DẠY HỌC ĐỌC NHẠC THEO BỘ SÁCH KẾT NỐI TRI THỨC VỚI CUỘC SỐNG CHO HỌC SINH LỚP 4 TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC TRẦN QUỐC TOẢN, QUẬN HOÀN KIẾM, HÀ NỘI

Học viên Bùi Thị Bích Ngọc

K19 – Lý luận và Phương pháp dạy học Âm nhạc

Ngày 26 tháng 12 năm 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Chương trình giáo dục phổ thông mới. Cùng với đó, chương trình môn Âm nhạc cũng có những định hướng chung trong mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực HS. Các qui định về phẩm chất và năng lực âm nhạc được phân định rõ cho HS tiểu học hình thành kĩ năng thực hành âm nhạc.

Trường Tiểu học Trần Quốc Toản là một trong những cơ sở đào tạo lựa chọn bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, triển khai theo đúng thời gian của Bộ Giáo dục đã đưa ra trong thực hiện đổi mới giáo dục. Nhận thức được vấn đề qua trọng của việc triển chương trình mới, Ban lãnh đạo Nhà trường đã tạo những điều kiện cần thiết, giúp cho GV có nhiều cơ hội tiếp cận, tìm hiểu, khai thác các nguồn thông tin về phương pháp và phương tiện dạy học. Các hình thức tổ chức dạy học âm nhạc, trong đó bao gồm cả phân môn Đọc nhạc sách giáo khoa âm nhạc bộ sách Kết nối tri thức mặc dù đã đi theo đúng trọng tâm, tuy nhiên không tránh khỏi những hạn chế. Việc tổ chức dạy học và vận dụng các phương pháp dạy hướng tới mục đích phát triển năng lực vẫn còn là những mới mẻ đối với các GV, do bị ảnh hưởng và chi phối bởi lối dạy của chương trình cũ.

Trước thực tiễn trong tổ chức dạy học và phương pháp giảng dạy môn âm nhạc tại Trường Tiểu học Trần Quốc Toản còn những bất cập nên có ảnh hưởng đến chất lượng dạy học Đọc nhạc. Để mỗi giờ học Đọc nhạc trở nên thú vị và hấp dẫn và đúng mục tiêu phát triển năng lực người học, là động lực thúc đẩy HS phát triển năng lực thự hành âm nhạc, cần phải có những biện pháp dạy học phù hợp.

Từ những căn cứ cơ sở lý luận và thực tiễn, những biện pháp dạy học nhằm hướng tới phát huy năng lực đọc nhạc và thực hành âm nhạc cho HS lớp 4 sẽ được tập trung vào các vấn đề: Tổ chức các bước dạy học Đọc nhạc; Sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học Đọc nhạc; Sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học Đọc nhạc.

1. Tổ chức các bước dạy học Đọc nhạc

1.1. Các bước dạy học bài đọc nhạc

Để dạy học đọc nhạc đạt được chất lượng tốt, chúng tôi cho rằng trước tiên cần phải cải tiến quy trình dạy học và sử dụng thành thạo kỹ thuật tổ chức lớp học. Từ nội dung và định hướng dạy học, chúng tôi xin đưa ra 5 bước dạy học cơ bản, mỗi bước sẽ gắn với một hoạt động dạy học.

Hoạt động 1: Đọc cao độ theo ký hiệu bàn tay

Đọc cao độ theo ký hiệu bàn tay là phương pháp giúp cho người GV có thể chỉ huy HS hát không nhìn bàn nhạc, mà theo định hướng bằng ký hiệu động tác tay đã được quy ước. Phương pháp này cũng giúp cho HS được tập trung theo chỉ đạo của GV.

Đọc cao độ theo ký hiệu bàn tay có ưu điểm là có thể làm tăng sự chú ý của HS, tăng sự vận động trong thực hành. Phương pháp này có nhược điểm là không thích hợp với dạng bài có tiết tấu nhanh, nhịp điệu phức tạp, âm hạn rộng trên một trong 8, nên không thích hợp với các bài đọc nhạc khó. Các bài đọc nhạc của lớp 4 có đặc điểm nhịp độ vừa phải, tiết tấu chậm, chủ yếu là: đơn, đen, trắng, cao độ trong phạm vi một quãng 8. Đặc điểm này khá phù hợp để hướng dẫn đọc nốt nhạc bằng ký hiệu bàn tay. Với phương pháp này, GV sẽ có cơ hội giúp HS tăng khả năng vận động, rất cần thiết cho lứa tuổi. Chúng tôi cho rằng, ký hiệu bàn tay là phương pháp phù hợp để chỗ trợ cho HS học âm nhạc phổ thông ở cấp Tiểu học nói chung, HS lớp 4 của Trường Tiểu học Trần Quốc Toản nói riêng, giúp các em hạn chế nhìn bản nhạc trong sách giáo khoa, và tăng cường khả năng thực hành âm nhạc.

Có thể lấy một ví dụ về hương dẫn bằng kỳ hiệu bàn tay trong bài đọc nhạc số 1 – lớp 3, với giai điệu gồm có 5 nốt nhạc: đô – rê – mi – pha – son – la. Để hướng dẫn HS đọc theo phương pháp này, GV phải luyện tập nhuần nhuyền động tác tay sao cho mỗi động tác đều phải thể hiện thuần thục và rõ ràng như hình vẽ sau.

Ví dụ 1:

ĐỌC NHẠC THEO KÝ HIỆU BÀN TAY

BÀI ĐỌC NHẠC SỐ 1, LỚP 3

Hoạt động 2: Tập vỗ tay hoặc gõ theo âm hình tiết tấu

Hoạt động 2 luyện tách biệt phần tiết tấu theo mô hình tiết tấu của bài đọc nhạc. Để tạo hiệu ứng vui tươi, sôi động, phần luyện tiết tấu GV có thể hướng dẫn HS tạo thành những âm thanh vui nhộn như: vỗ tay theo tiết tấu, gõ bằng nhạc cụ gõ (thanh phách, mõ…) theo tiết tấu; gõ bằng nhạc cụ tự chế (bỏ sỏi vào chai lavi tạo nhạc cụ xúc sắc…) theo tiết tấu… Mỗi tiết tấu trong âm hình tương ứng với một ca từ của bài đọc nhạc. GV sẽ hướng dẫn HS gõ 1 tiếng, tương ứng với một ca từ theo đúng nhịp điệu bài đọc nhạc. Như vậy, HS phải xác định được ca từ ứng với nhạc cụ gõ đệm để tập gõ cho thuần thục

Để tạo sự hấp dẫn cho nội dung rèn luyện tiết tấu, các nhạc cụ gõ như trên có thể được phối hợp với nhau một cách linh hoạt. Các nhạc cụ như: thanh phách, song loan, trống… khi gõ cùng nhau sẽ tạo ra âm thanh rất phong phú và sôi động. Phương pháp này nhằm giúp HS phát huy được tư duy sáng tạo, thúc đẩy tính tích cực, chủ động và nâng cao khả năng thực hành âm nhạc của HS. Đó cũng là cách khơi gợi cho các em lòng say mê và yêu thích âm nhạc, từ đó có thể giáo dục HS hiểu được giá trị của âm nhạc, khuyến khích các em nâng cao khả năng thực hành âm nhạc trong đời sống.

Với hoạt động này, GV có thể hướng dẫn gõ theo âm hình của từng câu ngắn, giúp cho HS vững chắc về tiết tấu ngay từ khi bắt đầu luyện tập. Việc vận dụng luyện riêng tiết tấu của bài đọc nhạc sẽ đồng thời vừa giúp HS phát triển năng lực thực hành gõ đệm, vừa tạo nền tảng cho các em ghép phần cao độ được dễ dàng hơn. Đối với HS Tiểu học, luyện tập tiết tấu cũng hộ trợ cho các em phát triển kĩ năng thực hành âm nhạc. Khi dạy thực hành tiết tấu có sử dụng các nhạc cụ gõ, HS sẽ thêm phần hứng thú, từ đó dần trở nên tự tin và mạnh dạn hơn.

Dưới đây là âm hình tiết tấu của bài Đọc nhạc số 1 – lớp 3, được tác riêng phần tiết tấu thành 2 câu, mỗi câu 4 ô nhịp. Âm hình tiết tấu của câu 1 là những nốt đen, sau 2 nhịp nghỉ một phách ở dấu lặng đen. Âm hình tiết tấu của câu 2 là nốt đơn và đen, được lặp lại theo chu kỳ 2 ô nhịp.

Ví dụ 2:

ÂM HÌNH TIẾT TẤU BÀI ĐỌC NHẠC SỐ 1, LỚP 3

Cách tổ chức các hình thức luyện tập cũng có thể tạo nên một lớp học vui nhộn, hứng thú. GV có thể chia nhóm, tổ, cá nhân để tạo thêm phần hứng thú, pháp huy tinh thần tự giác và cộng hưởng từ sắc mạnh của đội nhóm. Ngoài ra, có thể tạo ra những cuộc thi gõ tiết tấu bằng nhạc cụ để kích thích sự nỗ lực và hưởng ứng của HS. Đây cũng là phương pháp kiến tạo, giúp cho HS có cơ hội sáng tạo và phát huy khả năng thực hành âm nhạc. Điều đó cũng có tác dụng kết nội tinh thần đội nhóm rất cần thiết cho sự kết nối tình bạn thân thiết của lứa tuổi học trò.

Hoạt động 3: Đọc cao độ bài đọc nhạc số 1

Nối tiếp phần gõ tiết tấu, hoạt động 3, GV sẽ hướng dẫn đọc tách biệt cao độ bài đọc nhạc. Để HS có thể hoàn toàn tập trung đọc đúng cao độ, GV hướng dẫn và đọc mẫu cao độ với độ dài ngang bằng nhau ở mỗi nốt. Với phương pháp đọc nhạc theo ký hiệu bàn tay, HS không nhìn bản nhạc mà nhìn theo động tác chỉ huy của GV để đọc cao độ theo trật tự đi lên liền bậc và đi xuống liền bậc, còn phương pháp này lại đọc nhạc theo trật tự lần lượt từng nốt có trong bài đọc nhạc.

Hoạt động 4: Đọc bài đọc nhạc hoàn chỉnh

Qua ba hoạt động dạy học, HS đã được trang bị những kỹ năng gõ tiết tấu và đọc tách biệt cao độ bài đọc nhạc. Sang hoạt động thứ 4, HS có thể tự tin để đọc bài đọc nhạc hoàn chỉnh theo hướng dẫn của GV. Ở hoạt động này, GV có thể đọc mẫu hoặc đàn mẫu bài đọc nhạc theo đúng yêu cầu về tốc độ và sắc thái. Sau khi HS nghe, thẩm thấu giai điệu bài đọc nhạc, GV sẽ bắt nhịp cho các em đọc từng câu ở tốc độ chậm vừa.

Ví dụ 3:

BÀI ĐỌC NHẠC SỐ 1, LỚP 3

3.2.1.2. Các bước dạy ôn bài đọc nhạc

Hoạt động 1: Đọc kết hợp thực hiện ký hiệu bàn tay

Đọc kết hợp thực hiện ký hiệu bàn tay vừa giúp HS được ôn luyện cao độ của bài đọc nhạc, vừa được khởi động giọng. Hoạt động 1 là bước khởi động quan trọng trong dạy bài đọc nhạc và ôn bài đọc nhạc.

Hoạt động 2: Đọc kết hợp vỗ tay hoặc gõ đệm theo phách

Trong hoạt động 2, GV hướng dẫn cho HS đọc nhạc kết hợp vỗ tay hoặc gõ đệm theo phách bằng nhạc cụ bộ gõ hoặc nhạc cụ tự chế. Phương pháp này tạo nên tiết mục hoà tấu hấp dẫn giữa nhạc cụ gõ và giai điệu.

Để tạo sự phong phú cho lớp học, GV có thể chia nhóm hoặc chia tổ, phân công mỗi nhóm hoặc tổ đảm nhiệm một loại nhạc cụ. Ví dụ: nhóm 1, chơi thanh phách; nhóm 2 chơi song loan; nhóm 3 chơi xúc xắc; nhóm 4 vỗ tay… GV cũng có thể nêu cao tinh thần xung phong của HS để kích thích sự tự tin trong thực hành âm nhạc. Ở đây có thể gọi tốp ca 5 bạn, mỗi bạn sử dụng một loại nhạc cụ, vừa diễn xướng đọc nhạc, vừa gõ đệm theo tiết tấu. Với nhóm 3 – 5 bạn, GV nên gọi các em đứng lên trước lớp, thể hiện khả năng thực hành âm nhạc của mình trước tập thể. Khi được đứng trình diễn âm nhạc trước đông người, các em sẽ được rèn luyện sự tự tin. Ngoài ra, khi nhận được lời khen ngợi của GV và các bạn, HS sẽ thêm phần phấn chấn, từ đó sẽ ngày càng yêu thích âm nhạc.

Hoạt động 3: Đọc kết hợp vận động

Bên cạnh thực hành đọc nhạc kết hợp gõ đệm, GV tiếp tục hướng dẫn HS thực hành vận động để rèn luyện giải phóng cơ thể theo âm nhạc. Những động tác vận động theo chủ yếu là nhún theo nhịp điệu của bài đọc nhạc. Chẳng hạn, với bài đọc nhạc số 4 – lớp 4, được viết ở nhịp 2/4, GV sẽ hướng dẫn HS nhún chân vào mỗi phách trong một ô nhịp. Nhún chân phải vào phách mạnh, nhún chân trái vào phách nhẹ. Ở đây, để giảm bớt việc phân tích phách mạnh – nhẹ, GV có thể đánh dấu vào những nốt ở phách mạnh bằng dấu nhấn ( >) và nốt ở phách nhẹ bằng dấu ngang ( – ), giúp cho HS dễ hình dung hơn.

Với hoạt động này, trước tiên GV yêu cầu cả lớp đứng tại chỗ, nhìn lên màn hình chiếu bản nhạc có đánh dấu phách mạnh – nhẹ, hướng dẫn HS vừa đọc vừa nhìn theo nốt nhạc và thực hiện nhún chân phải – trái theo dấu.

Sau khi HS đã thực hành vận động nhún chân tương đối đúng với nhịp điệu của nhịp 2/4, GV cần nêu tinh thần xung phong, gọi cá nhân lên trình diễn trước cả lớp. Ở hoạt động này, GV cũng nên chia chia nhóm, tổ, để các bạn có thể hỗ trợ nhau trong khi trình diễn bài đọc nhạc.

Hoạt động 4: Đọc có sắc thái

Để tăng tính biểu cảm trong thực hành âm nhạc, dạy học Đọc nhạc cũng cần coi trọng việc hướng dẫn HS thực hành có sắc thái bài đọc nhạc. Đây là hoạt động cần thiết, là điều kiện giúp cho khả năng cảm nhận âm nhạc của HS được hình thành và bồi đắp dần qua từng bài học. Các bài đọc nhạc lớp 3, lớp 4 thường là những trích đoạn nhạc có khuôn khổ ngắn ở dạng đoạn nhạc 2 câu nhắc lại (x x’), hoặc 2 câu không nhắc lại (x y). Vì vậy, tính biểu cảm ở đây cần biểu thị về mặt cảm nhận âm thanh, đọc có sắc thái đúng với tính chất của bài đọc nhạc.

Để các hoạt động tổ chức dạy học Đọc nhạc được đảm bảo được nội dung và logic về các bước dạy học, GV và HS cần chuẩn bị những yêu cầu cần thiết như sau:

– Yêu cầu chuẩn bị của GV: chuẩn bị, biên soạn chi tiết Kế hoạch bải giảng, thiết kế các file trình chiếu slide. Ngoài ra, cần chuẩn bị các phương tiện công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học: máy chiếu đa năng, piano hoặc đàn phím điện tử.

– Yêu cầu chuẩn bị của HS: sách giáo khoa môn âm nhạc; nhạc cụ gõ: phách tre, song loan, xúc sắc, nhạc cụ tự chế…

KẾT LUẬN

Hiện nay có rất nhiều phụ huynh đầu tư cho các con được học Âm nhạc ngay từ khi còn nhỏ. Âm nhạc đã và đang trở tình một trong những nhu cầu thiết yếu để nuôi dưỡng và phát triển thế hệ trẻ một cách toàn diện và bền vững. Cảm thụ âm nhạc không chỉ mang lại những giá trị nghệ thuật mà còn đóng vai trò thiết yếu trong việc phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh. Biện pháp kể chuyện có minh họa cùng âm nhạc giúp trẻ được bồi đắp kiến thức cơ bản của bộ môn Âm nhạc một cách vui vẻ, tự nhiên, gần gũi. Bên cạnh đó các em còn được phát triển cả kỹ năng biểu diễn, cảm thụ và ứng dụng. Đặc biệt, sự tự tin, tinh thần hợp tác và khả năng sáng tạo của trẻ cũng được phát triển qua biện pháp này.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Nguyễn Văn Cường (2012), Lí Luận dạy học hiện đại, Nxb Hà Nội.
Phạm Thị Hoà (2007), Giáo dục âm nhạc tập1,2, Nxb ĐHSP, Hà Nội.
3. Nguyễn Văn Hộ – Hà Thị Đức (2001), Lý luận dạy học, Nxb ĐHSP Thái Nguyên.
Ngô Thị Nam (2008), Phương pháp dạy học Âm nhạc cho trẻ trước tuổi học, Nxb GD, HN.
Lê Anh Tuấn (2010), Phương pháp dạy học Âm nhạc, Nxb Đại học Sư phạm.
Phạm Tuyên (1999), Âm nhạc với trẻ em, Nxb Giáo dục.
The Carnival of the Animals, https://en.wikipedia.org/wiki/The_Carnival_of_the_Animals