Học viên K18 – Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc

Mở đầu

Trong chương trình giáo dục âm nhạc tại trường Trung học cơ sở, hoạt động dạy học hát đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng khiếu nghệ thuật, giúp HS thể hiện cá tính và nuôi dưỡng tình yêu đối với âm nhạc. Đặc biệt, kỹ năng ca hát không chỉ giúp các em rèn luyện sự tự tin mà còn là cách để trau dồi khả năng cảm thụ nghệ thuật, phát triển kỹ năng mềm và sự kết nối trong tập thể. Tại trường THCS Sơn Tây, thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội, hoạt động ngoại khóa đã trở thành một sân chơi bổ ích, tạo môi trường để HS thực hành và phát triển kỹ thuật ca hát. Tuy nhiên, để các em thể hiện bài hát một cách chính xác, đầy cảm xúc và đạt yêu cầu của từng tác phẩm, việc hướng dẫn rèn luyện kỹ thuật ca hát là vô cùng cần thiết.

Bài viết này nhằm đề xuất các nội dung cụ thể để GV có thể hướng dẫn HS rèn luyện kỹ thuật ca hát, bao gồm kỹ thuật hát liền tiếng, luyện hát ngân dài để bổ trợ cho hơi thở và kỹ thuật hát nảy. Những kỹ thuật này không chỉ giúp HS cải thiện khả năng ca hát mà còn góp phần nâng cao chất lượng các hoạt động ngoại khóa âm nhạc tại nhà trường.

Nội dung

          Trong ca hát, việc rèn luyện các kỹ thuật cơ bản không chỉ giúp HS thể hiện bài hát một cách trọn vẹn mà còn tăng khả năng cảm thụ và diễn đạt âm nhạc. Dưới đây là một số kỹ thuật cơ bản GV có thể hướng dẫn để giúp HS phát triển kỹ năng ca hát trong các hoạt động ngoại khóa qua một số ca khúc mang âm hưởng dân ca Bắc Bộ.

1. Kỹ thuật hát liền tiếng

Kỹ thuật hát liền tiếng (legato) Là kỹ thuật hát liên tục, chuyển tiếp mượt mà từ âm thanh này sang âm thanh khác, không có sự ngắt quãng. Kỹ thuật này thường được sử dụng trong các bài hát có tính chất nhẹ nhàng, tha thiết, với giai điệu trữ tình. Mục tiêu của kỹ thuật hát liền tiếng là tạo ra dòng âm thanh liên tục, uyển chuyển, giúp truyền tải cảm xúc một cách sâu sắc và chân thành. Đây là kỹ thuật cơ bản và quan trọng giúp HS hát những bài hát có giai điệu mềm mại, lãng mạn, mang tính chất tự sự.

Để rèn luyện kỹ thuật này, GV cần hướng dẫn HS về cách kiểm soát hơi thở, giữ hơi đều và ổn định trong suốt câu hát. Hơi thở phải được điều tiết một cách nhẹ nhàng và liên tục, tránh để các nốt nhạc bị ngắt quãng hoặc dứt khoát đột ngột, làm mất đi sự liền mạch của giai điệu. Đồng thời, HS cần duy trì khẩu hình mở và đúng tư thế để âm thanh có thể phát ra một cách tự nhiên và mượt mà.

Mẫu luyện kĩ thuật hát liền tiếng

Ví dụ 1: Mẫu 1

Ví dụ ứng dụng kỹ thuật hát liền tiếng là bài Đường em đến trường. Đây là một bài hát có giai điệu nhẹ nhàng, trữ tình, mô tả cảnh các em nhỏ ở vùng cao đi học với tình cảm yêu thương và đong đầy hy vọng. Để truyền tải được tinh thần này, HS cần sử dụng kỹ thuật hát liền tiếng một cách nhuần nhuyễn, giúp giai điệu bài hát trở nên mềm mại và sâu lắng. HS cần chú ý đặc biệt đến việc điều chỉnh hơi thở để có thể giữ được dòng âm thanh liên tục từ đầu đến cuối câu, không để âm thanh bị đứt đoạn.

Ví dụ 2:               ĐƯỜNG EM ĐẾN TRƯỜNG

(Trích từ ô nhịp 6 đến ô nhịp 9)

Nhạc và lời: Lê Chung Tình

2. Luyện hát ngân dài để bổ trợ cho hơi thở

Hát ngân dài không chỉ giúp HS cải thiện khả năng duy trì hơi thở mà còn tăng cường sức mạnh và độ ổn định của giọng hát.

Trong những bài hát có nhiều chỗ yêu cầu hát ngân dài, việc luyện tập hơi thở chính xác là rất cần thiết. Để có thể thực hiện ngân dài đúng cách, HS cần học cách lấy hơi đầy đủ trước khi vào câu hát, sau đó giữ hơi đều và phân phối lượng hơi một cách hợp lý trong suốt câu hát. Điều này không chỉ giúp HS duy trì được âm thanh mà còn giữ cho giọng hát ổn định và không bị mất năng lượng ở cuối câu.

Một ví dụ tiêu biểu là bài Bản làng nơi em ở (Nhạc và lời: Lê Chung Tình). Trong bài hát này, có nhiều chỗ ngân dài đòi hỏi HS phải kiểm soát hơi thở một cách chính xác. Đặc biệt, từ ô nhịp 1 đến ô nhịp 5, GV cần chú ý hướng dẫn HS cách lấy hơi, giữ hơi và ngân dài đúng các từ như “Này”, “ơi”, “chân”, “trường”. Ví dụ, HS cần ngân 2 phách cho các từ như “Này”, “chân” và “trường”, trong khi các từ như “ơi” hoặc “chữ” có thể yêu cầu ngân dài đến 3 phách. Nếu HS không biết cách giữ hơi tốt, âm thanh sẽ bị yếu dần hoặc ngắt quãng, làm giảm chất lượng biểu diễn.

Ví dụ 3:                   BẢN LÀNG NƠI EM Ở

(Trích từ ô nhịp 1 đến ô nhịp 5)

Nhạc và lời: Lê Chung Tình

Để giúp HS rèn luyện kỹ thuật ngân dài, GV có thể thực hiện các bài tập đơn giản nhưng hiệu quả, bắt đầu từ những mẫu luyện tập ngắn và tăng dần độ khó. Ví dụ, GV có thể cho HS luyện tập ngân dài trên một âm đơn lẻ theo các mẫu sau:

Mẫu 1

Mẫu 2

Mẫu 3

3. Kỹ thuật hát nảy

Hát nảy (Staccato) là một kỹ thuật hát đặc biệt, khác biệt rõ ràng với kỹ thuật legato. Nếu legato đòi hỏi các âm phải liền mạch, mượt mà, thì staccato yêu cầu người hát phải làm các âm vang lên ngắn, rõ nét, ngắt quãng nhưng vẫn giữ được sự trong trẻo và sắc nét. Âm thanh trong kỹ thuật này phải được phát ra một cách gọn gàng, không quá to, đồng thời mang tính thánh thót và có độ sắc nhọn nhất định.

Khi tập hát nảy, khẩu hình cần nhếch môi lên như khi cười, tránh việc chúm môi trên hoặc chìa môi dưới, tạo cảm giác thoải mái khi phát âm. Hơi thở cần giữ ở mức nhẹ nhàng, đều đặn và ổn định. Điều này giúp các âm phát ra rõ nét mà không bị mất kiểm soát. Kỹ thuật bật hơi từ bụng là yếu tố quan trọng. Ban đầu, người học nên tập bật hơi chậm, sau đó tăng dần tốc độ để làm quen với kỹ thuật này.

Trong các buổi luyện thanh, không nên bắt đầu ngay với kỹ thuật staccato khi giọng hát chưa đủ mềm mại và linh hoạt. Thay vào đó, nên tập các bài luyện thanh nhẹ nhàng khác trước để làm “nóng” giọng, sau đó mới chuyển sang luyện tập staccato. Ban đầu, hãy thực hiện các mẫu âm ở nhịp độ chậm, tập trung vào việc kiểm soát âm thanh và hơi thở. Khi đã làm chủ được kỹ thuật, tăng dần tốc độ để đảm bảo sự chắc chắn trong từng âm thanh.

Khi tập luyện staccato theo các hợp âm rải, đây là phương pháp rất tốt để mở rộng tầm cữ giọng và rèn luyện kỹ thuật điều chỉnh âm thanh. Các bài tập thường bắt đầu với nốt thấp, sau đó tăng dần lên các nốt cao. Với giọng nữ cao, nên tập trung vào các âm khu cao và hạn chế hát xuống quá thấp, bởi các nốt trầm không mang lại hiệu quả tối đa khi tập staccato.

Hơi thở trong kỹ thuật staccato yêu cầu sự bật hơi từ bụng một cách nhanh nhẹn và dứt khoát. Khác với những bài tập thở thông thường, hơi thở khi luyện staccato phải nhẹ nhàng, không nặng nề và tránh gây rung chuyển ở lồng ngực. Hơi thở ổn định và đúng kỹ thuật là nền tảng để tạo ra âm thanh chắc chắn, rõ ràng mà không làm căng cơ thanh quản.

Ví dụ 4:               ĐƯỜNG EM ĐẾN TRƯỜNG

(Trích từ ô nhịp 20 đến ô nhịp)

Ví dụ ứng dụng kỹ thuật hát nảy trong bài Đường em đến trường. Bài hát có giai điệu nhẹ nhàng, trữ tình, khắc họa hình ảnh các em nhỏ ở vùng cao đến trường trong khung cảnh thiên nhiên thơ mộng. Với nội dung giàu cảm xúc, bài hát thể hiện tình yêu thương và niềm hy vọng vào một tương lai tươi sáng thông qua sự hồn nhiên, trong sáng của các em nhỏ. Để truyền tải được tinh thần này của các ô nhịp có kỹ thuật này, HS cần cần tập trung để hát chính xác cao độ và không bị chệch nhịp vì các nốt staccato thường ngắn và nhanh. Luyện tập bằng cách sử dụng nhạc cụ hỗ trợ như đàn piano sẽ giúp HS điều chỉnh cao độ hiệu quả. Khi hát các nốt staccato, HS cần giữ khẩu hình thoải mái nhưng nhấn môi nhẹ nhàng, không quá căng. Đối với phần legato, khẩu hình mở tròn để âm thanh được vang, liền mạch. Ngoài việc chú ý kỹ thuật, HS cần thể hiện được cảm xúc mà bài hát truyền tải. Phần staccato phải mang tinh thần vui tươi, nhẹ nhàng, trong khi phần legato thể hiện sự dịu dàng, yêu thương và sâu lắng. HS cũng nên luyện tập phát âm rõ ràng và dứt khoát trong từng nốt ngắn, kết hợp với kiểm soát hơi thở để đảm bảo âm thanh gọn gàng và tròn trịa.

Kết luận

Dạy học hát trong hoạt động ngoại khóa tại Trường Trung học cơ sở Sơn Tây, thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội không chỉ là một phương pháp giáo dục âm nhạc hiệu quả, mà còn mang ý nghĩa to lớn trong việc phát triển toàn diện cho HS. Qua việc áp dụng các kỹ thuật ca hát cơ bản như hát liền tiếng (legato), luyện hát ngân dài và hát nảy (staccato), HS không chỉ được rèn luyện kỹ năng hát mà còn nâng cao khả năng cảm thụ âm nhạc, sự tự tin và tình yêu đối với nghệ thuật.

Cụ thể, kỹ thuật hát liền tiếng giúp HS thể hiện các giai điệu mềm mại, giàu cảm xúc; luyện hát ngân dài hỗ trợ ổn định hơi thở và giọng hát trong các câu hát dài; kỹ thuật hát nảy rèn luyện khả năng phát âm rõ ràng và sự linh hoạt trong giọng hát. GV đóng vai trò trọng yếu trong việc hướng dẫn và khơi dậy niềm đam mê âm nhạc cho HS thông qua các phương pháp giảng dạy sáng tạo, sử dụng nhạc cụ và các bài tập luyện thanh phù hợp.

Tóm lại, việc tổ chức dạy học hát trong hoạt động ngoại khóa cho HS tại Trường Trung học cơ sở Sơn Tây không chỉ cải thiện kỹ năng ca hát mà còn góp phần phát triển tư duy thẩm mỹ, xây dựng tâm hồn phong phú và sự gắn kết cộng đồng trong HS. Đây chính là một nền tảng vững chắc để các em tiếp tục khám phá và yêu mến nghệ thuật, tạo nên những giá trị bền vững cho cá nhân và xã hội.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hoàng Long (chủ biên) cùng các tác giả Đặng Văn Bông, Trần Dũng, Nguyễn Thị Ngọc Hoa, Bùi Anh Tôn (2007), Âm nhạc và phương pháp dạy học âm nhạc (giáo trình đào tạo giáo viên bậc THCS), Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
2. Hoàng Long, Hoàng Lân (2010), Giáo trình âm nhạc và phương pháp dạy học âm nhạc, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
3. Nguyễn Thị Tố Mai (Chủ biên), Lương Diệu Ánh, Hà Thị Hoa, Đặng Thị Lan, Lương Minh Tân (2018), Học Âm nhạc lớp 8 theo định hướng phát triển năng lực, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.
4. Nguyễn Thị Tố Mai (2022), Phương pháp dạy học theo phát triển năng lực, Tài liệu ban hành nội bộ Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương, Hà Nội.
5. Ngô Thị Nam (2001), Phương pháp dạy học âm nhạc tập 1 – Giáo trình đào tạo giáo viên THCS hệ Cao đẳng sư phạm, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
6. Ngô Thị Nam (2004), Hát 1 – 2, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
7. Nguyễn Thị Thu Thủy (2016), Dạy học phân môn hát, tại trường THCS An Khánh – Hồng Đức – Hà Nội, Luận văn Thạc sĩ Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương, Hà Nội.