Hướng dẫn sinh viên nghiên cứu và sử dụng tài liệu trong bài học trang trí tranh tường qua nghệ thuật trang trí khảm sành sứ lăng Khải Định

ThS. Trương Tuấn Anh

Khoa Mỹ thuật Ứng dụng – Trường ĐHSP Nghệ thuật TW

Đặc thù của chuyên ngành Thời trang, các bài học cũng có những yêu cầu khác nhau về tạo hình, về chất liệu thể hiện, kĩ thuật, về hình thức trình bày của mỗi bài học. Vì thế, nội dung chương trình, phương pháp, dạy-học, cách tổ chức dạy-học và cách đánh giá kết quả học tập học phần luôn được thay đổi, bổ sung cho phù hợp theo nhu cầu đổi mới nâng cao chất lượng dạy học. Thực trạng trong quá trình dạy, bài học trang trí Tranh tường cho sinh viên ngành thiết kế thời trang chúng tôi nhận thấy: Sinh viên hầu hết các em học tập nghiêm túc, đều cố gắng hoàn thành đúng, đủ bài. Với những sinh viên có năng khiếu, có đam mê về thời trang kết quả bài tốt vượt trội hơn. Trong khi thực hành, học phần Trang trí chuyên ngành 1 các em thể hiện được yêu cầu của bài học, tuy nhiên các em còn chưa biết cách thể hiện được toàn bộ ý tưởng của mình một cách tốt nhất. Sinh viên dùng tài liệu mô típ quen thuộc được sử dụng nhiều, lặp đi lặp lại qua các khóa học và có chút ít sáng tạo, chỉnh sửa tạo độ an toàn cho bài học vì vậy kết quả bài học không có cái mới, tạo sự nhàm chán, thiếu thích thú, hứng khởi khi giảng dạy của giảng viên, học tập của sinh viên.

Trong thời đại thông tin ngày nay, sinh viên có thể học tập từ rất nhiều nguồn tri thức, tự nghiên cứu và sử dụng tài liệu là một nội dung trong hoạt động học tập tích cực của sinh viên. Nhưng sự tự do trong thông tin cũng dẫn đến tình trạng quá tải, lộn xộn, không định hướng về thẩm mỹ, có nhiều thông tin sai lệch phản cảm… Vì vậy việc hướng dẫn sinh viên nghiên cứu và sử dụng tài liệu rất quan trọng. Từ đó, các em nắm được tốt các bước cần thiết từ lên ý tưởng, phác thảo, thể hiện 1 bài học trang trí chuyên ngành.

Việc học tập môn trang trí, cơ bản phải dựa trên việc nghiên cứu thực tế, sử dụng tài liệu sẵn có chỉ có tính chất tham khảo, gợi mở. Chỉ thông qua nghiên cứu thực tế, người học mới có sáng tạo riêng, độc đáo. Để giúp sinh viên có khả năng tự nghiên cứu và sử dụng tài liệu giáo viên cần chú ý thực hiện:

1. Hướng dẫn lựa chọn tài liệu

Chọn tài liệu có chất lượng tốt, có tính thẩm mĩ. Chọn tài liệu phù hợp yêu cầu cụ thể của bài học. Giáo viên là người cung cấp kiến thức, đồng thời hướng dẫn định hướng nhưng không áp đặt, giúp sinh viên chọn lọc tài liệu phù hợp. Tùy theo từng bài học, cần thông báo dự kiến về số lượng, phạm vi thể loại, tính chất của tài liệu phù hợp yêu cầu bài tập, giới thiệu nguồn tài liệu để sinh viên sưu tầm, giúp sinh viên nhanh chóng xác định, tìm được tài liệu cần thiết.

Trong một số bài giảng, giáo viên chính là người cung cấp tài liệu cho sinh viên nghiên cứu, nên thường xuyên giúp sinh viên tiếp cận với những tài liệu có giá trị chuyên môn và thảm mỹ tốt đó chính là cơ sở định hướng tư duy sáng tạo và bồi dưỡng cảm thụ thẩm mỹ, phát triển năng khiếu.

Việc giao cho sinh viên tự sưu tầm tài liệu nghiên cứu có thể dẫn đến việc có những tài liệu không phù hợp. Không sử dụng được, nhưng qua đó giảng viên có thể đáng giá năng lực cảm thụ của mỗi cá nhân và có hướng tác động thích hợp. Đây cũng là một trong những hoạt động tích cực học tập của sinh viên.

2. Hướng dẫn sinh viên cách sử dụng tài liệu

Giáo viên cần hướng dẫn để sinh viên phân tích, tìm hiểu giá trị của tài liệu. Sinh viên phải tìm được bài học rút ra trong mỗi tác phẩm tạo hình, trang trí, qua cách tư duy tạo hình, kỹ năng thể hiện. Điều cơ bản khi sử dụng tài liệu trang trí hay yếu tố tạo hình chính là người học nhấn thức được gì từ phương pháp tư duy tạo hình, phương pháp bố cục cách xây dựng hình mảng, cấu trúc đường nét, sử dụng màu…học được gì từ kỹ năng thể hiện, đồng thời thấy được cái đẹp thông qua ngôn ngữ thể hiện. Với bài học tranh tường đưa cách tiếp cận nghệ thuật trang trí khảm sành sứ Lăng Khải Định không mới về nội dung nhưng hình thức thể hiện rõ đặc điểm của tranh ghép mảnh, trong sáng tác của sinh viên ngành thiết kế thời trang là hoàn toàn phù hợp. Nghệ thuật Tranh tường là một hình thức của hội họa hoành tráng và nghệ thuật trang trí hoành tráng nói chung, luôn được gắn với công trình kiến trúc hoặc môi trường sống của con người. Hơn nữa tranh tường là tác phẩm nghệ thuật được thiết kế cho một môi trường xác định.

Tranh tường được thể hiện theo lối vẽ ước lệ, tượng trưng, khái quát phản ánh các đề tài rộng lớn bao trùm một sự kiện quan trọng, một giai đoạn lịch sử về chính trị, văn hóa… Chất liệu thể hiện tranh tường rất phong phú như Nề họa gồm các chất liệu sau: Vôi đặc, cát, nước sạch, màu khoáng (được nghiền kỹ với nước vôi trong); Tranh ghép mảnh: Vật liệu gồm các mảnh gốm, thủy tinh, đá… xi măng, cát, nước.

Ví dụ: Hình ảnh mô típ Rồng được trang trí trên tường lăng Khải Định với thể thức bố cục chặt chẽ, đường nét uyển chuyển, nhịp điệu tự do, màu sắc tươi sáng…

Hình tượng Rồng trang trí lăng Khải Định[Nguồn Internet]

Ý tưởng là một yếu tố quan trọng trong nghệ thuật. Nó chính là chìa khóa mở ra những sáng tạo. Nhưng không phải tự nhiên mà trong đầu chúng ta xuất hiện được ý tưởng. Ý tưởng có được nhờ những tác động ở bên ngoài thông qua các giác quan như hình ảnh, âm thanh… về cuộc sống, về thiên nhiên, xã hội, con người.

Một bài học điển hình qua việc nghiên cứu và học tập nghệ thuật dân tộc là các sáng tác của họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm. Ta có thể cảm nhận rõ ràng bản sắc dân tộc trong các tác phẩm của ông. Ví dụ tranh “Ngựa Gióng”: không hề có sự lặp lại bất cứ chi tiết nào của vốn cổ nhưng ta nhận ra rất rõ ảnh hưởng phong cách tạo hình của trống đồng Đông Sơn. Cách thể hiện này hoàn toàn phù hợp để phản ánh đề tài, mà lại có cái nhìn mới mẻ phù hợp thời đại. Bất cứ người học mĩ thuật nào cũng có thể nhận thức được từ đó bài học cho riêng mình.

Tranh Ngựa Gióng – Nguyễn Tư Nghiêm [ Nguồn internet]

Bước đầu tiên chúng ta cần có ý tưởng, tiếp đó thu thập tài liệu, ghi chép mẫu, cách điệu thành họa tiết và sắp xếp các họa tiết đó trong một bố cục nhất định.

Bước thứ hai đó là thu thập tài liệu, hình ảnh về ý tưởng chúng ta vừa nảy sinh, từ đó hiểu bản chất bên trong và bên ngoài, cảm nhận được vẻ đẹp, ý nghĩa của vật đó.

Bước thứ ba, chúng ta ghi chép lại hình ảnh đó. Ghi chép hình ảnh mái vòm để nhớ hơn về đặc điểm, hiểu hơn về cấu trúc.

Bước tiếp theo chúng ta sẽ dựa vào hình ảnh bố cục mái vòm đã chép để chắt lọc các chi tiết, điển hình hóa.

Từ những nguyên liệu ban đầu đó chúng ta sẽ sử dụng những yếu tố tạo hình như đường nét, hình mảng, màu sắc, chất liệu… để phác thảo bài học Trang trí Tranh tường.

Ví dụ: Với chủ đề lễ hội sinh viên cần nắm rõ phương pháp, phân tích và sử dụng linh hoạt tài liệu.

Từ hình ảnh hình tượng Rồng trang trí lăng Khải Định, sinh viên lên ý tưởng bố cục phác thảo sơ bộ trên giấy. Sau đó sử dụng công nghệ phần mềm giúp việc thể hiện ý tưởng nhanh hơn dễ dàng hơn trong quá trình phác thảo.

Phác thảo tranh tường Lễ hội đua thuyền của sinh viên

Sử dụng nguyên tắc trang trí tạo nên sự thống nhất về phong cách tạo hình trong một tổng thể bố cục. Nhắc lại mô típ trang trí, màu sắc, đường nét tạo nên sự đồng điệu làm cho bố cục trở nên có nhịp điệu. Sự lặp lại có biến đổi làm bố cục sinh động, gợi cảm giác vận động trong bố cục.

Nguyên tắc nhắc lại trong trang trí có vai trò định hướng, tạo cảm giác về sự khép kín hay mở rộng của bố cục:

Nhắc lại theo đường chu vi tạo ra giới hạn cho bố cục.
Nhắc lại xoay quanh tâm tạo cảm giác quy tụ
Nhắc lại có vai trò định hướng chuyển động của bố cục

Bản nét phác thảo của sinh viên

Phác thảo tranh tường của sinh viên

Trong thời đại công nghệ số, hội nhập hiện nay những giá trị truyền thống thường bị mai một, bản sắc dân tộc dần sẽ bị đánh mất nếu không biết gìn giữ. Bởi vậy, đó chính là nhiệm vụ của những con người thời đại mới, phải biết giữ gìn và phát triển những tinh hoa mà ông cha để lại. Thời trang cũng không nằm ngoài vòng phát triển ấy. Đó cũng là những trăn trở của các nhà thiết kế trong nước làm sao thời trang phát triển, phù hợp với cuộc sống hiện đại, song bên cạnh đó phải biết giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc trên trang phục. Hơn tất cả là đưa ngay ý thức từ trong giáo dục, trong các bài học của các em học sinh, sinh viên. Không những kiến thức trang trí có thể ứng dụng vào chuyên ngành thời trang mà còn thêm hiểu về nguồn cội, lịch sử dân tộc. Điều đó sẽ là hành trang cho các em vững bước trên con đường sự nghiệp trong tương lai.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Tác giả Nguyễn Hữu Thông (2001), Mỹ thuật Huế nhìn từ góc độ ý nghĩa và biểu tượng trang trí, Nxb Thuận Hóa

2. Tác giả Trịnh Quang Vũ (2009), Lược sử Mỹ thuật Việt Nam, Nxb Từ điển Bách Khoa

3. Tác giả Trần Việt Hùng (2020), Họa tiết trang trí lăng Khải Định trong dạy học tạo mẫu Trang phục, Trường Đại học sư phạm Nghệ thuật Trung ương, luận văn thạc sĩ.