BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN MỘT SỐ KỸ THUẬT HÁT CƠ BẢN CHO HỌC SINH LỚP 7 TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ BẾ VĂN ĐÀN, PHƯỜNG ĐỐNG ĐA, HÀ NỘI

Vương Thị Châu Linh

Học viên K20 – Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc

Mở đầu

Trường Trung học cơ sở (THCS) Bế Văn Đàn là một trong những ngôi trường tiêu biểu trên địa bàn phường Đống Đa, thành phố Hà Nội, có truyền thống dạy tốt – học tốt và phong trào văn nghệ, thể thao phát triển mạnh. Trong những năm gần đây, nhà trường đặc biệt quan tâm đến việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, trong đó có giáo dục âm nhạc. Thực tế giảng dạy cho thấy, việc rèn luyện kỹ năng ca hát cho học sinh (HS) lớp 7 vẫn còn gặp nhiều hạn chế. Nhiều em chưa có thói quen luyện thanh trước khi hát, phát âm chưa chuẩn, còn ngọng hoặc nhả chữ không rõ; kỹ thuật hát liền giọng (legato) chưa mượt mà, hát ngắt giọng (non legato) chưa dứt khoát, thiếu sự linh hoạt khi chuyển đổi giữa các âm tiết. Bên cạnh đó, kỹ thuật hát luyến – yếu tố quan trọng tạo nên tính biểu cảm và đặc trưng của bài hát vẫn chưa được chú trọng đúng mức, khiến phần thể hiện của HS còn thiếu cảm xúc, thiếu phong cách.

Trước những hạn chế đó, việc xây dựng và áp dụng các biện pháp sư phạm phù hợp nhằm nâng cao kỹ năng ca hát cho HS là hết sức cần thiết. Bài viết này xin trình bày biện pháp rèn luyện một số kỹ thuật hát cơ bản cho HS lớp 7 tại Trường THCS Bế Văn Đàn, phường Đống Đa, Hà Nội nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học Âm nhạc và phát triển năng lực biểu cảm cho HS.

2. Nội dung

2.1. Thực trạng rèn luyện kỹ năng ca hát cho học sinh lớp 7

Qua quá trình khảo sát và dự giờ các tiết học Âm nhạc tại Trường THCS Bế Văn Đàn, có thể nhận thấy rằng việc rèn luyện kỹ năng ca hát cho HS lớp 7 đã được GV chú trọng nhưng hiệu quả vẫn chưa đồng đều. Phần lớn HS có hứng thú với hoạt động ca hát, tích cực tham gia các tiết học, tuy nhiên kỹ năng kỹ thuật thanh nhạc của các em còn hạn chế. Nhiều HS phát âm chưa chuẩn, khẩu hình chưa mở đúng, dẫn đến âm thanh thiếu vang và tròn tiếng. Kỹ thuật nhả chữ còn rời rạc, chưa thể hiện được sắc thái và ngữ điệu phù hợp với nội dung bài hát.

Ở kỹ thuật hát liền giọng (legato), một số HS chưa kiểm soát được hơi thở nên âm thanh không đều, trong khi kỹ thuật hát ngắt giọng (non legato) lại thiếu sự linh hoạt, khiến giai điệu bị cứng. Đặc biệt, kỹ thuật hát luyến – yếu tố quan trọng trong ca khúc dân ca chưa được HS thể hiện rõ; các em thường hát tách nốt hoặc hát không đúng độ ngân, làm mất đi tính mềm mại và cảm xúc của bài hát. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc luyện thanh chưa thường xuyên, thời lượng rèn luyện kỹ thuật trong tiết học còn ít và sự hướng dẫn của GV chưa thật chuyên sâu. Điều này đòi hỏi cần có những biện pháp cụ thể nhằm khắc phục, giúp HS rèn luyện kỹ năng ca hát một cách hiệu quả hơn.

2.2. Biện pháp rèn luyện kỹ năng ca hát cho học sinh lớp 7

2.2.1. Kỹ thuật phát âm, nhả chữ

Về khẩu hình, mỗi nguyên âm khi hát đều có những yêu cầu riêng để tạo ra âm thanh tròn đầy và cộng hưởng tốt. Chẳng hạn, nguyên âm A cần mở miệng rộng, kết hợp kỹ thuật “pha A với Ơ” để tránh âm thanh bị bẹt; nguyên âm O được luyện theo cách “O tròn như quả trứng gà”, môi tròn xoe đưa ra phía trước; trong khi U yêu cầu “môi trụ môi” để tạo độ sâu lắng. Các nguyên âm E và I cũng được chú trọng rèn luyện với khẩu hình vừa phải, kết hợp kỹ thuật “ngáp ngủ” nhằm mở rộng khoang miệng trong và tăng khả năng cộng hưởng. Việc rèn luyện thường xuyên giúp HS hình thành thói quen phát âm chuẩn, tạo nền tảng vững chắc cho việc hát đúng và hay.

Nhả chữ trong ca hát không chỉ dừng lại ở việc phát âm đúng từng âm tiết mà còn bao gồm cách xử lý cuối câu, cách luyến láy và ngắt nghỉ hợp lý. GV cần hướng dẫn HS hát rõ ràng phụ âm đầu, giữ nguyên âm đủ dài theo nhịp nhạc và nhả nhẹ phụ âm cuối để giai điệu không bị gãy khúc. Đặc biệt, khi hát các bài dân ca hoặc ca khúc mang tính nghệ thuật cao, việc nhả chữ mềm mại, uyển chuyển còn góp phần thể hiện sắc thái vùng miền và làm giàu cảm xúc cho tác phẩm.

2.2.2. Kỹ thuật hát liền giọng (legato)

Legato hay còn gọi là hát liền tiếng, là một trong những kỹ thuật cơ bản và quan trọng nhất trong thanh nhạc, giúp âm thanh được nối liền mạch, mượt mà, không bị ngắt quãng giữa các nốt nhạc. Khi hát legato, HS cần đảm bảo rằng luồng hơi luôn được duy trì ổn định, giọng hát trôi chảy từ âm này sang âm khác, tạo nên sự mềm mại, uyển chuyển và biểu cảm cho câu nhạc.

Ví dụ 1: Mẫu khởi động giọng

Ở giai đoạn đầu luyện tập, GV cho HS khởi động giọng với các mẫu đơn giản như “Nô – Nê” để giúp bật âm dễ, giữ giọng vang sáng, tránh bị bẹt hoặc mờ. Khi hát legato, HS cần hít hơi sâu, thả lỏng vai và mở khẩu hình vừa phải để âm thanh tròn trịa. Khi chuyển nốt cao xuống thấp, phải giữ hơi chắc và lấy hơi đều để đảm bảo âm thanh liền mạch, ổn định.

Áp dụng vào bài hát Đi cấy (Dân ca đồng bằng Bắc Bộ):

Ví dụ 2: ĐI CẤY

(Trích)

Trước khi luyện bài Đi cấy, GV hướng dẫn HS chuẩn bị hơi thở và khẩu hình đúng: lấy hơi sâu, thả lỏng vai, mở khẩu hình tự nhiên để giọng vang, sáng và nét mặt tươi tắn, phù hợp tinh thần bài hát. Đây là bước giúp HS sẵn sàng cả về kỹ thuật và cảm xúc. Do bài có nhiều câu hát ngắn, tiết tấu nhanh, HS cần giữ nhịp chắc, tránh gấp gáp hoặc ngắt quãng. Ở các nốt luyến như “bẻ”, “đi”, “sáng”, “bạn”, “thắp”, “ta”, GV hướng dẫn duy trì hơi đều, hát liền tiếng và chuyển tiếp mượt mà để giai điệu uyển chuyển, thể hiện đúng phong cách dân ca Bắc Bộ.

Ví dụ 3: Mẫu khởi động giọng số 3

Mẫu khởi động giọng được thiết kế theo hướng đi từ âm thấp lên cao rồi hạ xuống, kết hợp chùm 4 nốt móc kép giúp HS rèn kỹ thuật hát legato. Ở chùm móc kép đầu với âm “mi”, các em cần nhấn nhẹ đầu phách, phát âm tự nhiên và dùng hơi ngực để âm vang, mượt. Khi lên đến f¹, g¹, chuyển giọng mềm mại, tăng dần âm lượng cho giai điệu sáng rõ. Khi đi xuống, HS giữ âm “a”, “ô” nhẹ nhàng, kiểm soát môi trên và hơi thở hợp lý. Toàn bộ quá trình cần hơi đều, cơ bụng thả lỏng để câu nhạc liền mạch, uyển chuyển và đạt hiệu quả cao.

Áp dụng vào bài hát Nổi trống lên các bạn ơi (Phạm Tuyên):

Ví dụ 4: NỔI TRỐNG LÊN CÁC BẠN ƠI

(Trích)

Ở ví dụ trên, GV hướng dẫn HS chú ý mở khẩu hình, thả lỏng hàm và cơ lưỡi để giọng hát vang sáng và không bị gãy khi chuyển từ nốt thấp lên nốt cao. Các chỗ luyến như ở từ “lên”, “xưa”, “tay”, “đong”, “đưa”, “ca”, “ngân”, “vang”, “la” cần hát liền mạch, giữ sự uyển chuyển của hơi thở, không nhấn mạnh quá mức từng nốt riêng lẻ.

2.2.3. Kỹ thuật hát ngắt giọng (non legato)

Non legato là kỹ thuật hát giúp người học làm chủ sự linh hoạt và rõ ràng của từng nốt nhạc. Khi hát, HS cần lấy hơi ngắn gọn, dứt khoát, nhấn nhẹ đầu nốt và kết thúc âm gọn trước khi chuyển sang nốt tiếp theo. Kỹ thuật này thường dùng trong các bài hát có tiết tấu chậm, trang nghiêm hoặc cần diễn tả rõ lời ca.

Ví dụ 5:

Ví dụ 6:

Đối với hai mẫu khởi động giọng trên, GV hướng dẫn HS chú ý nén hơi thở chắc chắn, điều tiết luồng hơi đều và ổn định. Khi hát, âm thanh cần được bật ra dứt khoát ngay từ đầu môi, nhấn rõ vào từng nốt để tạo cảm giác tách rời nhưng vẫn tròn tiếng. Mỗi âm vang lên phải nhanh, gọn, không để dư hơi kéo dài như trong hát liền giọng, hơi thở phải đều, giúp âm thanh phát ra nhẹ nhàng mà vẫn chắc chắn, rõ ràng.

2.2.4. Kỹ thuật hát luyến

Hát luyến là nói đến cách hát nối giai điệu (thông thường là từ 2 nốt đến 3, 4 thậm chí là 5 nốt) trong một hơi. Mục đích dùng để nhấn mạnh note, tăng tính sinh động, uyển chuyển mềm mại, truyền cảm cho câu hát mà không làm gián đoạn mạch cảm xúc khi chuyển cao độ. Hát luyến không chỉ đơn giản là việc nối liền các nốt nhạc mà còn đòi hỏi sự chính xác trong việc chuyển đổi cao độ giữa các nốt.

Với kỹ thuật này GV có thể hướng dẫn HS theo mẫu âm sau:

Ví dụ 7:

Với bài tập trên, nguyên âm “a” là nguyên âm có khẩu hình rộng, giúp cho âm thanh của người học được phát ra đầy đủ và tròn trịa. Phụ âm “l” là phụ âm không rung, giúp cho âm thanh được phát ra mượt mà, không bị ngắt quãng. Việc nhấn mạnh vào các nốt thứ hai giúp cho âm thanh được rõ ràng và sắc nét hơn. Áp dụng kỹ thuật này vào dạy hát ca khúc mang âm hưởng dân ca, chúng tôi lấy ví dụ như trong bài hát Vui kéo lưới (Dân ca Nam Bộ – đặt lời mới: Lại Thị Phương Thảo):

Ví dụ 8: VUI KÉO LƯỚI

(Trích)

Đối với bài hát Vui kéo lưới trên, để thực hiện tốt kỹ thuật hát luyến trong bài hát này, GV hướng dẫn HS tìm hiểu nội dung lời ca, luyện hát đúng cao độ, tiết tấu và thể hiện đúng tinh thần của bài. Trước khi hát, cần hướng dẫn HS lấy hơi sâu, mở khẩu hình nhẹ nhàng, giữ nét mặt tươi sáng. Vì bài có nhiều câu ngắn, tiết tấu nhanh nên cần chú ý giữ nhịp chắc, tránh gấp gáp, ngắt quãng. Khi hát nốt luyến ở các từ như Gió, cá, kéo, hát, câu, HS cần giữ hơi đều, cách hát chuyển tiếp liên tục, đều đặn từ âm nọ sang âm kia để tạo nên sự mượt mà, tinh tế của giọng hát.

3. Kết luận

Việc rèn luyện các kỹ thuật hát cơ bản cho HS lớp 7 tại Trường THCS Bế Văn Đàn có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng dạy học Âm nhạc. Qua quá trình nghiên cứu, có thể nhận thấy rằng các kỹ thuật như phát âm, nhả chữ, hát liền giọng (legato), hát ngắt giọng (non legato) và hát luyến đều giữ vai trò quan trọng, bổ trợ lẫn nhau trong việc giúp HS hát đúng, hát hay và thể hiện được cảm xúc của bài hát, HS có thể tiến bộ về kỹ thuật, hơi thở, phát âm cũng như biểu cảm trong ca hát. Đây là cơ sở quan trọng góp phần nuôi dưỡng tâm hồn, phát triển thẩm mỹ và nhân cách toàn diện cho HS.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Đỗ Thanh Hiên (Tổng chủ biên kiêm Chủ biên), Nguyễn Mai Anh, Lại Thị Phương Thảo, Vũ Ngọc Tuyên (2022), Âm nhạc 7 bộ sách Cánh Diều, Nxb Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.
Phạm Thị Huế (2023), Dạy học hát theo bộ sách Chân trời sáng tạo cho học sinh lớp 6 tại Trường Trung học cơ sở Nguyễn Tri Phương, Ba Đình, Hà Nội, Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc, Trường ĐHSP Nghệ thuật Trung ương, Hà Nội.
Trần Ngọc Lan (2011), Phương pháp hát tốt tiếng Việt trong nghệ thuật ca hát, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
Phạm Thị Tố Quyên (2023), Dạy học hát theo phát triển năng lực cho học sinh lớp 6 tại trường Song ngữ Quốc tế Hanoi Academy, Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc, Trường ĐHSP Nghệ thuật Trung ương, Hà Nội.
Lê Anh Tuấn (Chủ biên), Đỗ Thanh Hiên, Hồ Ngọc Khải (2019), Hướng dẫn dạy học môn Nghệ thuật Trung học cơ sở theo Chương trình Giáo dục phổ thông mới phần Âm nhạc, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.