Nguyễn Thị Yến [*]
Những năm qua, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” (TDĐKXDĐSVH) trên địa bàn xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình đã thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia. Qua đó góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần trong nhân dân, khối đại đoàn kết toàn dân tộc được phát huy ngày càng hiệu quả.
Là xã miền núi với tổng diện tích 2140 ha, địa hình phức tạp có nhiều núi, sông, dân số 11.905 nhân khẩu, với 3.904 hộ, địa bàn hành chính gồm 16 thôn. Về cơ cấu phát triển kinh tế sản xuất nông nghiệp chiếm 20% tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ du lịch chiếm 80%. Là xã có bề dày lịch sử, giàu truyền thống cách mạng, có cảnh quan thiên nhiên ưu đãi thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Với 19 di tích lịch sử - văn hóa được xếp hạng, trong đó có 2 di tích được xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt, 11 di tích được xếp hạng cấp quốc gia, 6 di tích xếp hạng cấp tỉnh và nhiều danh lam thắng cảnh mà thiên nhiên ban tặng trong phạm vi quần thể danh thắng Tràng An được UNESCO công nhận là di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, hàm chứa nhiều giá trị nổi bật, với cảnh quan thiên nhiên đẹp được tạo nên bởi sự kết hợp hài hòa về hình sông thế núi mang đậm những giá trị lịch sử - văn hóa truyền thống đặc sắc. Đây là điều kiện thuận lợi để xã phát triển ngành nghề dịch vụ du lịch, tạo ra công ăn việc làm cho nhân dân, phát triển kinh tế hộ gia đình và kinh tế địa phương, cải thiện và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân trong xã.
Thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (Khoá VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc” đặc biệt là phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” và cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, đòi hỏi các cấp, các ngành cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo trong suốt quá trình triển khai thực hiện.
Xuất phát từ quan điểm đó, trong những năm qua đặc biệt là trong giai đoạn xã tiến hành đăng ký xây dựng xã đạt chuẩn nông thôn mới (từ năm 2010 đến nay), thì việc quan tâm lãnh đạo chỉ đạo, tổ chức triển khai thực hiện các nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa được cấp uỷ đảng, chính quyền tập trung lãnh đạo chỉ đạo, sự phối hợp có hiệu quả của MTTQ và các tổ chức thành viên, sự hưởng ứng tham gia tích cực của các tầng lớp nhân dân, cùng với các phong trào thi đua yêu nước khác. Trong ngày 18/11 hàng năm, ngày hội “đại đoàn kết dân tộc” là dịp biểu dương khen thưởng các đoàn thể quần chúng, các hộ gia đình tiêu biểu trong phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, đồng thời cũng nghiêm túc kiểm điểm những tồn tại đề ra những giải pháp khắc phục để phong trào năm sau phát triển mạnh hơn năm trước. Thông qua phong trào, phát huy được tính năng động sáng tạo của các tầng lớp nhân dân, ý thức cộng đồng, tinh thần tự quản ở khu dân cư được khơi dậy. Toàn xã đã tạo ra được một phong trào thi đua rộng khắp trong lao động sản xuất, giúp nhau xóa đói giảm nghèo.
Ban chỉ đạo Phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa xã là cơ quan tổ chức, triển khai các nội dung của Phong trào này. Ngày 21/01/2018, UBND xã Trường Yên đã ban hành Quyết định số 06/QĐ-UBND kiện toàn Ban chỉ đạo phong trào TDĐKXDĐSVH xã Trường Yên bao gồm 15 thành viên. Trong đó, Trưởng ban là Phó Chủ tịch UBND phụ trách lĩnh vực Văn hóa - xã hội, các phó ban là Chủ tịch Uỷ ban Mặt trận tổ quốc, cán bộ văn hoá thông tin, các ủy viên là lãnh đạo các hội, đoàn thể, công chức các ngành. Ban chỉ đạo đã xây dựng kế hoạch, chương trình thực hiện.
Với phương châm Nhà nước và nhân dân cùng làm trong những năm qua nhân dân đã dân chủ bàn bạc tự nguyện đóng góp hàng trăm triệu đồng, hàng vạn ngày công để xây dựng đường, trường, trạm, nhà văn hóa thôn, hệ thống kênh mương phục vụ sản xuất và đời sống nhân dân, làm cho bộ mặt nông thôn không ngừng đổi mới. Đến nay xã có 88,3% hộ gia đình đạt tiêu chuẩn văn hóa; 16/16 thôn được công nhận và giữ vững danh hiệu Thôn văn hóa; 5/5 cơ quan đạt và giữ vững danh hiệu cơ quan văn hóa; 16/16 thôn xây dựng và thực hiện tốt Hương ước; 100% thôn có nhà văn hóa khu thể thao đạt theo tiêu chí nông thôn mới; xã đạt chuẩn quốc gia về y tế, cả 3 cấp học đều đạt chuẩn quốc gia; 100% số hộ gia đình thường xuyên dùng nước sạch, hợp vệ sinh. Các hoạt động văn hóa - văn nghệ, thể dục - thể thao diễn ra sôi nổi, năm 2017 tỷ lệ người luyện tập thể dục thể thao là 26,1%; tỷ lệ hộ dân tham gia tập luyện thể dục thể thao là 14,4%; công tác quy hoạch, đầu tư xây dựng các thiết chế văn hóa, thể thao ở các thôn được quan tâm. Hệ thống thông tin đại chúng ngày càng phát triển, toàn xã hiện có trên 99% hộ được xem truyền hình; 100% hộ được nghe đài cập nhật thông tin kịp thời; mạng lưới y tế phát triển tương đối toàn diện, chất lượng khám và chữa bệnh tại trạm được nâng lên, đáp ứng cơ bản nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu cho nhân dân. Công tác dân số kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe cho bà mẹ, trẻ em được triển khai đồng bộ, có hiệu quả.
Hiệu quả rõ nhất của phong trào là đã góp phần quan trọng vào công cuộc xóa đói, giảm nghèo; phát triển kinh tế ổn định và bền vững; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững, vệ sinh môi trường xanh - sạch - đẹp; chất lượng cuộc sống của người dân ngày càng nâng cao. Thu nhập bình quân đầu người tăng cao: năm 2011 là 18,1 triệu đồng/người/năm đến năm 2017 là 35 triệu đồng/người/năm. Sau gần 5 năm thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới, dưới sự lãnh đạo chỉ đạo trực tiếp, sâu sát của huyện ủy, HĐND, BCĐ huyện, Đảng bộ và nhân dân xã Trường Yên đã nỗ lực phấn đấu hoàn thành thêm 11 tiêu chí, đến nay tổng số tiêu chí đã đạt là: 19/19 tiêu chí, là xã đạt chuẩn nông thôn mới vào tháng 9 năm 2015. Tỷ lệ hộ khá giàu trên 60%. Tỷ lệ hộ nghèo hàng năm giảm, năm 2011 là 11,29% đến năm 2017 là 4,05%( theo tiêu chí mới).
Phong trào được triển khai thực hiện rộng rãi trên các lĩnh vực, gắn với phong trào thi đua yêu nước ở các ngành, các đoàn thể, các thôn. Ban chỉ đạo đã chỉ đạo tốt việc xây dựng cụ thể các tiêu chí người tốt, việc tốt, bình xét, tôn vinh, khích lệ kịp thời, các phong trào đó là: “Người tốt, việc tốt”, “5 không, 3 sạch”, “Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc”, “Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường”; phong trào “xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hóa, cơ quan văn hóa”; phong trào “Học tập, thực hiện 6 điều Bác Hồ dậy công an nhân dân”; phong trào “Thi đua vì an ninh Tổ quôc”; phong trào “Ông bà, cha mẹ mẫu mực con cháu thảo hiền”; phong trào “Toàn dân tham gia phòng ngừa, phát hiện tố giác tội phạm, quản lý, giúp đỡ, cảm hóa những người lầm lỗi”,... Từ các phong trào đó đã xuất hiện nhiều gương “Người tốt, việc tốt” tập thể điển hình tiên tiến, các điểm sáng văn hóa, mô hình, mẫu hình mới trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội - an ninh quốc phòng có sức thuyết phục để nhân ra diện rộng.
Thông qua phong trào, các tổ chức trong hệ thống chính trị được củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động. Chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước được tuyên truyền sâu rộng trong quần chúng nhân dân. Công tác an ninh, trật tự an toàn xã hội được giữ vững, các tai, tệ nạn xã hội được ngăn chặn sự ra tăng nhanh. Từ thực tiễn xây dựng và nhân rộng điển hình tiên tiến, gắn với phong trào thi đua yêu nước đã góp phần xây dựng tư tưởng chính trị trong quần chúng nhân dân, tạo dựng nếp sống văn minh, kỷ cương xã hội.
Sáu năm liên tục, Trường Yên được tặng Cờ thi đua Xuất sắc, đơn vị dẫn đầu thi đua năm 2012, 2014; năm 2013 được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương lao động hạng Ba; năm 2014 được Thủ tướng Chính phủ tặng cờ, được UBND tỉnh công nhận là xã đạt chuẩn nông thôn mới năm 2015, được 195 Bằng khen Chủ tịch UBND tỉnh cho tập thể 15 cá nhân; 123 giấy khen của Chủ tịch UBND huyện, 459 giấy khen của Chủ tịch UBND xã; được UBND huyện tuyên dương khen thưởng về xã có thành tích trong phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. Hai gia đình được UBND tỉnh tặng bằng khen về Gia đình văn hóa tiêu biểu giai đoạn 2011-2016. Các thôn có thành tích xuất sắc trong phong trào như: Thôn Đông Thành được Uỷ ban nhân dân tỉnh tặng bằng khen về phong trào xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư.
Bên cạnh những kết quả đạt được, việc triển khai cũng còn một số hạn chế nhất định như:
Đời sống văn hóa tinh thần của một số hộ dân còn nghèo nàn, chưa được định hình rõ, một số chưa gương mẫu trong việc thực hiện nếp sống văn hóa văn minh trong việc cưới, việc tang và trong phục vụ du lịch, trong thực hiện chính sách dân số kế hoạch hóa gia đình, biểu hiện tiêu cực về tư tưởng, đạo đức, lối sống, nhất là tệ nạn xã hội vẫn diễn ra. Kinh phí đầu tư cho hoạt động văn hóa thể dục thể thao, cơ sở vật chất một số nhà văn hóa chưa đáp ứng yêu cầu đề ra. Công tác xã hội hóa chưa cao. Các thiết chế văn hóa sử dụng chưa hết công năng dẫn đến lãng phí trong khi đầu tư rất nhiều kinh phí. Việc quản lý các di sản văn hóa còn lỏng lẻo, nhân dân thực hiện các quy định về quản lý bảo vệ vùng di sản chấp hành chưa nghiêm. Đội ngũ cán bộ quản lý các thiết chế văn hóa của xã, ban chỉ đạo phong trào của xã và các ban vận động của thôn cơ bản là kiêm nhiệm, trình độ chuyên môn không cao, chủ yếu là lòng nhiệt tình và trách nhiệm do đó việc thực hiện còn nhiều hạn chế.
Trong thời gian tới, để thực hiện tốt hơn công tác xây dựng đời sống văn hóa ở xã Trường Yên, trước hết cần tiếp tục nâng cao nhận thức của các cấp uỷ đảng, chính quyền, đoàn thể, cũng như các tổ chức chính trị xã hội cho đến các hộ gia đình và toàn thể nhân dân về mục đích, ý nghĩa, vai trò của việc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở đối với đời sống xã hội. Qua đó phát huy tốt hơn nữa vai trò và trách nhiệm của cơ quan, ngành mình đối với thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phương, đưa văn hóa thực sự trở thành động lực quan trọng thúc đẩy kinh tế phát triển, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa, thể dục thể thao ngày càng cao của nhân dân trong đó tập trung vào các giải pháp sau:
Tiếp tục tăng cường hơn nữa vai trò lãnh đạo của cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương cần thường xuyên quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho công tác văn hóa gắn nội dung cuộc vận động với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị, thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội và các nhiệm vụ chính trị trọng tâm của địa phương.
Phải có sự chỉ đạo tập trung thống nhất của cấp ủy Đảng, Chính quyền và sự phối kết hợp chặt chẽ của các ban, ngành, mặt trận tổ quốc và các đoàn thể ở xã hướng mọi sự chỉ đạo của xã về thôn. Lấy địa bàn thôn là nơi tổ chức và thực hiện phong trào và phải được chỉ đạo thường xuyên liên tục.
Có cơ chế, chính sách khuyến khích thúc đẩy phát triển nhân lực. Đa dạng hóa các loại hình và nội dung đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ ban chỉ đạo, ban vận động thực hiện phong trào.
Tăng cường vai trò tự quản của cộng đồng dân cư, khuyến khích các tổ chức xã hội tham gia vào xây dựng và phát triển văn hóa cơ sở. Nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc xây dựng gia đình văn hóa cũng như mối quan hệ gắn bó thường xuyên giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Cấp ủy và chính quyền phải đưa nội dung công tác xây dựng văn hóa gia đình và gia đình văn hóa vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và chương trình kế hoạch công tác hàng năm của các ban, ngành đoàn thể trong xã.
Hoàn thiện, phát huy hiệu quả hoạt động của hệ thống thiết chế văn hóa, tăng cường cơ sở vật chất… phấn đấu nâng cao mức hưởng thụ văn hóa cho nhân dân. Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động văn hóa, thể thao, gắn với thực tiễn đời sống xã hội và nhu cầu người dân; Phát huy tính chủ động, tích cực, nỗ lực của người dân và vai trò tự quản của cộng đồng đối với sự nghiệp gìn giữ và phát triển văn hóa.
Nhân rộng các loại hình câu lạc bộ sở thích, các câu lạc bộ theo đặc thù công việc, độ tuổi, giới tính… tạo điều kiện thuận lợi để các tầng lớp nhân dân tham gia sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao thường xuyên. Đẩy mạnh thực hiện xã hội hóa nhằm huy động các nguồn lực xã hội vào xây dựng thiết chế văn hóa, tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao ở cơ sở.
Có hình thức thi đua khen thưởng kịp thời đặc biệt là từ cấp huyện trở lên để khuyến khích động viên các điển hình tiên tiến và nhân rộng phong trào.
Phát huy những thành tích đạt được trong thời gian qua, trong thời gian tới đảng bộ và nhân dân trong xã tiếp tục đoàn kết, nâng cao chất lượng phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đới sống văn hóa”, góp phần quan trọng vào việc hoàn thành các mục tiêu kinh tế - xã hội các năm tiếp theo, xây dựng quê hương Trường Yên ngày càng giàu đẹp, văn minh.
Tài liệu tham khảo
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (1998) Văn kiện Hội nghị lần thứ 5 BCH Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội.
2. Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Hoa Lư (2015), Báo cáo 10 năm thực hiện phong trào, toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa 2005 - 2015,
3. Sở văn hóa thể thao & du lịch tỉnh Ninh Bình (2015), Báo cáo phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư giai đoạn 2000 - 2015,
4. Thủ tướng Chính phủ ( 2009), Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020 ban hành theo quyết định số 581/QĐ - TTg.
5. Nguyễn Hữu Thức (2005), Về văn hóa và xây dựng đời sống văn hóa , Nxb Chính Trị Quốc gia, Hà Nội.
6. Nguyễn Hữu Thức (2009), Về cuộc vận động toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, Nxb Từ điển bách khoa - Viện văn hóa, Hà Nội.
7. UBND tỉnh Ninh Bình (2012), Quyết định phê duyệt chương trình thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” tỉnh Ninh Bình đến năm 2020, định hướng đến năm 2025.
8. UBND xã Trường Yên (2017), Báo cáo tổng kết phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” giai đoạn 2011- 2017,
9. UBND xã Trường Yên (2017), Báo cáo xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2011 - 2017,
--------------------------------------------------------------------------
Lớp Cao học K5 - Chuyên ngành Quản lý văn hóa