BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN MỘT SỐ KỸ NĂNG HÁT CHO HỌC SINH LỚP 7 TRƯỜNG TIỂU HỌC VÀ TRUNG HỌC CƠ SỞ MÃN ĐỨC, HUYỆN TÂN LẠC, TỈNH HOÀ BÌNH

Quách Thị Thanh

Học viên K20 – Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc

Âm nhạc luôn giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh (HS), không chỉ giúp các em rèn luyện kỹ năng nghệ thuật mà còn nuôi dưỡng tâm hồn, bồi đắp tình yêu cuộc sống. Đặc biệt, ở bậc Trung học cơ sở, việc dạy và học hát vừa góp phần phát triển năng lực thẩm mỹ, vừa tạo môi trường giao lưu văn hóa, tăng cường sự tự tin và khả năng thể hiện bản thân. Trường Tiểu học (TH) và Trung học cơ sở (THCS) Mãn Đức dạy học môn Âm nhạc 6 theo bộ sách Chân trời sáng tạo. Trong quá trình tìm hiểu, học tập và trực tiếp giảng dạy tại ngôi trường này, nơi có phần lớn học sinh là dân tộc Mường cùng một số em thuộc các dân tộc thiểu số khác, tôi nhận thấy việc học hát của các em vừa có những thuận lợi như sự hứng thú, tình yêu âm nhạc vốn có, nhưng đồng thời cũng gặp nhiều khó khăn về ngôn ngữ, phát âm và kỹ năng biểu diễn. Bài viết này xin trình bày biện pháp rèn luyện một số kỹ năng hát cho HS lớp 7 Trường TH và THCS Mãn Đức, huyện Tân Lạc, tỉnh Hoà Bình.

1. Rèn luyện tư thế, khẩu hình, hơi thở

1.1. Tư thế

Về tư thế, trong môi trường lớp học âm nhạc, đặc biệt ở bậc THCS, việc rèn luyện tư thế ngồi thẳng và đứng thẳng là hai lựa chọn hiệu quả và phổ biến. Khi ngồi, HS cần được nhắc nhở giữ lưng thẳng, hai vai thả lỏng, bàn tay đặt nhẹ nhàng lên gối hoặc bàn học, không dựa lưng vào ghế và giữ đầu cân đối. Tư thế này giúp tăng sự tập trung và ổn định cho hơi thở, đặc biệt hữu ích trong các bước luyện thanh và làm quen với giai điệu. HS cần được hướng dẫn giữ cơ thể thoải mái, hai tay buông thả nhẹ nhàng, nét mặt thể hiện cảm xúc phù hợp với nội dung bài hát. Việc lồng ghép cử chỉ, điệu bộ hợp lý với bài hát không chỉ nâng cao hiệu quả biểu cảm mà còn giúp HS phát triển kỹ năng trình diễn. Giáo viên (GV) cần thường xuyên quan sát, chỉnh sửa kịp thời những tư thế sai của HS để hình thành thói quen hát đúng ngay từ đầu.

1.2. Khẩu hình

Việc luyện tập các kiểu mở khẩu hình ngang, dọc, lớn, nhỏ kết hợp với hoạt động soi gương hoặc mô phỏng miệng của GV là những phương pháp hữu hiệu để HS tự điều chỉnh cách phát âm của mình. Ví dụ, khi hướng dẫn HS học hát bài Lí dĩa bánh bò, là làn điệu dân ca rất phổ biến với tính chất vui tươi, trong sáng, giai điệu mượt mà, GV cần hát mẫu chuẩn xác, các tiếng hai, bánh, cha, các âm đóng là nguyên âm nên cách âm phát ra phải sáng, âm “a” khẩu hình mở rộng, miệng như cười, âm “o” tròn, môi hơi nhô ra trước… Câu “Tình táng tinh tinh ” hay câu “là trò đi thi í i í i ” lưu ý HS linh hoạt đóng mở khẩu hình cho âm thanh vang sáng, thể hiện được luyến sao cho truyền cảm.

1.3. Hơi thở

Trong kỹ thuật hát, hơi thở được ví như dòng chảy của cảm xúc – nếu không kiểm soát được hơi thì không thể tạo ra âm thanh mượt mà, ổn định. Các bài tập đơn giản như thổi nến, phát âm nguyên âm dài kết hợp với luyện thanh theo gam, mô hình giai điệu ngắn sẽ giúp HS hình thành thói quen lấy hơi đúng chỗ. Lấy hơi trộm thường áp dụng trong những câu nhạc dài, cần hơi để thực hiện trọn vẹn ý nghĩa lời ca trong câu hát. Cách lấy hơi này thường rất nhanh và dứt khoát, không để không lộ quá rõ.

Ví dụ 1:                        MÙA XUÂN CHO EM (Trích)

            Câu hát trên bắt đầu từ âm khu trung, các em bắt vào khá dễ dàng, vì là ô nhịp lấy đà, lấy hơi ngay trước đầu ô nhịp, nhưng đến từ em nếu HS không biết kiểm soát sẽ bị mất hơi, không thể ngân đủ 1,5 phách ở từ trường. Đây là lỗi hay gặp, dẫn đến tình trạng HS hát bị nhanh, nếu hát theo đàn, hay nhạc đệm trên băng đĩa sẽ thấy tiếng hát và giai điệu không trùng khớp với nhau.

2. Hát chính xác

Việc dạy hát chính xác cho HS lớp 7 Trường TH và THCS Mãn Đức, đặc biệt HS dân tộc Mường, không chỉ rèn luyện kỹ năng âm nhạc mà còn giúp các em làm chủ tiếng Việt – ngôn ngữ thứ hai. Khó khăn lớn nhất là phát âm đúng 6 thanh điệu và 5 dấu giọng, nhất là thanh ngã, nặng, cùng sự nhầm lẫn giữa các phụ âm đầu như v-b, s-x. GV cần hát mẫu rõ ràng, chia nhỏ âm tiết khó để luyện, kết hợp đọc lời trước khi hát. Các bài tập đọc – hát, luyện tách âm, mô phỏng cao độ bằng cử chỉ tay, sơ đồ âm vực hoặc nhạc cụ giúp HS dễ hình dung và bắt chước. Ngoài ra, luyện đối chiếu cặp từ (vui-bui, sáng-xáng) hoặc tổ chức trò chơi, thi đua nhóm tạo hứng thú và tăng hiệu quả. Dạy hát không chỉ rèn phát âm mà còn hỗ trợ học tiếng Việt, phát triển kỹ năng nghe – nói – đọc – hát.

3. Hát đồng đều

Hát đồng đều giữ vai trò quyết định trong chất lượng tập thể, đòi hỏi HS phải kiểm soát âm lượng và biết lắng nghe bạn bè để hòa giọng. GV cần hướng dẫn HS luyện thanh theo chỉ huy, hát ngân dài với âm lượng nhỏ – to dần, sau đó mở rộng lên các nốt cao để rèn cảm nhận âm thanh. Khi tập các bài có quãng hòa thanh như Mùa xuân cho em, lớp có thể chia nhóm nhỏ để dễ điều chỉnh, tránh bè trầm lấn át bè cao. Rèn hát đồng đều không chỉ nâng cao hiệu quả biểu diễn tập thể mà còn bồi dưỡng tinh thần phối hợp và kỷ luật âm nhạc.

4. 4. Hát thể hiện tình cảm

Hát thể hiện tình cảm không chỉ đòi hỏi đúng cao độ, trường độ mà còn là khả năng truyền tải cảm xúc, làm tác phẩm sinh động và lôi cuốn. GV cần giúp HS hiểu nội dung, hoàn cảnh sáng tác, chủ đề và sắc thái để lựa chọn cách biểu đạt phù hợp. Ví dụ, với Mùa xuân cho em, HS được hướng dẫn nhấn nhá từ ngữ giàu hình ảnh, kết hợp ánh mắt, nét mặt để thể hiện sự trong trẻo. Với Khúc hát chim sơn ca, HS cần hát hồn nhiên, bay bổng, kết hợp động tác phụ họa để thể hiện khát vọng tự do. Quá trình luyện tập phải gắn với phân tích lời ca, khuyến khích HS sáng tạo biểu cảm bằng ánh mắt, nét mặt, cử chỉ.

5. 5. Hát kết hợp vận động cơ thể (body percussion)

Đối với HS lớp 7, việc kết hợp giữa hát và vận động không những khơi gợi cảm xúc âm nhạc mà còn hình thành kỹ năng phối hợp tay, chân, ánh mắt, nụ cười và nhịp điệu cơ thể.

            Ví dụ 2: Bài tập làm quen với nhưng động tác cơ bản

Ví dụ, trong bài Cuộc đời tươi đẹp, với tiết tấu nhanh và giai điệu dứt khoát, mạnh mẽ, rất phù hợp để kết hợp vận động gõ đùi, vỗ tay, búng ngón tay hoặc bước chân theo nhịp. HS có thể vỗ tay theo phách khi hát câu “Ta cùng bay vươn tới nơi cao trời mây” và dùng tay vỗ lên ngực hoặc đùi thể hiện sự quyết tâm, tinh thần lạc quan, mạnh mẽ.

Ví dụ 3:                           CUỘC ĐỜI TƯƠI ĐẸP

6. Hát kết hợp gõ đệm

Việc kết hợp gõ đệm giúp HS không chỉ hát đúng cao độ, tiết tấu mà còn phát triển khả năng cảm nhận nhịp điệu, nâng cao sự phối hợp vận động và khả năng biểu cảm âm nhạc. Chẳng hạn, khi dạy bài Lí dĩa bánh bò, vốn mang tính chất dân gian, vui nhộn, GV có thể cho HS sử dụng kèn phím Melodion để tạo nên không gian âm nhạc truyền thống, đồng thời giúp các em làm chủ nhịp điệu đặc trưng của làn điệu lí.

Ví dụ 4:                          LÍ DĨA BÁNH BÒ   (Trích)

Hình thức gõ đệm còn có thể kết hợp linh hoạt trong các bài hát mang tính chất dịu dàng như Niềm vui gia đình bằng cách sử dụng chân dậm hoặc vỗ tay tạo các mẫu tiết tấu trong bài hát.

Ví dụ 5:                       NIỀM VUI GIA ĐÌNH (Trích)

Việc hát kết hợp gõ đệm không chỉ nâng cao kỹ năng hát đúng mà còn rèn luyện khả năng phối hợp vận động, tư duy tiết tấu và tăng cường sự gắn kết giữa các HS thông qua hoạt động nhóm.

Kết luận

Qua quá trình nghiên cứu tại Trường TH và THCS Mãn Đức, huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình, có thể khẳng định rằng việc rèn luyện kỹ năng hát cho HS lớp 7 là nhiệm vụ quan trọng và cần thiết. Những biện pháp rèn luyện kỹ năng hát cho HS được trình bày bao gồm: rèn luyện tư thế, khẩu hình, hơi thở; hát chính xác; hát đồng đều; hát thể hiện tình cảm; hát kết hợp vận động cơ thể và gõ đệm, không chỉ nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc mà còn tạo điều kiện cho HS phát triển toàn diện về năng lực thẩm mỹ, ngôn ngữ, sự tự tin và khả năng biểu đạt cảm xúc.

Đặc biệt, đối với HS dân tộc Mường và một số dân tộc thiểu số khác, thông qua các hoạt động luyện tập đa dạng, HS không chỉ được rèn luyện kỹ năng cá nhân mà còn học cách phối hợp tập thể, biết lắng nghe, hòa nhập và thể hiện tinh thần đoàn kết. Như vậy, dạy hát ở trường học không chỉ đơn thuần là giáo dục nghệ thuật mà còn góp phần quan trọng vào việc hình thành nhân cách, xây dựng tâm hồn đẹp và bồi đắp đời sống tinh thần cho HS.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông môn Âm nhạc, Hà Nội.
2. Trần Thị Cúc (2019), Rèn luyện kỹ năng ca hát cho học sinh lớp 8 Trường Trung học cơ sở Tô Hiệu, Bình Gia, Lạng Sơn, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương, Hà Nội.
3. Phạm Thị Huế (2023), Dạy học hát theo bộ sách Chân trời sáng tạo cho học sinh lớp 6 tại Trường Trung học cơ sở Nguyễn Tri Phương, Ba Đình, Hà Nội, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc, Trường ĐHSP Nghệ thuật Trung ương, Hà Nội.
4. Hồ Ngọc Khải, Nguyễn Thị Tố Mai (đồng Tổng chủ biên), Nguyễn Văn Hảo (chủ biên), Lương Diệu Ánh, Nguyễn Đăng Bửu, Trần Đức Lâm, Phạm Gia Hoàng My (2022), Sách Âm nhạc 7 – bộ sách Chân trời sáng tạo, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.
5. Trần Ngọc Lan (2011), Phương pháp hát tốt tiếng Việt trong nghệ thuật ca hát, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
6. Hoàng Long, Hoàng Lân (2005), Phương pháp dạy học âm nhạc, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
7. Hoàng Thị Hồng Nhung (2019), Dạy học hát cho học sinh lớp 6 ở trường Trung học cơ sở Tân Giang thành phố Cao Bằng, tỉnh Cao Bằng, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương, Hà Nội.
8. Lê Anh Tuấn, Nguyễn Phúc Linh (2016), Phương pháp tư duy tích cực và sáng tạo trong giáo dục âm nhạc, Nxb Hồng Đức, Hà Nội.