BIỆN PHÁP GIẢNG DẠY ETUDE PIANO CỦA CARL CZERNY CHO HỌC SINH TỪ 10 ĐẾN 14 TUỔI TẠI TRUNG TÂM NGHỆ THUẬT MIMOZA

Bùi Lưu Ly

Học viên K17 chuyên ngành LL&PPDH Âm nhạc

1. Mở đầu

Âm nhạc nói chung và piano nói riêng ngày càng trở thành nhu cầu thiết yếu trong đời sống tinh thần của học sinh (HS) tại các đô thị lớn. Tại Hà Nội, bên cạnh những môi trường đào tạo chuyên nghiệp, nhiều mô hình trung tâm nghệ thuật dần xuất hiện để đáp ứng nhu cầu tiếp xúc nghệ thuật của các em. Trong đó, Trung tâm Nghệ thuật Mimoza tại phường Bồ Đề – với 11 năm phát triển, là địa điểm đào tạo không chuyên nhưng uy tín trong khu vực.

Về chương trình đào tạo kĩ thuật piano cơ bản, có thể kể đến các bài tập etude của Carl Czerny, đặc biệt là tập 599 “Practical Exercises for Beginners” (Bài tập thực hành cho người mới bắt đầu), là một trong những bài tập luyện được sử dụng phổ biến. Đây là bộ bài tập sư phạm giúp học sinh bước đầu làm quen với việc luyện tập kĩ thuật theo hệ thống từ dễ đến khó, với các mục tiêu trong từng bài để hình thành kĩ năng cụ thể: chạy ngón, chạy rải gam, đàn hợp âm, quãng tám, legato, staccato,… hướng tới hình thành, phát triển sự linh hoạt của tay.

Tuy nhiên, thực tế giảng dạy tại Trung tâm Mimoza cho thấy việc luyện tập các bài tập kĩ thuật như etude không có trong giáo trình dạy học. Số lượng HS được tiếp cận với etude phụ thuộc vào giáo viên giao thêm bài ở ngoài chương trình, vì vậy không phải HS nào cũng được học etude. Đặc biệt, HS lứa tuổi từ 10 đến 14 tuổi thường gặp khó khăn trong các vấn đề về kĩ thuật ngón tay, giáo viên đôi khi chưa gắn kết tính nghệ thuật và cảm xúc âm nhạc. Với định hướng đưa Trung tâm phát triển và đào tạo chuyên nghiệp, cần xem xét chương trình dạy học và biện pháp dạy học để góp phần nâng cao chất lượng tại đây.

Xuất phát từ thực tiễn đó, bài viết này nhằm làm rõ đặc điểm của HS từ 10 đến 14 tuổi trong học tập piano, phân tích giá trị sư phạm của của etude Czerny và đề xuất các biện pháp, các bước dạy học cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo.

2. Nội dung

2.1. Những vấn đề chung về dạy học etude Carl Czerny cho học sinh từ 10 đến 14 tuổi

HS ở lứa tuổi 10 -14 có khả năng tập trung ở mức trung bình, dễ bị phân tán nếu học tập khô khan, các em có nhu cầu thể hiện bản thân, thích khám phá và thử thách mới. Về thể chất, ở độ tuổi này học sinh có sự phát triển về bàn tay và ngón tay tương đối hoàn thiện, có thể tiếp cận những kĩ thuật piano cơ bản như chạy ngón, hợp âm, chuyển ngón… một cách dễ dàng. Đa số các em có nền tảng nhạc lý cơ bản, đủ khả năng đọc nốt, ghép hai tay và cảm thụ tiết tấu.

Vị trí của etude Czerny trong chương trình học là cầu nối từ giai đoạn nhập môn đến các tác phẩm nghệ thuật. Các bài tập etude của ông đều có một mục tiêu nhất định và rèn luyện riêng biệt từng kĩ thuật. Việc luyện tập etude tạo tiền đề cho HS tiếp cận các tác phẩm của các nhạc sĩ Bach, Mozart, Beethoven.

Thực trạng dạy học piano tại Trung tâm cho thấy nội dung giảng dạy hiện nay chỉ tập trung vào các tác phẩm phổ thông, chưa đưa etude vào một phần quan trọng trong chương trình. Cùng với đó, HS luyện tập thiếu sự kiên trì, khả năng tự học và ý thức tự luyện tập chưa cao, kĩ năng ngón còn hạn chế. Giáo viên tuy nhiệt tình và nghiêm túc nhưng phân chia thời gian và phương pháp chưa hợp lí, ít chú trọng etude. Việc sử dụng các phương pháp dạy học phù hợp sẽ góp phần nâng cao chất lượng và phát triển kĩ thuật piano một cách bền vững.

2.2. Biện pháp dạy học etude Carl Czerny cho học sinh 10 đến 14 tuổi

Để nâng cao hiệu quả, Trung tâm cần điều chỉnh và bổ sung nội dung dạy học, bằng cách đưa các bài tập etude phổ biến, cần thiết và phù hợp vào giáo trình. Đồng thời cần áp dụng biện pháp dạy học các kĩ thuật chủ yếu trong etude:

Hướng dẫn luyện năm ngón tay

Khi thực hiện bài tập năm ngón liền bậc, cần sử dụng khả năng vận động của các ngón tay, thư giãn cổ tay tránh bị cứng. Khi hai tay kết hợp cùng nhau cần đảm bảo tốc độ tay trái theo kịp tay phải, tránh đánh lệnh nốt hai tay. Trong Op. 599 cũng có nhiều bài tập luyện ngón gam, HS cần được tập cảm nhận đầu ngón tay, sao cho các nốt vang lên bằng nhau, tránh để ngón cái tạo cảm giác nhấn.

Hướng dẫn kĩ thuật hợp âm rải

Khi chơi gam rải, ngón tay cần được duỗi dài ra để có thể chạm đến những nốt cố định. Tuy nhiên, HS không nên duỗi quá căng ngón vì như thế sẽ làm chậm chuyển động tay, đồng thời tạo sự căng cứng, mỏi tay. Khi chơi lòng bàn tay hơi mở rộng, các ngón tay phối hợp với cổ tay và khuỷu tay, chạm phím tự nhiên và thoải mái, âm thanh đều và mạch lạc. Các bản etude của Czerny rất coi trọng việc luyện tập hợp âm rải cho tay trái và cung cấp các bài tập dưới nhiều hình thức và phương pháp chơi khác nhau như: hợp âm rải ngắn, hợp âm rải dài.

Hướng dẫn kĩ thuật đàn hợp âm

Kĩ thuật hợp âm thường tương đối khó đối với HS có ngón tay yếu, khi chưa quen đánh sẽ bị đánh lệch các nốt mà không vang lên cùng nhau. Giáo viên cần hướng dẫn HS cách sắp xếp ngón tay phù hợp, cân đối âm thanh và đầu ngón đánh xuống cùng lúc với nhau. Ngoài hợp âm ba, Czerny cũng sử dụng nhiều hợp âm bảy trong etude. Kĩ thuật này cần được luyện tập từ từ, đặc biệt chú ý tuyến nốt giai điệu của hợp âm.

Hướng dẫn kĩ thuật chơi quãng tám

Khi chơi quãng tám, cẳng tay phải giữ sự ổn định và thư giãn, ngón cái và ngón út đỡ lòng bàn tay, đầu ngón mạnh mẽ khi chạm phím đàn để âm thanh dứt khoát và đồng đều nhau. Giáo viên hướng dẫn HS giữ bàn tay tự nhiên, thả lỏng, ngón cái và ngón út đặt trên hai nốt cách nhau một quãng tám. Ngoài ra, trong quá trình luyện tập, không thực hành quá sức tránh cứng tay và mỏi tay, học sinh dùng cánh tay để tạo lực khi chơi, vai và cổ tay thả lỏng.

Hướng dẫn đàn các âm trang trí

Trong tuyển tập các bài etude Op. 599 của Czerny có các bài tập về âm trang trí chủ yếu là 2 kĩ thuật trill (rung) và appogiatura (láy). Trill cần được thực hiện luân phiên nhanh và đều đặn của nốt chính và nốt phụ ở bên cạnh, mang lại cảm giác mượt mà và liên tục. Trill được chơi dễ hơn với 2 ngón tay kề nhau, thông thường là ngón 2-3 hoặc ngón 3-4. Đối với kĩ thuật láy, cần có sự chuyển động liền mạch với nốt chính để tạo hiệu ứng nhanh, thời lượng ngắn và đúng nhịp. Kĩ thuật láy đòi hỏi việc sắp xếp ngón tay hợp lí, tạo điều kiện thuận lợi để lướt nốt chính xác.

Hướng dẫn kĩ thuật chuyển ngón nốt đồng âm

Đây là kĩ thuật chơi liên tục cùng 1 phím đàn, phát triển từ 1 ngón tay sang nhiều ngón tay. Cùng một phím đàn, sau khi đàn xong lần 1, HS nhấc tay cùng cổ tay rơi xuống lần 2 bằng một ngón khác. Thao tác thực hiện đơn giản, tuy nhiên dễ gây khó khăn ban đầu vì các em dễ đánh lệch nốt, động tác nhấc lên dễ làm tay di chuyển sang nốt khác. Vì vậy các em cần luyện tập, ghi nhớ cảm giác ở vị trí nốt nhạc. Nhấc tay và di chuyển sao cho ngón tay đánh đúng vào vị trí phím đó.

Hướng dẫn kĩ thuật đúp nốt quãng ba

Kĩ thuật này cần chơi hai nốt cùng lúc cách nhau 1 quãng 3 và thường là di chuyển song song. Kĩ thuật này yêu cầu độ chính xác giữa hai nốt và đồng bộ lực giữa các ngón. Các quãng ba thường dùng ngón 1-3, 2-4, 3-5, hoặc 1-4, 2-5 tùy theo vị trí và chiều chuyển động. Giáo viên hướng dẫn bắt đầu với tốc độ chậm, giữ bàn tay tròn và thả lỏng cổ tay, lắng nghe âm thanh vang lên cùng lúc.

Hướng dẫn kĩ thuật legato, nonlegato, staccato

Nguyên tắc cơ bản của legato là kéo dài nốt trước đến nốt sau, chỉ rời phím cũ khi phím mới đã được nhấn xuống. Cánh tay và cổ tay hạn chế chuyển động, giữ nguyên tư thế và chủ yếu di chuyển ngang theo chuyển động của ngón tay, tạo âm thanh uyển chuyển và mượt mà. Đối với kĩ thuật nonlegato, cần giữ đủ giá trị trường độ nốt, nhấc tay ngay sau khi hết trường độ, không nối liền mạch sang nốt sau, giữa hai nốt có khoảng ngắt nhỏ. Kĩ thuật nonlegato có chuyển động chủ yếu từ cổ tay, khuỷu tay và cánh tay, nhấn sâu phím đàn dứt khoát và thực hiện động tác nhấc lên rơi xuống. Trái với hai kĩ thuật trước, staccato có âm thanh ngắn và gọn gàng, sử dụng đến ngón tay, cổ tay và khuỷu tay tùy vào cường độ âm thanh. Cách chơi staccato là bật mạnh ngón tay móc vào phím đàn trong một tích tắc rồi rời khỏi đàn.

Qua việc hướng dẫn luyện tập các kĩ thuật, có thể xây dựng biện pháp dạy học tiến hành theo 5 bước:

Bước 1: Phân tích kĩ thuật bài etude trước khi luyện tập

Bước 2: Kết hợp hỏi đáp, thị phạm và tự luyện tập có mục tiêu

Bước 3: Áp dụng tiến trình luyện tập theo từng cấp độ

Bước 4: Thiết lập bảng theo dõi tiến độ cá nhân từng học sinh và đánh giá

Bước 5: Lồng ghép hoạt động nhóm và biểu diễn định kì

3. Kết luận

Việc dạy học etude piano của Carl Czerny cho học sinh 10 – 14 tuổi tại Trung tâm Nghệ thuật Mimoza, phường Bồ Đề, Hà Nội có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển kĩ thuật, tư duy âm nhạc và thói quen khoa học. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả cao, giáo viên cần thay đổi biện pháp dạy học, kết hợp kĩ thuật với âm nhạc, kết hợp luyện tập cá nhân với trải nghiệm tập thể. Những bài học về etude là tiền đề cho HS piano phát triển năng lực theo hướng bài bản và lâu dài. Từ đó nâng cao kĩ thuật để chinh phục những tác phẩm lớn hơn. Đồng thời góp phần xây dựng Trung tâm Nghệ thuật Mimoza phát triển theo hướng chuyên nghiệp và đào tạo bài bản.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Đinh Công Hải (2024), “Etude Opus 299 của Carl Czerny và bài tập kĩ thuật hữu ích trong giáo trình cho sinh viên Piano trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương”, Tạp chí Giáo dục Nghệ thuật, số 49.
Đào Thị Thanh Ngân (2016), Dạy etude cho học sinh chuyên đàn phím điện tử hệ trung cấp trường Đại học Hạ Long, Trường ĐHSP Nghệ thuật Trung ương.
Đào Trọng Tuyên (2007), Etudes của Claude Debussy: Thẩm mĩ và biểu diễn, Luận án bảo vệ tại Đại học Monreal khoa Âm nhạc, Canada.
Rami Haddad (2015), An analytic study of the didactical opinions of Carl Czerny dedicated for piano performing skills, University of Jordan.