Đỗ Việt Hùng [*]
Đổi mới giáo dục đại học là yêu cầu cấp thiết của nền giáo dục Việt Nam hiện nay. Một trong những biện pháp quan trọng là đổi mới phương pháp dạy và học trong trường đại học theo hướng tạo cho sinh viên chủ động hơn trong tiếp thu kiến thức, lấy tự học, tự nghiên cứu làm hoạt động quan trọng trong quá trình học. Vì vậy, việc nghiên cứu biên soạn tài liệu phục vụ quá trình tự học là rất quan trọng và có ý nghĩa.
1. Sự cần thiết biên soạn tài liệu tự học môn Những Nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin
Cùng với việc chuyển đổi xu hướng đào tạo từ niên chế sang tín chỉ, đổi mới phương pháp dạy - học ngày càng trở nên bức thiết. Làm sao giảm giờ lên lớp mà vẫn đảm bảo được nội dung và chất lượng giảng dạy là vấn đề được đặt ra đối với cán bộ giảng dạy và nhà quản lí giáo dục. Giải quyết được vấn đề này đòi hỏi phải có nhiều giải pháp đồng bộ từ phía giảng viên và sinh viên. Trong đó, việc biên soạn tài liệu nhằm hỗ trợ sinh viên trong quá trình tự học, giúp giáo viên tiết kiệm thời gian trên lớp là một trong những hướng cần thiết và quan trọng.
Điều kiện để đào tạo theo tín chỉ, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ rõ ngoài những điều kiện về chương trình đào tạo, đội ngũ giảng viên, các cơ sở đào tạo phải có điều kiện về học liệu: “có đủ sách tham khảo, tài liệu học tập”. Mặt khác, đào tạo theo học chế tín chỉ có đặc trưng sinh viên được chủ động thiết kế kế hoạch học tập cho mình, được quyền lựa chọn tiến độ học tập thích hợp với khả năng, sở trường và hoàn cảnh riêng của mình. Do đó, để sinh viên chủ động trong quá trình học tập, đối với tất cả các môn học nói chung và môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin nói riêng rất cần có tài liệu phục vụ cho quá trình tự học nhằm phát huy tính tích cực ở người học.
Môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là môn học cơ bản nhất trong các môn Lý luận chính trị ở trường đại học. Với khối lượng kiến thức lớn (5 tín chỉ), thời gian trên lớp ít, thời gian tự học nhiều, mặt khác lại được bố trí học trong năm đầu tiên trong chương trình đào tạo. Do đó, sinh viên rất cần có một tài liệu để định hướng hoạt động tự học, hình thành kỹ năng tự học và học tốt môn học.
Ở Trường ĐHSP Nghệ thuật TW, việc dạy và học môn những Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, ngoài chương trình môn học, giáo trình môn học do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành, sinh viên chưa có một tài liệu nào khác để tham khảo, tự học. Do đó, nghiên cứu biên soạn tài liệu tự học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
2. Đặc điểm quá trình tự học
Trong quá trình giáo dục, chất lượng và hiệu quả giáo dục được nâng cao khi tạo ra được năng lực sáng tạo của người học, khi biến được quá trình giáo dục thành quá trình tự giáo dục. Theo đó, phương pháp dạy và học ở các trường đại học, cần thực hiện theo ba định hướng: Bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu; Tạo điều kiện cho người học phát triển tư duy sáng tạo; Rèn luyện kỹ năng thực hành, tham gia nghiên cứu, ứng dụng.
Tự học là hình thức học tập không thể thiếu của sinh viên đang học tập tại các trường đại học. Trong quá trình học tập bao giờ cũng có tự học, nghĩa là tự mình lao động trí óc để chiếm lĩnh kiến thức. Trong tự học, bước đầu thường có nhiều lúng túng nhưng đó lại là động lực thúc đẩy sinh viên tư duy để đặt ra được những dấu hỏi, phát hiện vấn đề.
Tự học có ý nghĩa to lớn đối với bản thân sinh viên để hoàn thành nhiệm vụ học tập của họ đối với chất lượng, hiệu quả của quá trình dạy học - đào tạo trong nhà trường. Tự học là sự thể hiện đầy đủ nhất vai trò chủ thể trong quá trình nhận thức của sinh viên. Trong quá trình đó, người học hoàn toàn chủ động và độc lập, tự lực tìm tòi, khám phá để lĩnh hội tri thức dưới sự chỉ đạo, điều khiển của giáo viên.
Tự học giúp cho mọi người có thể chủ động học tập suốt đời, học tập để khẳng định năng lực phẩm chất và để cống hiến. Tự học giúp con người thích ứng với mọi biến cố của sự phát triển kinh tế - xã hội. Bằng con đường tự học mỗi cá nhân sẽ không cảm thấy bị lạc hậu so với thời cuộc, thích ứng và bắt nhịp nhanh với những tình huống mới lạ mà cuộc sống hiện đại mang đến, kể cả những thách thức to lớn từ môi trường nghề nghiệp. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kĩ năng tự học, biết linh hoạt vận dụng những điều đã học vào thực tiễn thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, nhờ đó kết quả học tập sẽ ngày càng được nâng cao. Tổ chức hoạt động tự học một cách hợp lý, khoa học, có chất lượng, hiệu quả là trách nhiệm không chỉ của người học mà còn là sự nghiệp đào tạo của nhà trường.
3. Tự học với tài liệu
Kỹ năng tự học với các nguồn tài liệu là rất quan trọng, vấn đề đặt ra là làm thế nào để đọc các tài liệu chuyên khảo để thu được lợi ích tối đa. Và có bao nhiêu phần trăm kiến thức đọc được liên quan đến ngành học, phương pháp học. Kỹ thuật đọc tài liệu bao gồm một số vấn đề cần lưu ý như: Lĩnh hội đầy đủ, thấu hiểu nội dung bài học, lựa chọn và nắm bắt những nội dung quan trọng; Làm rõ những thuật ngữ, những cụm từ, những khái niệm, nội dung chưa rõ; Tập trung chú ý vào những vấn đề được giảng viên cung cấp, định hướng để thảo luận trong giờ học.
Mục đích câu hỏi đưa ra trong tài liệu tự học thường được xác định bởi mục tiêu đào tạo. Nếu câu hỏi nhằm mục đích nghiên cứu các sự kiện, con số, ý tưởng, nghĩa là bài học đòi hỏi tái hiện những kiến thức chuyên môn, áp dụng kiến thức đã học để giải quyết vấn đề, sử dụng làm bằng chứng trong tranh luận. Nếu câu hỏi được mong đợi sẽ hướng đến phân tích phê bình, sử dụng kinh nghiệm cá nhân, xây dựng phương pháp đánh giá thì phải giải quyết các vấn đề đào tạo ở một cấp độ nhận thức cao hơn.
Tự học với tài liệu có thể thực hiện hiệu quả với các yêu cầu:
Một là, sinh viên thực hiện đầy đủ những gì lien quan đến môn học, đặc biệt những vấn đề, bài tập mà giảng viên đưa ra trong tài liệu.
Hai là, để làm việc với tài liệu tự học có hiệu quả cần phải nắm vững các hướng dẫn. Sinh viên không thể khái quát được bất kỳ mục tiêu nhận thức nào nếu không nắm được các hướng dẫn. Từ hệ thống các quan điểm, kiến thức ứng dụng được chuyển thành các hành động cụ thể. Một số phần của nội dung được liên kết lại với nhau để khám phá một cách đầy đủ và chính xác nội dung của vấn đề nghiên cứu, môn học.
Ba là, để làm việc với tài liệu tự học, sinh viên có thể sử dụng phương pháp thảo luận, phản biện.
Bốn là, sinh viên phải làm quen với việc chốt lại vấn đề, sinh viên được đề nghị lựa chọn một số nội dung quan trọng nhất từ nguồn tài liệu và viết ra, ghi lời bình cho sự lựa chọn của mình.
Năm là, với tài liệu tự học, sinh viên có thể tham gia thảo luận nhóm để nghiên cứu các vấn đề khác, giáo viên sẽ là người tổng hợp.
Sáu là, sử dụng tài liệu tự học phải gắn với việc trích yếu, ghi tóm tắt nội dung bài đọc.
4. Kết luận
Môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là môn học cơ bản trong các môn Lý luận chính trị ở trường đại học. Do đó, việc biên soạn tài liệu hướng dẫn tự học cho sinh viên rất cần thiết và có ý nghĩa quan trọng để định hướng hoạt động tự học, hình thành kỹ năng tự học và học tốt môn học, góp phần nâng cao chất lượng học tập Môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin theo học chế tín chỉ cho đối tượng sinh viên có tính đặc thù của Trường ĐHSP Nghệ thuật TW.
Trên cơ sở phương châm đổi mới phương pháp học tập bộ môn, việc biên soạn được tài liệu hướng dẫn tự học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin đã đưa ra được những hướng dẫn cụ thể đối với từng phần, từng chương để sinh viên dễ dàng với việc tự học, tự nghiên cứu, phù hợp với đặc thù đào tạo theo tín chỉ; giúp người học phát huy tính tích cực để nắm vững kiến thức thông qua việc tự học, tự nghiên cứu, tự giải quyết các vấn đề liên quan đến bài học. Tài liệu tự học là cơ sở giúp cho sinh viên Trường ĐHSP Nghệ thuật TW phát huy được tích cực trong hoạt động tự học. Giải quyết được một cách hợp lý và đạt được các yêu cầu về mục tiêu, nội dung, thời gian của chương trình môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin trong đào tạo theo học chế tín chỉ. Mặt khác, tài liệu tự học còn có ý nghĩa đối với các trường có cùng loại hình đào tạo, các trường đại học, cao đẳng khác, với các chuyên ngành khác nhau đều có thể áp dụng tài liệu này một cách phù hợp trong việc dạy và học môn Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin.
________________________
[*] Giảng viên Khoa Lý luận Chính trị, Trường ĐHSP Nghệ thuật TWnghệ trình nghghệ thuật