Nguyễn Thị Duyên [*]
Sơ đồ tư duy là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. Cơ chế hoạt động của sơ đồ tư duy chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng lưới liên tưởng (các nhánh). Sơ đồ tư duy là công cụ đồ họa nối các hình ảnh có liên hệ với nhau vì vậy rất phù hợp với đặc điểm tư duy của các sinh viên khoa Thiết kế Đồ họa nên đây chính là một trong các phương pháp học tập được các em vận dụng hiệu quả trong quá trình học tập.
Sơ đồ tư duy là gì?
Sơ đồ tư duy được biết đến trên thế giới trong nhiều năm qua và được rất nhiều người áp dụng. Năm 1974, lần đầu tiên cuốn sách “Sử dụng trí tuệ của bạn” được xuất bản giới thiệu về cách lập sơ đồ tư duy, cách học, cách nghiên cứu.
Sơ đồ tư duy là một hình thức ghi chép sử dụng màu sắc và hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng, là sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp, tương thích với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não giúp khám phá tiềm năng vô tận của bộ não.
Tony Buzan đã nghiên cứu những phát hiện về não bộ con người để làm cơ sở cho việc nếu con người sử dụng sơ đồ tư duy sẽ là hoàn toàn phù hợp với sự phát triển và hoạt động tự nhiên của não bộ. Sơ đồ tư duy cũng chính là một lộ trình tư duy nếu càng sử dụng nhiều, nhiều lộ trình sẽ được lập ra và nhờ đó các suy nghĩ sẽ được thông suốt, mau lẹ và hiệu quả hơn.
Ứng dụng sơ đồ tư duy trong hoạt động dạy học
Ứng dụng của sơ đồ tư duy trong dạy học
Sơ đồ tư duy là công cụ lý tưởng cho việc giảng dạy và trình bày các khái niệm trong lớp học. Sơ đồ tư duy giúp giáo viên tập trung vào vấn đề cần trao đổi cho sinh viên, cung cấp một cái nhìn tổng quan về chủ đề mà không có thông tin thừa. Sinh viên sẽ không phải tập trung vào việc đọc nội dung trên Slide, thay vào đó sẽ lắng nghe những gì giáo viên diễn đạt. Hiệu quả giảng bài sẽ được tăng lên.
Có một điều thú vị, trong quá trình giảng dạy giáo viên có thể thêm ngay vào sơ đồ tư duy bài giảng của mình những ý tưởng hay, đột phá mà giáo viên chợt nghĩ ra hay từ sự đóng góp của sinh viên. Giáo viên làm việc này bằng cách thêm từ khoá vào nhánh tương ứng hoặc tạo ra 1 nhánh mới.
- Chuẩn bị tài liệu, bài tập phát trên lớp học
Sơ đồ tư duy là công cụ giảng dạy lý tưởng, giúp ta phân phát tài liệu bài tập trong lớp học, vì trong sơ đồ tư duy sẽ chứa thông tin ngắn gọn, màu sắc, hình ảnh cùng với cách bố trí trực quan hấp dẫn sẽ cuốn hút các sinh viên ngay lập tức. Mindmap cung cấp cái nhìn tổng quan, ngắn gọn về một chủ đề, làm cho ngay cả những vấn đề phức tạp nhất cũng trở nên dễ hiểu và thú vị.
- Khuyến khích thảo luận và suy nghĩ độc lập
MindMap là công cụ lí tưởng hỗ trợ cho các cuộc thảo luận trong lớp, vì bản chất sơ đồ tư duy khuyến khích các sinh viên liên kết giữa các chủ đề cũng như hình thành lan tỏa ý tưởng và ý kiến của họ.
MindMap là một công cụ quan trọng, giúp ta đánh giá kiến thức của sinh viên trước và sau bài giảng về một chủ đề cụ thể. Qua đó, người giảng viên có thể theo dõi sự hiểu biết của sinh viên. Sơ đồ tư duy khuyến khích sinh viên thể hiện ý tưởng theo sự hiểu biết của cá nhânvà tự đánh giá bản thân sau buổi học.
Ứng dụng sơ đồ tư duy trong học tập
Sơ đồ tư duy còn là công cụ hữu ích đê giúp cho sinh viên đạt kết quả học tập tốt hơn, cải thiện khả năng nhớ. Quan trọng hơn là công việc ghi chép của sinh viên sẽ đột phá đáng kể giúp tiết kiệm thời gian của mình.
Đầu tiên, MindMap là công cụ ghi chép thông tin vô cùng hiệu quả. Ta đã từng trải qua cảm giác bị quá tải vì số lượng bài học cần ghi chép ngày càng nhiều và gặp khó khăn để ghi nhớ chúng. Sơ đồ tư duy đề xuất cách ghi thông tin chỉ bằng từ khóa, sau đó liên kết các kiến thức, ý tưởng một cách trực quan. Mọi thông tin chỉ thể hiện trên một trang giấy sẽ cho ta bức tranh toàn cảnh lượng kiến thức của môn học. Sau buổi học, sinh viên nhìn qua là có thể ôn lại.
- Lên kế hoạch làm bài tập lớn
Sử dụng MindMap để lên kế hoạch cho tiểu luận, phát triển ý tưởng nhanh chóng và hầu như là vô tận. Cấu trúc lan toả của MindMap cho phép ý tưởng tuôn trào, sinh viên chỉ việc viết ra, sắp xếp theo ý chính. Điều đặc biệt là với sơ đồ tư duy, não ta sẽ tập trung hoàn toàn vào chủ đề viết mà không bị xao lãng.
Thi cử là nỗi ám ảnh của sinh viên. Trước ngày thi thường phải “tiêu thụ” một lượng lớn kiến thức và bài tập. Có sinh viên tất tả đi mượn vở của những bạn sinh viên đi học đầy đủ để photo. Cầm bản photo là thấy “ngán” vì phải bắt đầu đọc lại từ đầu.
Giải pháp là giảng viên đã hướng dẫn sinh viên lập MindMap cho từng môn học ngay từ đầu năm, thêm vào những ý chính, quan trọng. Dành ra khoảng 5 phút mỗi ngày để xem lại bổ sung, cập nhật những kiến thức học được mỗi ngày. Thông tin từ các nhánh trong sơ đồ tư duy sẽ liên kết với nhau. Cuối cùng những kiến thức sẽ được ghi nhớ một cách chủ động. Việc thi cử giờ đã trở nên dễ dàng.
- Kích thích sự sáng tạo và giải quyết vấn đề
Khi gặp phải vấn đề khó, theo bản năng ta sẽ trở nên hốt hoảng và lo lắng. Lúc này tim sẽ đập nhanh hơn và cảm thấy căng thẳng. Thay vì “ép” não mình tìm ngay giải pháp, ta hãy dùng MindMap để vẽ ra nhiều khả năng và lựa chọn cho vấn đề. Sinh viên có thể thông qua MindMap tìm được giải pháp nhanh nhất, dễ nhất và tốt nhất dành cho mình.
Tony Buzan – cha đẻ của Bản đồ tư duy khuyên rằng ta nên ghi ra tất cả ý tưởng dù là ngẫu nhiên, điên rồ hay ngớ ngẩn. Chính những ý tưởng này sẽ kích hoạt tiềm năng sáng tạo vô tận bên trong mỗi chúng ta.
Khi còn học cấp 3 hay học lên cao đẳng, đại học, sinh viên rất ngại phải thuyết trình. Chúng ta cảm thấy không tự tin, mất bình tĩnh trước đám đông dẫn đến quên nội dung cần thuyết trình. Bài thuyết trình càng dài thì cảm giác lo lắng càng lớn.
Khi chọn MindMap làm giải pháp thuyết trình, ta không phải mất thời gian đọc từng Slide nhàm chán. Thay vào đó, dùng MindMap để ghi lại từ khóa và hình ảnh. Việc này kích hoạt kỹ năng diễn đạt và khả năng nhớ của ta. Công việc thu yết trình sẽ trở nên tự nhiên hơn và ta sẽ có nhiều thời gian để giao tiếp với khán giả của mình hơn.
Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học Tâm lý học tiêu dùng tại trường ĐHSP Nghệ thuật TW
Học phần Tâm lý học tiêu dùng được đưa vào trong chương trình đào tạo đối với các sinh viên năm thứ 3 khoa Thiết kế Đồ họa trường ĐHSP nghệ thuật TW. Trong học phần này, sinh viên được cung cấp những tri thức cơ bản, hệ thống về các hiện tượng tâm lý của người tiêu dùng trong hoạt động thương mại; giúp sinh viên phân tích về mặt lý luận những nguyên tắc, sách lược và phương pháp tiêu thụ hàng hóa dưới góc độ tâm lý học, sự tác động quan trọng của tâm lý đối với việc tiêu thụ sản phẩm; quan hệ hai chiều giữa tâm lý người tiêu dùng với hoạt động kinh doanh trong thị trường. Đây là một học phần có tính trừu tượng và khó nhưng nó có ý nghĩa quan trọng góp phần giúp sinh viên khoa Thiết kế Đồ họa biết cách vận dụng hiệu quả những kiến thức và kĩ năng chuyên ngành để tạo ra được những sản phẩm thiết kế phù hợp với yêu cầu của thực tiễn, đáp ứng được những yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng trong tương lai.
Điểm khác biệt của sinh viên Khoa Thiết kế Đồ họa, trường ĐHSP Nghệ thuật TW là các em đều có năng khiếu về mỹ thuật, hội họa, các em rất thông minh, sáng tạo, mạnh dạn và ưa hoạt động. Sinh viên Khoa Thiết kế Đồ họa là những người được đào tạo để chuẩn bị cho việc thực hiện các hoạt động của một cử nhân thiết kế các sản phẩm có liên quan đến đồ họa như: thiết kế các mẫu mã sản phẩm, bao bì, thiết kế tờ rơi, quảng cáo...
Các em sinh viên này đều là những em có năng khiếu mỹ thuật - là người có năng lực quan sát, phát hiện, khám phá, cảm nhận, rung cảm trước vẻ đẹp ẩn chứa bên trong đối tượng quan sát và biết sử dụng đường nét, màu sắc, hình khối để thể hiện lên các tác phẩm nghệ thuật. Do vậy,việc sử dụng sơ đồ tư duy trong quá trình dạy và học môn Tâm lý học tiêu dùng rất phù hợp với đặc điểm tư duy của các em nên tạo được sự hứng thú, hiệu quả học tập cao.
Tóm lại, ứng dụng sơ đồ tư duy trong hoạt động dạy học nói chung, hoạt động dạy học môn Tâm lý học tiêu dùng nói riêng được sự đón nhận nhiệt tình của sinh viên Khoa Thiết kế Đồ họa tại trường ĐHSP Nghệ thuật TW bởi nó phù hợp với đặc điểm tư duy, gần gũi với hoạt động học chuyên ngành của các em. Ứng dụng sơ đồ tư duy giúp các sinh viên dễ dàng lĩnh hội hệ thống tri thức môn Tâm lý học một cách hiệu quả, nhờ vậy giờ học diễn ra sôi nổi, hào hứng, chất lượng học tập được nâng cao.
Tài liệu tham khảo
1. Tony Buzan, Bản đồ Tư duy trong công việc , NXB Lao động – Xã hội, 2007.
2. Lương Thị Thanh Hải, Thiết kế sơ đồ tư duy trong dạy học môn Tâm lý học cho sinh viên trường ĐHSP Nghệ thuật TW, Đề tài NCKH cấp Trường 2017-2018.
3. Nguyễn Văn Hoàng, Thiết kế sơ đồ tư duy trong giảng dạy môn Những nguyên lí cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, Đề tài NCKH cấp Khoa 2014.
4. Nguyễn Thanh Xuân, Bản đồ tư duy – phương pháp dạy và học hiệu quả, Tạp chí Giáo dục 2016
-------------------------------------------------------------------
[*] Khoa Giáo dục Đại cương