DẠY HỌC PIANO CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA BỘ GIÁO TRÌNH SUZUKI PIANO SCHOOL

Nguyễn Văn Hiền

Học viên K20 – Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc

1. Mở đầu

Shinichi Suzuki là nhạc sĩ, nhà triết học và nhà giáo dục Nhật Bản. Ông cũng là tác giả biên soạn bộ giáo trình Suzuki piano School trên cơ sở áp dụng các nguyên tắc cơ bản để tiếp cận với trẻ em từ khi còn bé. Từ những ý tưởng dạy học piano cho học sinh (HS) phát triển một cách tự nhiên, bộ giáo trình của ông đã trở nên nổi tiếng trên toàn thế giới. Nghiên cứu này nhằm nắm bắt các đặc điểm của giáo trình, từ đó xây dựng kiến thức và kỹ năng giảng dạy piano cho HS tiểu học. Việc trang bị kỹ thuật cơ bản cho HS tiểu học qua bộ giáo trình Suzuki piano School chính là nền tảng để định hướng và nâng cao dần khả năng thực hành âm nhạc cho các em.

2. Nội dung

2.1. Thực trạng

Hiện nay, nhiều trường tiểu học ở Hà Nội đã thiết lập những mô hình dạy ngoại khoá các môn nghệ thuật, trong đó có piano. Môi trường này tạo cơ hội cho học sinh không chỉ rèn luyện kỹ năng thực hành hiệu quả mà còn khơi dậy và phát triển năng khiếu của các em.

Về chương trình dạy học, mỗi trường lựa chọn những giáo trình riêng. Điều đó có ưu điểm là tạo sự đa dạng, nhiều màu sắc, nhưng cũng kéo theo bất cập là HS có thể được chú trọng học những bài có giai điệu hấp dẫn, nhưng ít có kỹ thuật nền tảng để phát triển năng khiếu theo lộ trình lâu dài. Bên cạnh những mặt đạt được như: tạo sân chơi lành mạnh cho học sinh sau giờ chính khoá; tạo cơ hội cho học sinh được trải nghiệm; tạo cơ hội cọ sát qua thi cử để khẳng định năng lực học sinh… còn có những bất cập như: kiến thức nền tảng của piano không được kiểm soát, giáo viên có thể chú trọng đến việc dạy những bài có giai điệu hấp dẫn để thu hút học sunh mà không chú ý đến dạy kỹ thuật nền tảng. Điều này dẫn đến nhiều em mất đi cơ hội rèn luyện kỹ thuật ngay từ khi bắt đầu học tập.

2.2. Đặc điểm của bộ giáo trình Suzuki Piano School

2.2.1. Các dạng bài thực hành trong giáo trình

Suzuki Piano School là bộ giáo trình piano dành cho người mới bắt đầu học, tập trung vào việc rèn luyện kỹ thuật cơ bản và phát triển khả năng chơi đàn một cách tự nhiên. Bộ giáo trình gồm 8 tập, được thiết kế theo mức độ tăng dần trình độ từ thấp đến cao. Tuy nhiên, với học sinh tiểu học, 3 tập đầu tiên có những đặc điểm phù hợp để trang bị kỹ năng nền tảng ban đầu.

Ngay từ Suzuki piano School 1, những bài tập đầu tiên dành cho học sinh ở giai đoạn đầu đã có tác động trực tiếp về mặt cảm thụ âm nhạc bởi tính chất vui tươi, trong sáng. Các em được tiếp nhận những giai điệu đơn giản nhưng đầy cuốn hút, từ đó hình thành sự yêu thích âm nhạc.

Suzuki piano School 2, xuất hiện các dạng bài mang tính nhảy múa như: Minuet, Musette, Ecossaise thời kỳ Baroque và Cổ điển. Các dạng bài này có cấu trúc rõ ràng và nhịp điệu đặc trưng, không chỉ nhằm mục đích rèn luyện kỹ thuật, mà còn giúp HS được giải trí, nâng cao dần cảm thụ âm nhạc.

Suzuki piano School 3 với trọng tâm chính là Sonatina, là dạng bài có yêu cầu cao nhất trong 3 tập đầu tiên. Các bài tiêu biểu là: Suzuki piano School 3 gần như hoàn toàn là Sonatina của các nhà soạn nhạc cổ điển, bao gồm: Sonatina op. 36, No. 1 của Clementi, Sonatina op. 55, No. 1 của Kuhlau, Sonatina op. 36, No. 3 của Clementi, Sonatina cung Sol trưởng của Beethoven.

Chuỗi bài tiểu phẩm trong 3 tập đầu tiên của Suzuki Piano School trang bị cho HS vững chắc về kỹ thuật và cách chơi piano cổ điển, giúp các em có đủ kiến thức và kỹ năng để học các tác phẩm khó hơn.

2.2.2. Đặc điểm về kỹ thuật trong các bài thực hành

Các bài luyện ngón và tiểu phẩm trong Suzuki piano School nhằm trang bị kỹ thuật cơ bản cho HS ở giai đoạn đầu mới học. Trong tiến trình học từ Suzuki Piano School 1 đến Suzuki Piano School 3, HS sẽ được trang bị vững chắc hai kỹ thuật nền tảng là non-legato và legato trước. Chỉ sau khi đã nắm vững hai kỹ thuật này, các em mới bắt đầu rèn luyện staccato. Mức độ khó của các bài cũng được nâng cao dần theo yêu cầu kỹ thuật, ngón tay cũng từ đó mà trở nên linh hoạt, nhanh nhạy hơn.

Điểm tinh tế ở đây là tác giả thường lồng ghép, kết hợp kỹ thuật staccato chung với legato trong cùng một tiểu phẩm. Khi luyện tập, sự kết hợp này đòi hỏi HS phải luôn chú ý và tập trung cao độ để có thể chơi đúng từng kỹ thuật. Ngoài các kỹ thuật cơ bản trên, còn có một số tiểu phẩm có yêu cầu cao hơn như: kỹ thuật marcato, trill, kỹ thuật tô điểm…

2.3. Biện pháp dạy học piano cho học sinh Tiểu học

2.3.1. Mô hình dạy học

Dạy piano theo bộ giáo trình Suzuki piano School đòi hỏi HS không chỉ chơi được đàn mà còn phải phát triển các kỹ năng mềm, khả năng cảm thụ và tư duy. Dưới góc độ phát triển năng lực và thực hành âm nhạc, cần bám sát mô hình chuyển đổi từ dạy nhóm, sang dạy cá nhân.

Việc áp dụng mô hình nhóm nhỏ tại Câu lạc bộ (CLB) đặt ra những vấn đề cốt lõi về việc cân bằng giữa kỹ năng cá nhân và sự đồng bộ tập thể. Suzuki piano School 1 và Suzuki piano School 2 là phù hợp với yêu cầu dạy nhóm nhỏ, Suzuki piano School 3, nên chuyển sang mô hình dạy cá nhân để đặc biệt chú trọng đến việc tạo ra âm thanh đẹp, tròn trịa và tư thế tay chuẩn xác. Trong dạy học, giáo viên (GV) lưu ý làm sao để vừa duy trì nhịp độ đúng, vừa uốn nắn chi tiết độ cong ngón tay hay sự thả lỏng cổ tay cho từng HS. Điều đó sẽ hình thành năng lực nền tảng cho HS, hạn chế tối đa các em chạy theo tốc độ mà bỏ qua chất lượng âm thanh.

2.3.2. Nâng cao năng lực cảm thụ âm nhạc

Về năng lực cảm thụ và thính giác cũng mang lại những hiệu quả tích cực trong môi trường thực hành âm nhạc. Từ Suzuki piano School 2 và 3, các tiểu phẩm bắt đầu dài hơn và có tính giai điệu rõ. Đặc biệt với Suzuki piano School 3, yêu cầu về năng lực thực hành đối với mô hình dạy cá nhân. Ở giai đoạn này, HS đã được trang bị kỹ thuật cơ bản, GV cần đẩy mạnh khả năng học tập cá nhân, nhằm tạo điều kiện cho các em có cơ hội rèn luyện, nâng cao năng lực thực hành. Về năng lực biểu cảm và phong cách, dạy cá nhân ở Suzuki piano School 3 đặt ra yêu cầu cao về việc xử lý sắc thái tinh tế. Các tác phẩm ở trình độ này đòi hỏi sự độc lập của hai tay và khả năng xử lý một cách chủ động. Giáo viên cần phải truyền tải được tư duy âm nhạc cho HS, nâng cao lên cấp độ chơi đúng tính chất âm nhạc.

Để xây dựng năng lực tự học cho HS tiểu học theo đúng lộ trình, GV cần tìm ra các phương pháp giao bài tập về nhà thông qua công nghệ (video, ứng dụng) hoặc phiếu bài tập để bù đắp sự thiếu hụt sự kèm cặp trực tiếp của phụ huynh tại nhà, đảm bảo mạch kiến thức từ tập 1 đến tập 3 không bị gián đoạn.

2.3.3. Hướng dẫn rèn luyện kỹ thuật

Kỹ thuật cơ bản

Giáo trình Suzuki piano School với ưu điểm rèn luyện kỹ thuật, các bài tiểu phẩm thực hành không chỉ là những bài học đơn giản để giải trí mà còn là công cụ hữu hiệu để phát triển kỹ thuật piano một cách vững chắc cho HS. Khi hướng dẫn luyện tập, GV cần làm mẫu cho HS quan sát ngón tay cong tròn, lòng bàn tay khum lại khi bấm xuống phím đàn, tạo lực bấm chắc chắn. Sau khi làm mẫu, GV yêu cầu HS thực hành trên phím đàn với tốc độ chậm, GV tiếp tục quan sát và chỉnh sửa cho HS.

Suzuki piano School 1 chủ yếu tập trung hướng dẫn kỹ thuật non-legato. Sau đó các kỹ thuật được mở rộng dần sang legato ở Suzuki piano School 2 và stacato ở Suzuki piano School 3. Các tiểu phẩm thực hành thường có sự kỹ thuật kết hợp kỹ thuật để tăng dần độ khó. Trong đó, có nhiều bài kết hợp hai hoặc ba kỹ thuật.

Để HS đàn chuẩn xác kỹ thuật, GV cần hướng dẫn kỹ lưỡng và làm mẫu chậm rãi để HS được quan sát và có thể thực hành đúng theo yêu cầu. Khi HS luyện tập, cần thực hành ở tốc độ chậm, đảm bảo ngón tay chơi đúng kỹ thuật, các ngón chuyển động chính xác và rõ ràng. HS phải có quá trình rèn luyện các kỹ thuật cơ bản, ngón tay đã đạt được sự nhanh nhạy để có thể tiếp tục thực hành kỹ thuật mới với yêu cầu cao hơn.

Kỹ thuật nâng cao

Đối với HS tiểu học, kỹ thuật nâng cao là những kỹ thuật nằm ngoài nhóm cơ bản: non-legato, legato và staccato. Từ Suzuki piano School 2 và Suzuki piano School 3, những tiểu phẩm không chỉ nhằm củng cố kỹ thuật cơ bản mà còn đồng thời xuất hiện những kỹ thuật khó hơn như: trill, kỹ thuật tô điểm.

Đây là những kỹ thuật mới, khó hơn kỹ thuật cơ bản ở Suzuki piano School 1. Giáo viên cần lưu ý HS rèn luyện riêng, sau khi đạt được tương đối chính xác từng kỹ thuật mới thực hiện ghép từng câu, từng đoạn. Suzuki piano School 3 tập trung nhiều vào dạng bài Sonatina, cùng với đó là sự xuất hiện của một số kỹ thuật: tremolo (kỹ thuật láy nhanh, rung). Những kỹ thuật này tạo ra hiệu ứng âm thanh rung nhanh và liên tục bằng cách lặp lại một nốt nhạc, một quãng hoặc một hợp âm; trill (còn gọi là láy rền), là kỹ thuật mang tính trang, tạo ra hiệu ứng âm thanh rung động và lấp lánh bằng cách luân phiên nhanh chóng giữa một nốt nhạc chính và nốt phụ nằm ngay liền kề nó. Khi hướng dẫn kỹ thuật này, GV yêu cầu HS sử dụng cánh tay nhẹ nhàng, cổ tay thả lỏng và linh hoạt, dùng một phần sức nặng của cánh tay rơi xuống phím để tránh mỏi tay và tạo âm thanh đều đặn. HS bắt đầu luyện tập ở tốc độ chậm, tập trung vào sự đều đặn của từng cặp nốt, sau đó mới tăng dần tốc độ.

3. Kết luận

Giáo trình Suzuki Piano School là một công cụ giảng dạy piano hiệu quả, khoa học, đóng góp thiết thực vào việc khai mở tiềm năng âm nhạc cho HS tiểu học. Sự sắp xếp các bài thực hành tạo thành một nền tảng vững chắc, cho phép HS nâng cao kỹ năng và trình độ cảm thụ một cách tuần tự theo từng cấp độ của giáo trình. Bài viết đã tập trung vào việc tìm hiểu và đánh giá tính hiệu quả của phương pháp dạy học piano cho HS tiểu học thông qua bộ giáo trình Suzuki Piano School. Việc áp dụng phương pháp này không chỉ đơn thuần là truyền thụ kỹ năng chơi đàn, mà còn là một quá trình phát triển năng lực âm nhạc và tư duy toàn diện cho HS, biến giờ học piano thành một môi trường nuôi dưỡng cả tâm hồn lẫn trí tuệ của trẻ.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Hoàng Dũng – Ngô Ngọc Thắng (2008), Phương pháp Hoa hồng (Methode rose), Nxb Đà Nẵng, Hà Nội.
Lê Thị Hiền (2007), Chơi piano hiện đại, Nxb Mỹ thuật, Hồ Chí Minh.
Phạm Quang Huy (2020), Âm nhạc và sự phát triển toàn diện của trẻ em, Nxb Âm nhạc, Hà Nội.
Hà Mai Hương (2015), “Phát triển khả năng sáng tạo của người dạy Piano”, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật (số 369), tháng 3/2015, (tr.100 – 103).
Shinichi Suzuki (1978), Suzuki Piano School, Volume 1, Japan.
Shinichi Suzuki (1978), Suzuki Piano School, Volume 2, Japan.
Shinichi Suzuki (1978), Suzuki Piano School, Volume 3, Japan.