BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN MỘT SỐ KỸ NĂNG ĐỌC NHẠC CƠ BẢN CHO HỌC SINH LỚP 6 TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ CHU VĂN AN, THUỘC TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI DƯƠNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG

Nguyễn Văn Quang

Học viên K20 – Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc

Trong chương trình Âm nhạc ở bậc Trung học cơ sở (THCS), mạch nội dung Đọc nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển năng lực cảm thụ âm nhạc cho học sinh (HS), giúp các em nắm vững cao độ, trường độ và nhịp điệu, nền tảng để thực hành, biểu diễn và sáng tạo âm nhạc. Tuy nhiên, thực tế giảng dạy cho thấy nhiều HS lớp 6 còn gặp khó khăn trong việc đọc nhạc, đặc biệt là nhận biết cao độ và duy trì tiết tấu ổn định. Trường THCS Chu Văn An (thuộc Trường Đại học Hải Dương, thành phố Hải Phòng) là một cơ sở giáo dục có định hướng phát triển toàn diện, chú trọng đổi mới phương pháp dạy học, trong đó Âm nhạc là một trong những môn học được quan tâm nhằm phát huy năng lực thẩm mỹ và sáng tạo của HS. Nhà trường đã và đang từng bước ứng dụng công nghệ thông tin trong các giờ học, tạo điều kiện để HS được tiếp cận với phương pháp học tập hiện đại, trực quan và hấp dẫn hơn.

Xuất phát từ thực tiễn đó, bài viết này xin được trình bày một số biện pháp rèn luyện kỹ năng đọc nhạc cơ bản cho HS lớp 6 tại Trường THCS Chu Văn An, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học và khơi gợi niềm yêu thích âm nhạc cho các em.

1. Đọc gam

Đọc gam là bước đầu tiên của việc rèn luyện đọc cao độ. Đọc chậm từ bậc I ở quãng tám thứ nhất đến bậc I ở quãng tám thứ hai và đọc đi xuống. Dù là giọng trưởng hay giọng thứ thì đều đọc gam từ dưới đi lên sau đó đọc đi xuống. Giáo viên (GV) cần hướng dẫn cho HS khi đọc từng bậc phải ghi nhớ trong đầu khoảng cách của các quãng 2 từ bậc nọ sang bậc kia.

Ví dụ 1: Gam C-dur

Khi đọc gam, GV đàn cao độ từng bậc cho HS đọc theo, đọc đi lên và đi xuống thuần thục. Ở những tiết học sau, nếu vẫn là giọng cũ thì GV chỉ lấy cao độ âm chủ và để HS tự đọc gam.

Đối với bài đọc nhạc có những nốt vượt qua một quãng tám thì khi luyện đọc gam GV nên cho HS đọc gam mở rộng trên một quãng tám để ứng dụng vào bài học thuận lợi hơn. Ngoài ra, GV có thể kết hợp cho HS vừa đọc gam vừa chỉ tay theo ký hiệu bàn tay hoặc ký hiệu nốt nhạc trên khuông để tăng khả năng ghi nhớ trực quan. Khi HS đã quen, có thể tổ chức hoạt động nhóm như “đọc gam nối tiếp” hoặc “thi đọc gam nhanh” để tạo không khí học tập sôi nổi, rèn luyện phản xạ âm nhạc linh hoạt. Việc luyện tập thường xuyên giúp HS hình thành kỹ năng đọc cao độ vững chắc, tạo nền tảng cho các kỹ năng đọc nhạc và hát chính xác sau này.

2. Luyện đọc quãng

Sau khi đã thành thạo việc đọc gam, HS cần được luyện tập đọc các quãng, tức là khoảng cách giữa hai nốt nhạc. Việc luyện đọc quãng giúp HS nâng cao khả năng cảm nhận độ cao tương đối, đọc nhạc chính xác hơn và hình thành tư duy âm nhạc có hệ thống.

Đây là dạng bài tập quan trọng giúp HS nhận biết sự thay đổi về cao độ trong cùng một gam. GV có thể bắt đầu với mô tiến quãng 2, sau đó đến quãng 3, quãng 4… cho tới quãng 8.

– Luyện đọc các quãng mô tiến Diatonic:

+ Mô tiến quãng 2:

Ví dụ 2: Gam C-dur

+ Mô tiến quãng 3:

Ví dụ 3: Gam C-dur

Sau khi HS đã quen với các mô tiến trong cùng loại gam, GV có thể mở rộng sang các quãng khác nhau trong cùng giọng – ví dụ đọc quãng 3, sau đó chuyển sang quãng 5, quãng 6, quãng 8…

– Luyện đọc các quãng không cùng loại

+ Đầu tiên có thể luyện theo bước lần của gam, giữ nguyên âm chủ

Ví dụ 4: giọng C-dur

Tiếp theo, GV mở rộng bài tập bằng cách thay đổi giọng (ví dụ: G-dur, F-dur hoặc a-moll) để HS luyện đọc trong nhiều âm vực khác nhau, tránh sự rập khuôn. GV có thể ứng dụng phần mềm EarMaster, Solfege Trainer hoặc đàn ảo trực tuyến để HS nghe và đọc quãng tương ứng, từ đó tăng khả năng phản xạ âm thanh. Khi HS đã thuần thục, GV cho đọc các quãng có trong bài đọc nhạc mới mà HS chuẩn bị học. Việc này giúp HS nhận diện nhanh cấu trúc âm giai và đọc chính xác cao độ trong thực hành, đồng thời củng cố kỹ năng cảm nhận âm thanh – một yếu tố nền tảng để học tốt các phân môn khác như xướng âm hay hòa âm.

3. Kỹ năng đọc trường độ

Rèn luyện kỹ năng gõ phách

Phách chính là sự thể hiện độ dài của các âm thanh, là đơn vị đo thời gian trong âm nhạc. GV cần hướng dẫn cho HS hiểu là một phách luôn gồm hai nửa bằng nhau. Nửa đầu ứng với thời gian tay ta đập xuống một điểm nhất định, còn nửa sau tương ứng với tay ta nhấc lên ở vị trí xuất phát. Nếu ta qui định một phách có trường độ bằng một nốt đen thì sẽ gõ phách như sau:

Ví dụ 5:

Đập phách đều đặn là cách luyện tập rất tốt cho cảm giác về độ dài của âm thanh và giúp cho HS giữ nhịp tốt. GV hướng dẫn HS đập phách với các loại trường độ khác nhau, có thể lấy luôn các trường độ trong bài đọc nhạc để luyện đập phách, gõ phách.

Rèn luyện kỹ năng đọc tiết tấu

Để rèn kỹ năng đọc tiết tấu cần thực hiện như sau:

– GV có thể lấy âm hình tiết tấu của bài đọc nhạc cho HS luyện đọc

Đọc tiết tấu bằng hình nốt: GV ghi âm hình tiết tấu chủ đạo của bài đọc nhạc lên bảng (hoặc treo bảng phụ), dùng thước chỉ vào từng nốt bằng cách đập phách, đồng thời đọc tiết tấu bằng hình nốt. Cách đọc như vậy giúp HS đồng thời rèn luyện cả kỹ năng đọc tiết tấu và gõ phách.

Bên cạnh đó, GV có thể tổ chức cho HS luyện đọc tiết tấu theo hình thức nhóm, trong đó mỗi nhóm đảm nhận một âm hình tiết tấu khác nhau, sau đó phối hợp cùng nhau tạo thành một đoạn tiết tấu hoàn chỉnh. Hoạt động này giúp HS rèn khả năng phối hợp, nghe nhau và giữ nhịp ổn định trong khi đọc. GV cũng có thể sử dụng các phần mềm hoặc ứng dụng trực tuyến như Rhythm Trainer, Groove Pizza hay MusicTheory.net để HS luyện đọc tiết tấu cùng với âm thanh minh họa, từ đó tăng cường khả năng ghi nhớ và cảm nhận nhịp điệu. Ngoài ra, việc kết hợp gõ đệm bằng nhạc cụ gõ đơn giản (song loan, trống nhỏ, thanh phách…) trong khi đọc tiết tấu giúp HS cảm nhận rõ hơn mối quan hệ giữa âm thanh và chuyển động. Nhờ đó, việc đọc tiết tấu trở nên sinh động, hấp dẫn và góp phần hình thành kỹ năng đọc nhạc toàn diện, tự nhiên cho học sinh.

Ví dụ 6:

Đọc tiết tấu bằng số: Vẫn sử dụng phương pháp gõ phách trên nhưng đọc tiết tấu thì thay hình nốt bằng số.

Ví dụ 7:

Với cách đọc tiết tấu bằng số bắt buộc HS phải tư duy nhiều hơn, chữ số lúc này thay cho hình nốt và nó cũng thể hiện độ dài ngắn của âm thanh, đồng thời số còn diễn tả sự phân chia nhóm trường độ của mỗi phách. Cách luyện này giúp HS phát triển khả năng tư duy nhịp phách độc lập, không phụ thuộc vào ký hiệu nốt nhạc, đồng thời tăng cường phản xạ thị giác và khả năng ghi nhớ tiết tấu. Khi thực hành thường xuyên, HS sẽ hình thành thói quen đọc chính xác, đều nhịp và cảm nhận sâu sắc hơn về cấu trúc thời gian trong âm nhạc.

Kết luận

Việc rèn luyện các kỹ năng đọc nhạc cơ bản cho HS lớp 6 giữ vai trò then chốt trong quá trình hình thành năng lực âm nhạc và phát triển toàn diện ở lứa tuổi THCS. Thông qua các biện pháp như đọc gam, luyện đọc quãng và rèn luyện kỹ năng đọc trường độ, HS không chỉ nắm vững lý thuyết âm nhạc mà còn biết vận dụng linh hoạt trong thực hành, góp phần nâng cao chất lượng học tập và khả năng biểu diễn.

Rèn luyện kỹ năng đọc nhạc cơ bản là tiền đề quan trọng để học sinh tiếp cận sâu hơn với các nội dung khác của môn Âm nhạc như hát, nghe nhạc và tập biểu diễn. Qua đó, các em dần hình thành năng lực thẩm mỹ, tư duy nghệ thuật và tình yêu âm nhạc, góp phần nuôi dưỡng tâm hồn và phát triển nhân cách học sinh trong bối cảnh giáo dục toàn diện hiện nay.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Ngô Thanh Lâm (2019), Dạy học tập đọc nhạc cho học sinh lớp 6, tại trường Trung học cơ sở Đức Trí, Thành phố Đà Nẵng, Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc, Trường ĐHSP Nghệ thuật Trung ương, Hà Nội.
Đỗ Hải Lễ (2003), Lý thuyết cơ bản về âm nhạc, Trường CĐSP Nhạc họa Trung ương, Hà Nội.
Hoàng Long, Hoàng Lân (2010), Phương pháp dạy học âm nhạc, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
Nguyễn Thị Tố Mai (Chủ biên), Nguyễn Thị Tố Mai (Chủ biên), Lương Diệu Ánh, Hà Thị Hoa, Đặng Thị Lan, Lương Minh Tân (2018), Dạy Âm nhạc theo định hướng phát triển năng lực cho THCS (lớp 6, 7, 8, 9), Nxb Giáo dục, Hà Nội.