Lê Thị Nguyên [*]
Hiện nay, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, khoa học kĩ thuật cùng với sự đòi hỏi ngày càng cao từ nhu cầu tiếp cận kiến thức của người học thì một trong những biện pháp quan trọng đó là đổi mới cách dạy và học theo hướng tạo cho sinh viên hứng thú, niềm yêu thích và cả sự chủ động hơn trong việc tiếp thu tri thức, lấy tự học, tự nghiên cứu làm hoạt động quan trọng trong hoạt động học. Vì thế người giảng viên phải thay đổi các phương pháp giáo dục cũ, truyền thống bằng việc áp dụng các phương pháp dạy học tiên tiến, đổi mới cách chuẩn bị và sử dụng bài giảng... Phổ biến nhất hiện nay, chúng ta không thể không nhắc đến vai trò đặc biệt quan trọng của việc thiết kế bài giảng điện tử bằng phần mềm Powerpoint. Có thể nói, việc ứng dụng công nghệ đó trong dạy học được xem là công cụ hỗ trợ vô cùng đắc lực cho người dạy bởi tính năng và hiệu quả của thiết kế bài giảng bằng phần mềm Powerpoint là rất lớn trong công tác giáo dục.
1. Bài giảng điện tử và thiết kế bài giảng điện tử bằng phần mềm Powerpoint
Bài giảng điện tử là bài giảng được tổ chức dạy học thông qua môi trường multimedia của máy tính dưới sự hỗ trợ của các phương tiện truyền tải hiện đại, có cấu trúc chặt chẽ theo ý tưởng sư phạm và kế hoạch chuyên môn tổng thể của một học phần hay môn học. Các đơn vị của bài học đều phải được Multimedia hóa. Multimedia có nghĩa là đa phương tiện, đa môi trường, đa truyền thông. Trong môi trường multimedia, thông tin được truyền dưới các dạng: văn bản (text), đồ hoạ (graphics), hoạt ảnh (animation), ảnh chụp (image), âm thanh (audio) và phim video (video clip). Đặc trưng cơ bản nhất của bài giảng điện tử là toàn bộ kiến thức của bài học, mọi hoạt động của giảng viên đều được multimedia hóa.
Bài giảng điện tử không phải đơn thuần là những kiến thức mà sinh viên ghi vào vở mà đó còn là toàn bộ hoạt động dạy và học - đóng vai trò định hướng trong tất cả các hoạt động trên lớp. Do vậy, bài giảng điện tử bao gồm đầy đủ tất cả những thành tố của quá trình dạy học (Mục tiêu, kế hoạch dạy học, nội dung dạy học, phương pháp và kĩ thuật dạy học, phương tiện dạy học, môi trường dạy học và việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của người học).
Thiết kế bài giảng điện tử là việc thông qua ứng dụng phần mềm Powerpoint người giảng viên hiện thực hóa những kế hoạch dạy - học, nội dung bài học và cả ý tưởng của mình lên tài liệu điện tử. Các ý tưởng, kế hoạch và nội dung đó đã được multimedia hóa một cách chi tiết giúp giảng viện thuận lợi trong việc truy xuất các tài liệu liên quan trong khi tham khảo, có cấu trúc chặt chẽ và logic được quy định bởi cấu trúc của bài học. Bằng công cụ là phầm mềm Powerpoint và các kĩ năng thiết kế của mình, giảng viên có thể thỏa sức sáng tạo bài giảng, kết hợp hình ảnh, âm thanh, video, lí thuyết với thực tiễn xã hội... Nhờ vậy, sinh viên vừa có thể dễ dàng tiếp cận các kiến thức lí thuyết khô khan, có khả năng liên hệ với thực tế cuộc sống, vừa học lại vừa có thể sáng tạo, phát huy được tính tích cực, chủ động khi tham gia học tập.
PowerPoint là phần mềm do Microsoft phát triển. Nó thuộc bộ công cụ văn phòng Microsoft Office tương tự như Word hay Excel. Chức năng của phần mềm Powerpoint cho phép người sử dụng thiết lập, tạo dựng những trang slide có giao diện bắt mắt, thể hiện thông điệp đi kèm rõ ràng, do đó tác động mạnh mẽ đến thị giác của người xem. Ngoài ra, người sử dụng phần mềm còn có thể tự mình thay đổi, thêm, bớt, chỉnh sửa ảnh, video, audio, hypertext và biểu đồ, có thể thao tác kéo thả, làm mờ, làm đậm… với hàng trăm thao tác minh họa bài giảng với kĩ thuật multimedia đó, mà giảng viên có thể xây dựng được một bài giảng trở nên trực quan, sinh động và thú vị hơn. Và giúp giảng viên có thể trình bày được hầu hết nội dung kiến thức và phô diễn được toàn bộ quá trình sáng tạo trong dạy - học từ việc thiết kế bài giảng của mình lên phương tiện trình chiếu. Ngoài ra, Powerpoint là phần mềm phổ thông, tương thích với hầu hết các phương tiện hỗ trợ trình chiếu. Các slide ngoài tính năng trình chiếu còn có thể in ấn để sử dụng như một bản cứng thông thường.
Có thể nói, Powerpoint là phần mềm dễ sử dụng và thích hợp nhất cho việc thiết kế bài giảng của giáo viên hiện nay.
2. Quy trình thiết kế bài giảng điện tử môn Quản lí hành chính Nhà nước và Quản lí ngành Giáo dục và Đào tạo trên Powerpoint
Bài giảng điện tử có thể được xây dựng theo quy trình gồm 6 bước sau:
- Xác định mục tiêu bài học
- Lựa chọn kiến thức cơ bản, xác định đúng những nội dung trọng tâm
- Multimedia hoá từng đơn vị kiến thức
- Xây dựng thư viện tư liệu
- Lựa chọn ngôn ngữ hoặc các phần mềm trình diễn để xây dựng tiến trình dạy học thông qua các hoạt động cụ thể
- Chạy thử chương trình, sửa chữa và hoàn thiện.
Dựa trên Giáo trình Quản lý hành chính Nhà nước và Quản lý ngành Giáo dục và Đào tạo, tác giả Phạm Viết Vượng (Chủ biên), Ngô Thanh Can, Trần Quang Cấn, Đỗ Ngọc Đạt, Đặng Thị Thanh Huyền, Nguyễn Văn Long, Nguyễn Đức Thìn, (Tái bản năm 2009), Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội; Một số văn bản quy phạm pháp luật hiện hành và Đề cương chi tiết môn học Quản lý hành chính Nhà nước và Quản lý ngành Giáo dục và Đào tạo của Trường ĐHSP Nghệ thuật TW, tác giả đã biên soạn tài liệu học tập môn Quản lý hành chính Nhà nước và Quản lý ngành Giáo dục và Đào tạo cho sinh viên Nhà trường. Cũng trên cơ sở đó việc thiết kế bài giảng bằng phần mềm Powerpoint cũng phải bám sát chương trình và tài liệu sao cho phù hợp đặc thù sinh viên khối ngành sư phạm nghệ thuật. Bằng việc sử dụng các kĩ thuật Multimedia, tác giả đã xây dựng được hơn 200 slide cho 5 Chương của môn học. Cụ thể:
Về phần lí thuyết: Được trình bày ngắn gọn cô đọng, chủ yếu là các tiêu đề và dàn ý cơ bản. Dùng một loại font chữ Time new roman, màu chữ được dùng thống nhất tuỳ theo mục đích sử dụng khác nhau của bài học. Phần lý thuyết trình bày đã đảm bảo đầy đủ nội dung bài học, các lý thuyết đưa vào bài giảng được chắt lọc một cách khái quát nhưng vẫn đủ và chính xác, slide có sử dụng sơ đồ khối để sinh viên thấy ngay được cấu trúc logic của những nội dung cần trình bày. Phần lý thuyết cũng được thể hiện một cách trực quan và sinh động, không quá lạm dụng nhưng cũng không quá khắt khe về hiệu ứng, các liên kết (hyperlink) hợp lý, logic lên các đối tượng trong bài giảng.
Trong phần mềm Powerpoint tác giả thường sử dụng các hiệu ứng sau:
- Hiệu ứng chuyến trang Slide Transition
- Hiệu ứng chạy chữ Slide Design – Animation Schemes
- Hiệu ứng hoạt hình Custuom Animation
Về phần minh họa: Tác giả sử dụng hình ảnh đó là những hình nền, hình minh họa, hình vẽ thể hiện nội dung bài học kết hợp với một số video phim ngắn để thu hút sự chú ý và giảm sự căng thẳng cho sinh viên khi tiếp cận quá nhiều nội dung lí thuyết khô khan.
Trong phần mềm PowerPoint, tác giả thường sử dụng hiệu ứng Custuom Animation để điều khiển phim. Ngoài ra, còn đưa vào PowerPoint khá nhiều file ảnh, phim bằng thao tác Insert Pictures và Insert Movies.
Về phần bài tập: Bài tập là câu hỏi gợi ý giới thiệu nội dung mới và là câu hỏi tổng kết, đánh giá từng phần, cả nội dung bài học hoặc có thể là các câu hỏi chuyển tiếp hay liên kết giữa các phần, giữa chủ đề này với chủ đề khác. Để tăng tính tương tác và sinh động, trong phần bài giảng tác giả sử dụng các bài tập trắc nghiệm khách quan. Các bài tập trắc nghiệm này thường chú trọng đến việc tổng kết, đánh giá lại nội dung bài học hay môn học. Việc xây dựng bài tập hợp lý tăng hiệu quả truyền đạt cho người học.
Trong phần mềm Powerpoint tác giả thường sử dụng ứng dụng VBA để xây dựng các câu hỏi trắc nghiệm và chấm điểm.
Tóm lại, việc khai thác hiệu quả phần mềm Powerpoint trong việc thiết kế bài giảng với các kỹ thuật multimedia đã giúp cho Quản lý hành chính Nhà nước và Quản lý ngành Giáo dục và Đào tạo trở thành môn học gần gũi, dễ tiếp thu và phù hợp với sinh viên Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung Ương.
-------------------------------------------------------------
[*] ThS, Giảng viên khoa Giáo dục đại cương