Dạy học hát cho Học sinh khối lớp 2  Trường tiểu học Vinschool Smart City, TP Hà Nội.

Trần Thị Vân Anh

Lý luận và Phương pháp dạy học Âm nhạc

Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, việc phát triển toàn diện cho HS luôn là mục tiêu hàng đầu. Ngoài việc trang bị kiến thức văn hóa, việc bồi dưỡng năng khiếu, đặc biệt là năng khiếu nghệ thuật. Âm nhạc giữ vai trò quan trọng trong việc giáo dục toàn diện HS tiểu học. Ở cấp học này, đặc biệt là lớp 2, hát không chỉ giúp các em rèn luyện cảm thụ thẩm mỹ, phát triển trí tưởng tượng và cảm xúc tích cực, mà còn góp phần hình thành nhân cách, kỹ năng giao tiếp và khả năng làm việc nhóm. Thông qua việc tiếp cận, tìm hiểu về việc dạy học hát tại trường, tác giả nhận thấy một số tiết học hát vẫn còn mang tính lặp lại, ít gắn kết với trò chơi âm nhạc, hoạt động nhóm hay ứng dụng công nghệ, điều đó ảnh hưởng đến sự hứng thú và hiệu quả tiếp thu của HS. Chính vì lý do đó, tác giả quyết định chọn đề tài Dạy học hát cho HS khối lớp 2 Trường tiểu học Vinschool Smart City.

I. Một số phương pháp dạy học âm nhạc mới đáp ứng chương trình GDPT 2018 có thể áp dụng cho HS lớp 2

1. Phương pháp Orff Schulwerk

Orff Schulwerk là phương pháp giáo dục âm nhạc được phát triển bởi nhà soạn nhạc và sư phạm người Đức Carl Orff cùng đồng sự Gunild Keetman từ những năm 1920. Phương pháp này tập trung vào việc giúp trẻ tiếp cận âm nhạc thông qua vận động, nhịp điệu, lời nói và nhạc cụ gõ đơn giản. Điểm cốt lõi của phương pháp Orff Schulwerk là: “Âm nhạc bắt đầu từ chính con người, từ cơ thể, từ chuyển động, từ lời nói và nhịp điệu.”

Ưu điểm khi áp dụng với HS lớp 2 là phù hợp với đặc điểm phát triển tâm lý – sinh lý:  Trẻ thích vận động, khám phá, chơi nhạc cụ và tham gia trò chơi âm nhạc. Phương pháp Orff tận dụng tối đa yếu tố chơi – học tự nhiên này. Phát triển toàn diện năng lực âm nhạc không chỉ học hát mà còn rèn cảm xúc âm nhạc (tức là “cảm” nhạc), nâng cao khả năng giữ nhịp, cảm thụ tiết tấu, tập sáng tạo âm thanh, nhịp điệu, động tác.

2. Phương pháp kodály

Phương pháp Kodály được xây dựng bởi Zoltán Kodály – nhà soạn nhạc, nhà dân tộc nhạc học và nhà giáo dục nổi tiếng người Hungary vào đầu thế kỷ 20. Đây không chỉ là một phương pháp mà là một triết lý giáo dục âm nhạc, trong đó coi âm nhạc là quyền của mọi người, đặc biệt là trẻ em.

“Âm nhạc không chỉ dành cho người biểu diễn mà là một phần thiết yếu trong giáo dục toàn diện con người.” – Z. Kodály

Các thành tố đặc trưng trong phương pháp Kodály

Solmisation – Âm tiết hóa là sử dụng hệ thống “do – re – mi – fa – sol – la – ti – do” để dạy cao độ. Trẻ em học hát theo các âm tiết này từ sớm, giúp làm quen với hệ thống âm nhạc và đọc nhạc sau này.

Hand signs – Ký hiệu bàn tay là mỗi âm trong thang âm giai có một ký hiệu tay riêng (sử dụng của John Curwen, được Kodály cải tiến). HS vừa hát vừa làm ký hiệu bằng tay để cảm nhận cao độ một cách trực quan, sinh động.

Rhythm syllables – Âm tiết, tiết tấu là trẻ học tiết tấu thông qua các ký tự, ký hiệu: ♩ = “ta”, ♪♪ = “ti-ti”, ♩. = “ta-a”, ♪ ♩ = “ti-ta”, v.v. Giúp trẻ rèn kỹ năng đọc nhịp chính xác, nhanh chóng.

3. Phương pháp Cảm thụ âm nhạc qua chuyển động (DALCROZE)

Phương pháp Dalcroze hay còn gọi là Eurhythmics được sáng lập bởi Émile Jaques-Dalcroze – nhà soạn nhạc, nhà giáo dục âm nhạc người Thụy Sĩ vào đầu thế kỷ 20. Đây là phương pháp sử dụng vận động cơ thể để cảm nhận các yếu tố âm nhạc như nhịp điệu, cao độ, trường độ, sắc thái, nhằm phát triển khả năng cảm thụ âm nhạc một cách tự nhiên và sâu sắc.

“Cơ thể là nhạc cụ đầu tiên, chuyển động là ngôn ngữ đầu tiên của âm nhạc.” Học viên đồng ý với tác giả Émile Jaques-Dalcroze khi ông cho rằng:

Mục tiêu của phương pháp Dalcroze là giúp HS cảm nhận âm nhạc bằng cả cơ thể. Phát triển sự phối hợp giữa nghe – vận động – cảm xúc. Tăng cường khả năng cảm thụ tiết tấu, phản xạ nhạc lý qua hoạt động thể chất. Gắn kết âm nhạc với cuộc sống, với cảm xúc và trực giác của trẻ em.

Hoạt động: “Điệu nhạc và chuyển động”

II. Các biện pháp dạy học hát cụ thể tại Trường tiểu học Vinschool Smart City, TP Hà Nội.

1. Đổi mới sắp xếp lại chương trình dạy học.

Việc đổi mới và sắp xếp lại chương trình dạy học hát cho HS lớp 2 tại Trường tiểu học Vinschool Smart City cần dựa trên sự kết hợp hài hòa giữa Chương trình giáo dục phổ thông (CTGDPT) 2018 của Bộ GD&ĐT với triết lý giáo dục hiện đại và các ưu điểm về cơ sở vật chất, đội ngũ GV của Vinschool. Mục tiêu là phát huy tối đa năng lực và phẩm chất HS, tạo hứng thú và niềm yêu thích âm nhạc bền vững.

2. Đổi mới phương pháp giảng dạy

Trong dạy học hát cho HS lớp 2, chúng tôi thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực, thay đổi lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo phương pháp dạy học tích cực, nhằm giúp HS phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kỹ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn; tạo niềm tin, niềm vui, hứng thú trong học tập. Kế thừa các phương pháp dạy học truyền thống cụ thể là: Phương pháp trình bày tác phẩm, phương pháp thực hành luyện tập, phương pháp dùng lời, phương pháp sử dụng phương tiện dạy học âm nhạc, phương pháp kiểm tra, đánh giá.

3. Các biện pháp đối với GV

Trong dạy học hát cho HS lớp 2, chúng tôi thực hiện đổi mới phương pháp dạy học dành cho đối tượng là GV với các nội dung sau:

Đổi mới phương pháp dạy hát từ “truyền thụ” sang “tổ chức trải nghiệm âm nhạc”. GV không chỉ dạy HS hát đúng nốt và lời mà cần tạo môi trường cho HS trải nghiệm âm nhạc như: hát kèm vận động, hát theo nhóm, hóa thân nhân vật, sử dụng nhạc cụ đơn giản.

Tăng cường ứng dụng công nghệ trong giảng dạy âm nhạc khi sử dụng thiết bị nghe – nhìn, phần mềm âm nhạc, video hoạt hình minh họa bài hát, app ghi âm/ghi hình giúp HS tiếp cận âm nhạc sinh động, dễ thuộc và phát triển khả năng biểu diễn.

Tổ chức dạy học theo nhóm nhỏ và HS làm trung tâm là hát theo tổ, chia nhóm múa minh họa, thi đua giữa các nhóm. Cách này giúp phát triển năng lực giao tiếp, thẩm mỹ và hợp tác.

Kết hợp vận động và trò chơi âm nhạc trong dạy hát như múa phụ họa, gõ đệm, trò chơi âm nhạc giúp HS ghi nhớ lâu, không nhàm chán, phát triển kỹ năng nghe – phản xạ – biểu cảm.

Tích hợp liên môn âm nhạc – đạo đức – mỹ thuật – ngôn ngữ giúp HS học toàn diện, hiểu sâu ý nghĩa bài hát. GV cần linh hoạt lồng ghép kiến thức từ các môn khác vào bài học hát.

Phát huy năng lực cá nhân – khuyến khích HS thể hiện sáng tạo khi không áp đặt 1 kiểu hát hay biểu diễn, GV tạo điều kiện để HS tự chọn cách thể hiện bài hát (tốc độ, động tác, phong cách).

4. Các biện pháp đối với HS

Trong dạy học hát cho HS lớp 2, chúng tôi thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực, lấy HS làm trung tâm. Cụ thể như sau:

Tổ chức dạy hát qua trò chơi – trải nghiệm âm nhạc giúp HS lớp 2 học tốt nhất qua trò chơi và trải nghiệm trực tiếp. Thay vì chỉ đọc – nghe – hát lại, GV tổ chức các trò chơi âm nhạc như: đoán giai điệu, tiếp nối lời hát, truyền âm thanh.

Kết hợp dạy hát với vận động và minh họa sáng tạo khi trẻ 7–8 tuổi tiếp thu nhanh qua vận động và hành động. HS nên được hát kết hợp với cử chỉ, điệu bộ, mô phỏng nội dung bài hát.

Cho HS được thể hiện cá nhân – tự chọn cách biểu diễn bài hát khi không chỉ dừng lại ở “hát đúng”, mà cần tạo điều kiện để HS biểu cảm, sáng tạo: chọn tốc độ, động tác, cảm xúc thể hiện khác nhau theo khả năng cá nhân.

Khuyến khích HS tham gia xây dựng lời mới, hát theo tình huống thực tế với lời bài hát đơn giản có thể thay đổi để phù hợp tình huống lớp học, gia đình, lễ hội. HS sẽ gắn bó và hiểu rõ hơn khi chính mình là người sáng tạo nội dung.

Phân nhóm HS theo năng lực – tổ chức hoạt động học tập đa dạng đối với HS lớp 2 có mức độ phát triển khác nhau. Thay vì dạy giống nhau cho cả lớp, nên chia nhóm: nhóm hát chính, nhóm minh họa, nhóm gõ đệm, tạo điều kiện mọi HS đều được tham gia theo khả năng.

Tạo cơ hội cho HS phản hồi và đánh giá lẫn nhau một cách tích cực thông qua việc cho HS “nhận xét bạn” hay “chọn tiết mục mình thích nhất” giúp các em học cách cảm nhận âm nhạc, bày tỏ ý kiến và tôn trọng nhau – một kỹ năng quan trọng trong học tập lấy người học làm trung tâm.

III. Kết luận

Trong quá trình nghiên cứu thông qua khảo sát, quan sát và phỏng vấn GV, phụ huynh và HS lớp 2 tại Vinschool Smart City, luận văn đã làm rõ: Hoạt động dạy hát được tổ chức bài bản, sinh động, mang tính trải nghiệm cao; HS được tiếp cận âm nhạc theo hướng phát triển tư duy, cảm xúc và năng lực biểu diễn; GV sử dụng linh hoạt các phương pháp sư phạm âm nhạc quốc tế; Các hoạt động như biểu diễn sân khấu, dự án âm nhạc cộng đồng, câu lạc bộ góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2001), Tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm (Giáo trình đào tạo GV Trung học cơ sở hệ Cao đẳng sư phạm), Nxb Giáo dục, Hà Nội.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình Giáo dục phổ thông môn Âm nhạc 2018, Nxb Giáo dục Việt Nam
3. Nguyễn Văn Hộ (2002), Lí luận dạy học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
4. Đặng Thành Hưng (2002), Dạy học hiện đại – lý luận – biện pháp –  kỹ thuật, Nxb Đại học Quốc gia.
5. Nguyễn Thị Tố Mai (2016), Giáo trình Phương pháp dạy học Âm nhạc ở tiểu học, Nxb Giáo dục Việt Nam.
6. Nguyễn Thị Tố Mai (2021), Tài liệu môn Phương pháp dạy học âm nhạc, lưu hành nội bộ giảng dạy môn Phương pháp dạy học cho sinh viên ĐHSP Âm nhạc Khoa Sư phạm Âm nhạc Trường ĐHSP Nghệ thuật TW.
7. Nguyễn Thị Tố Mai (2024), Phương pháp dạy học theo phát triển năng lực, Giáo trình lưu hành nội bộ Trường ĐHSP Nghệ thuật Trung ương.
8. Ngô Thị Nam (2001), Phương pháp dạy học âm nhạc tập 1 – Giáo trình đào tạo GV THCS hệ Cao đẳng sư phạm, Nxb Giáo dục, Bộ GD&ĐT.