VẬN DỤNG PHONG CÁCH VẼ TRANH HÀNH ĐỘNG CỦA HỌA SĨ JACKSON POLLOCK VÀO DẠY HỌC TẠO HÌNH CHO TRẺ MẦM NON

Học viên Nguyễn Ngọc Hà

Khóa 13, Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Mỹ thuật

 Phong cách Vẽ tranh Hành động của họa sĩ Jackson Pollock đã mở ra một hướng đi mới trong nghệ thuật hiện đại, là nguồn cảm hứng cho sự tự do sáng tạo và bộc lộ cảm xúc cá nhân một cách mạnh mẽ. Trong giáo dục mầm non, việc ứng dụng phong cách này sẽ giúp trẻ phát triển kĩ năng vận động, tư duy thẩm mĩ và trí tưởng tượng phong phú. Bài viết này phân tích đặc điểm của phong cách Vẽ tranh Hành động, những tác động của nó đối với trẻ nhỏ và đề xuất phương pháp vận dụng hiệu quả vào dạy học tạo hình.

 Đặt vấn đề

            Chương trình Giáo dục mầm non trong Thông tư 51/2020 – BGD ĐT sửa đổi, đề cập mục tiêu: “Giúp trẻ em phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mĩ”. Với quan điểm xây dựng chương trình: “… giáo dục toàn diện, tích hợp, lấy trẻ làm trung tâm với phương châm giáo dục “chơi mà học, học bằng chơi”. Mĩ thuật đóng vai trò trong giáo dục mầm non, giúp trẻ phát triển toàn diện cả về tinh thần, cảm xúc và thể chất. Lowenfeld và Brittain cũng viết: “Nghệ thuật không chỉ là phương tiện để trẻ em thể hiện cảm xúc mà còn là cách giúp trẻ phát triển khả năng tư duy sáng tạo và sự nhạy cảm thẩm mĩ”. [6, tr.42]. Phong cách Vẽ tranh Hành động của họa sĩ Jackson Pollock đặc biệt phù hợp để trở thành phương tiện hỗ trợ trẻ em trong sáng tạo nghệ thuật bởi tính ngẫu nhiên, tự do và không đòi hỏi khắt khe về kĩ thuật. Trong giáo dục mầm non, phong cách này sẽ giúp trẻ tự tin hơn khi thể hiện bản thân, phát triển sự linh hoạt trong thao tác tay, vận động cơ thể và khả năng cảm thụ nghệ thuật.

1. Đặc điểm của phong cách Vẽ tranh Hành động

“Khi tôi vẽ tranh, tôi không nghĩ đến các chi tiết mà để màu sắc và động tác dẫn dắt”. – Jackson Pollock –

Phong cách vẽ tranh Hành động của họa sĩ Jackson Pollock đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử nghệ thuật hiện đại, góp phần định hình trường phái Trừu tượng Biểu hiện (Abstract Expressionism). Đây là triết lí nghệ thuật hoàn toàn mới, nơi quá trình sáng tạo trở thành trọng tâm chính yếu. Kĩ thuật Vẽ Nhỏ giọt (Drip Painting) của Pollock không chỉ thay đổi cách thức thực hiện hội họa mà còn có tác động mạnh mẽ đến quan niệm về sáng tạo nghệ thuật. Ông đã mở ra một hướng đi mới cho hội họa hiện đại, nhấn mạnh vai trò của hành động, sự ngẫu nhiên và biểu cảm cá nhân.

Jackson Pollock sáng tác tại studio. 

Ảnh: news artnet.com

Vào cuối những năm 1940, Jackson Pollock bắt đầu phát triển phương pháp vẽ độc đáo của mình bằng cách đặt toan vẽ trên sàn nhà và sử dụng que gỗ, dao bay hoặc vẩy sơn trực tiếp lên bề mặt tranh. Thay vì sử dụng cọ vẽ truyền thống, ông kiểm soát chất liệu bằng chuyển động cơ thể, tạo ra những đường nét đầy năng lượng và không gian thị giác phức tạp. Phương pháp này chính thức xa rời cách tiếp cận truyền thống của hội họa và thoát li khỏi sự chi phối của bố cục hay hình mẫu cố định. Nhà phê bình nghệ thuật Harold Rosenberg gọi đây là “một sự kiện hơn là một bức tranh” [2, tr. 22], nhấn mạnh rằng mỗi tác phẩm của Pollock phản ánh chính hành động sáng tạo của ông hơn là một sản phẩm tĩnh. Điều này đánh dấu sự thay đổi căn bản trong cách hiểu về nghệ thuật: Tác phẩm không còn là một hình ảnh cố định mà trở thành dấu vết của một quá trình sáng tạo mang tính trực tiếp và giàu cảm xúc.

Number 1A, 1948

Ảnh: jackson-pollock.org

Tác phẩm tiêu biểu Number 1A, 1948 là minh họa rõ nhất phương pháp Vẽ tranh Hành động của Jackson Pollock. Theo nghiên cứu của Varnedoe và Karmel: “Bức tranh này không có tiêu điểm rõ ràng mà là sự kết hợp phức tạp của hàng trăm đường nét và lớp sơn chồng lên nhau, tạo nên một không gian mở và cảm giác chuyển động không ngừng” [3, tr. 152]. Chính bố cục không cố định này đã khiến người xem có cảm giác rằng tác phẩm vẫn đang tiếp tục thay đổi, như thể nó không có điểm kết thúc. Pollock không chỉ đứng một chỗ để vẽ mà ông di chuyển xung quanh bức tranh và sử dụng toàn bộ cơ thể để tạo nên tác phẩm. Điều này khiến mỗi bức tranh vừa là kết quả của hành động, cũng chính là dấu vết trực tiếp nhất của sự chuyển động cùng với nhịp điệu cơ thể của người nghệ sĩ.

Một trong những yếu tố quan trọng nhất của phong cách này là tính ngẫu nhiên. Pollock không kiểm soát tuyệt đối các nét vẽ của mình mà để cho sơn chảy, rơi, bắn tung tóe theo quy luật của tự nhiên. Ông từng nói: “Tôi tiếp tục từ chối những cách thể hiện nghệ thuật truyền thống … Tôi muốn thể hiện cảm xúc hơn là minh họa chúng” [1, tr. 17]. Bằng cách từ bỏ chủ nghĩa hình tượng và bố cục chặt chẽ, Pollock đã tạo ra những tác phẩm mang tính biểu hiện thuần túy, truyền tải cảm xúc và trạng thái tâm lí của nghệ sĩ trực tiếp nhất qua cách thức phân bổ sơn trên bề mặt tranh. Bằng cách để sơn rơi tự do, Pollock đã biến mỗi tác phẩm thành một biểu hiện của chính hành động sáng tạo. Tranh của ông là sự ghi lại cả một quá trình, một khoảnh khắc sáng tạo mang tính cá nhân và thời điểm. Đây chính là điểm khác biệt to lớn giữa nghệ thuật của Jackson Pollock và các phương pháp hội họa truyền thống: Thay vì tìm cách kiểm soát từng chi tiết, ông chấp nhận tính bất định, để hành động và cảm xúc tự nhiên dẫn dắt quá trình sáng tạo.

Sự đổi mới trong kĩ thuật vẽ của họa sĩ Jackson Pollock đã làm thay đổi cách nhìn nhận về nghệ thuật trong thế kỉ XX, là đề tài tranh luận sôi nổi của các nhà phê bình nghệ thuật. Một số người xem đây là bước tiến vĩ đại, là một sự giải phóng sáng tạo chưa từng có. Số khác lại chỉ trích rằng đây là những tác phẩm vô nghĩa, không có cấu trúc hay ý đồ rõ ràng. Dù vậy, không thể phủ nhận một điều, rằng phong cách hội họa của Jackson Pollock đã mở ra con đường mới cho nghệ thuật hiện đại. Nhìn chung, phong cách Vẽ tranh Hành động của Jackson Pollock đã vượt xa khỏi phạm vi hội họa thuần túy, trở thành biểu tượng của một phương pháp sáng tạo mới mẻ, nơi mà hành động, cảm xúc và sự tự do biểu đạt được coi trọng hàng đầu. Ông đã thay đổi cách thức vẽ của người nghệ sĩ, cũng đặt ra câu hỏi lớn về bản chất của nghệ thuật: Liệu nghệ thuật có nhất thiết phải truyền tải một hình ảnh cụ thể, hay chính quá trình sáng tạo cũng có thể trở thành một hình thức nghệ thuật? Chính sự đột phá này đã khiến họa sĩ Jackson Pollock trở thành một trong những nghệ sĩ có ảnh hưởng nhất của thế kỉ XX, mở đường phát triển cho nhiều trào lưu nghệ thuật hiện đại sau này.

2. Vận dụng phong cách Vẽ tranh Hành động vào dạy học tạo hình cho trẻ mầm non

Trẻ 0-2 tuổi trường Mầm non Little Opera Academy (Hà Nội).

Ảnh: Nguyễn Ngọc Hà

Việc khuyến khích trẻ sử dụng cơ thể để tương tác với màu sắc và chất liệu nghệ thuật sẽ giúp trẻ khám phá tiềm năng sáng tạo của bản thân một cách tự nhiên và linh hoạt. Một hoạt động thực hành hiệu quả khi vận dụng phong cách Vẽ tranh Hành động trong dạy học tạo hình cho trẻ mầm non là vẩy màu (Splash Painting). Trong hoạt động này, trẻ được sử dụng cọ lớn, que gỗ, bàn chải, bọt biển, vịt bóp hoặc thậm chí là chính đôi tay của mình để tạo ra các hiệu ứng màu sắc trên giấy hoặc vải. Trẻ sẽ rất vui thích với quá trình sáng tạo, đồng thời phát triển khả năng phối hợp tay và mắt một cách hiệu quả. Bên cạnh đó, việc trải nghiệm với nhiều công cụ khác nhau giúp trẻ rèn luyện sự linh hoạt của các cơ ngón tay và bàn tay sẽ cải thiện khả năng kiểm soát lực tay khi thao tác.

Trẻ 3-4 tuổi trường Mầm non Little Opera Academy Hà Nội.

Ảnh: Nguyễn Ngọc Hà

Một khía cạnh quan trọng khác khi áp dụng phong cách Vẽ tranh Hành động vào dạy tạo hình cho trẻ mầm non là khả năng thể hiện cảm xúc qua nghệ thuật. Khi trẻ tự do vẽ mà không bị giới hạn về bố cục hay chủ đề sẽ giúp trẻ thể hiện cảm xúc một cách tự nhiên. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong giáo dục mầm non, bởi trẻ mầm non thường chưa có đủ vốn từ để diễn đạt suy nghĩ và cảm xúc của mình một cách rõ ràng. Nghệ thuật chính là công cụ hữu ích giúp trẻ bộc lộ bản thân, từ đó giáo viên và phụ huynh có thể hiểu rõ hơn về tâm lí cũng như trạng thái cảm xúc của trẻ.

Trẻ 5-6 tuổi trường Mầm non Little Opera Academy Hà Nội.

Ảnh: Nguyễn Ngọc Hà

Phương pháp Vẽ tranh Hành động cho phép trẻ tự do khám phá, thử nghiệm và phát triển phong cách cá nhân giúp trẻ không bị gò bó trong khuôn mẫu, từ đó khuyến khích khả năng sáng tạo và tư duy độc lập. Khi trẻ được tự do vẽ theo ý thích, trẻ sẽ có cơ hội tìm hiểu và phát triển những ý tưởng nghệ thuật riêng, đồng thời rèn luyện khả năng giải quyết vấn đề thông qua thử nghiệm không ngừng. Trẻ sẽ hiểu được rằng nghệ thuật không có đúng hay sai, mà quan trọng là quá trình khám phá và thể hiện bản thân. Điều này giúp trẻ tự tin và thoải mái hơn trong các hoạt động sáng tạo, đồng thời giảm bớt nỗi sợ sai, sợ thất bại và mạnh dạn hơn trong việc thể hiện ý tưởng cũng như trong các lĩnh vực khác của cuộc sống.

Kết luận

Đây là một hướng đi mới mẻ trong giáo dục nghệ thuật và là phương pháp hiệu quả để nuôi dưỡng khả năng sáng tạo, tư duy tự do của trẻ ngay từ những năm tháng đầu đời. Phương pháp này tạo cơ hội cho trẻ tương tác với màu sắc và chất liệu một cách chủ động, trẻ sử dụng cọ lớn, que gỗ hay chính đôi bàn tay của mình để vẽ sẽ giúp rèn luyện khả năng phối hợp tay và mắt, đồng thời tăng cường sự khéo léo và kiểm soát cơ thể. Thông qua nghệ thuật, trẻ có cơ hội thể hiện cảm xúc một cách tự nhiên như một ngôn ngữ thứ hai, điều này đặc biệt ý nghĩa với những trẻ nhút nhát hoặc gặp khó khăn trong giao tiếp. Tóm lại, vận dụng phong cách Vẽ tranh Hành động của họa sĩ Jackson Pollock trong dạy học tạo hình cho trẻ mầm non mang lại nhiều lợi ích, từ phát triển kĩ năng vận động, tư duy sáng tạo, khả năng thể hiện cảm xúc cho tới việc tự tin trong sáng tạo và cuộc sống.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Angela Eckhoff (2008), The Importance of Art Viewing Experiences in Early Childhood Visual Arts: The Exploration of Young Children’s Responses to Works of Art in a Museum Setting, Early Childhood Education Journal.
2. Harold Rosenberg (1952), The American Action Painters, TFW, Tisch Library, Tisch Bound Periodicals
3. Kirk Varnedoe & Pepe Karmel (1998), Jackson Pollock: New Approaches, The Museum of Modern Art.
4. Thomas Hess (1979), Jackson Pollock: Interviews, Articles, and Reviews, The Museum of Modern Art.
5. Viktor Lowenfeld and W. Lambert Brittain (2021), Art Education An Overview, Livre De Lyon.
6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2021), Thông tư Số 01/VBHN-BGDĐT về Ban hành Chương trình Giáo dục mầm non, Hà Nội.
7. https://www.moma.org/interactives/exhibitions/1998/pollock/website100/txt_possibilities.html