ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC HÁT CA KHÚC THIẾU NHI CỦA NƯỚC NGOÀI CHO HỌC SINH LỚP 5 TẠI TRƯỜNG LIÊN CẤP QUỐC TẾ IQ, HÀ ĐÔNG, HÀ NỘI

 Nguyễn Thị Hải Yến

Học viên K18 – Thạc sĩ Lý luận và Phương pháp dạy học Âm nhạc

 1. Mở đầu

Âm nhạc giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển toàn diện nhân cách của học sinh tiểu học. Thông qua hoạt động dạy và học hát, học sinh không chỉ được rèn luyện khả năng cảm thụ, ghi nhớ, tập trung và sáng tạo nghệ thuật mà còn được nuôi dưỡng năng lực thẩm mỹ, hình thành những phẩm chất tích cực như tự tin, yêu thương con người và trân trọng các giá trị văn hóa. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, giáo dục âm nhạc ở tiểu học cần được đổi mới mạnh mẽ cả về nội dung và phương pháp, trong đó việc đưa các ca khúc thiếu nhi nước ngoài – đặc biệt là ca khúc tiếng Anh – vào giảng dạy góp phần phát triển năng lực ngôn ngữ, mở rộng hiểu biết văn hóa và tăng cường khả năng hội nhập cho học sinh. Xuất phát từ yêu cầu đó, bài viết tập trung nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học hát ca khúc thiếu nhi nước ngoài cho học sinh lớp 5 tại Trường Liên cấp Quốc tế IQ, Hà Đông, Hà Nội. Trên cơ sở phân tích cơ sở lý luận và thực trạng giảng dạy, nghiên cứu đề xuất vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực như dạy học hợp tác và dạy học phát hiện. Kết quả cho thấy, việc áp dụng các phương pháp này góp phần nâng cao năng lực âm nhạc, phát triển khả năng ngôn ngữ, đồng thời tạo hứng thú và nâng cao chất lượng dạy học hát cho học sinh tiểu học.

2. Nội dung nghiên cứu

2.1. Cơ sở lý luận

2.1.1. Một số khái niệm về dạy học hát ca khúc nước ngoài

a. Ca khúc, ca khúc nước ngoài

 Ca khúc

Theo Nguyễn Thị Nhung (2009), ca khúc là tác phẩm âm nhạc được thể hiện bằng giọng hát, gồm hai yếu tố cơ bản: âm nhạc và lời ca. Ca khúc có thể do cá nhân hoặc tập thể sáng tác, hướng đến biểu đạt cảm xúc, tư tưởng và giá trị thẩm mỹ. Tùy mục đích sử dụng, ca khúc được chia thành hai nhóm chính: ca khúc nghệ thuật và ca khúc phổ thông, trong đó ca khúc thiếu nhi thuộc nhóm phổ thông, có giai điệu đơn giản, vui tươi, dễ hát.

Trong nghiên cứu này có thể hiểu ca khúc là sản phẩm do con người tạo ra, nó có thể do một tập thể hoặc do một cá nhân sáng tác. Ca khúc là danh từ chỉ những tác phẩm âm nhạc được thể hiện bằng giọng hát của con người. Âm nhạc và lời ca là hai bộ phận chính để cấu thành nên một ca khúc.

 Ca khúc nước ngoài

Trong phạm vi nghiên cứu này, ca khúc nước ngoài được hiểu là những tác phẩm âm nhạc do nhạc sĩ hoặc tập thể sáng tác ở nước ngoài, được thể hiện bằng ngôn ngữ khác với tiếng Việt. Những ca khúc nước ngoài có thể thuộc nhiều thể loại và phong cách khác nhau, trong đó có những bài hát dành cho lứa tuổi thiếu nhi.

b. Dạy học, phương pháp, phương pháp dạy học, phương pháp dạy học hát

 Dạy học là quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm hình thành tri thức, kỹ năng và năng lực (Trần Thị Tuyết Oanh, 2008). Trong đó, giáo viên giữ vai trò tổ chức, định hướng; học sinh là chủ thể tích cực trong việc chiếm lĩnh tri thức.

 Phương pháp theo Nguyễn Thị Tố Mai (2024) là con đường, là phương tiện để đạt tới mục tiêu trong một hoạt động, là hệ thống (tổ hợp) các cách thức sử dụng được sắp xếp theo một trật tự có tính logic để tiến hành hoạt động đó.

Phương pháp dạy học (PPDH) là hệ thống cách thức và biện pháp nhằm đạt mục tiêu dạy học (Hoàng Long – Hoàng Lân, 2005). Theo định hướng phát triển năng lực, PPDH hiện đại chú trọng phát huy tính chủ động, sáng tạo và hợp tác của người học.

Phương pháp dạy học hát là quá trình tổ chức hoạt động học tập giúp học sinh lĩnh hội và thể hiện ca khúc qua giai điệu, tiết tấu, lời ca và sắc thái. Theo Nguyễn Thị Nhung (2016), dạy hát giúp phát triển năng lực ca hát, cảm thụ và giáo dục thẩm mỹ. Ở tiểu học, giáo viên cần vận dụng linh hoạt giữa phương pháp truyền thống (luyện tập, minh họa) và phương pháp tích cực (trò chơi, hợp tác, trải nghiệm) để khơi dậy hứng thú, phát triển khả năng âm nhạc và ngôn ngữ cho học sinh.

2.1.2. Một số phương pháp dạy học thường dùng trong dạy học âm nhạc cho học sinh lớp 5

Việc dạy học hát, đặc biệt với các ca khúc tiếng Anh dành cho HS lớp 5, cần lựa chọn và vận dụng linh hoạt các phương pháp phù hợp nhằm phát triển kỹ năng hát đúng cao độ, trường độ, sắc thái, phát âm và khả năng biểu diễn ở các hình thức đa dạng như đơn ca, song ca, tốp ca và đồng ca. Trong thực tiễn giảng dạy, có thể phân chia các PPDH thường dùng thành bốn nhóm chính.

Sơ đồ 1: Một số PPDH thường dùng trong dạy học âm nhạc cho HS lớp 5

2.1.3. Thực trạng dạy học hát ca khúc tiếng nước ngoài tại trường liên cấp quốc tế IQ, Hà Đông, Hà Nội

Theo chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo trường liên cấp quốc tế IQ dạy theo bộ sách giáo khoa Kết nối tri thức với cuộc sống. Ngoài ra, hàng tuần nhà trường có tiết học âm nhạc ngoại khóa ở buổi học thứ hai trong tuần, tiết học đó HS sẽ được học các ca khúc nước ngoài. Nhìn chung, nội dung chương trình Âm nhạc cho HS lớp 5 tại trường IQ vẫn chủ yếu bài hát tiếng Việt, tiết học ngoại khóa còn hạn chế về số lượng bài hát. Vì vậy cần thêm một số bài hát phù hợp với các em HS và đổi mới PPDH  giúp nâng cao chất lượng hoạt động dạy và học cho thầy và trò tại trường IQ.

Hiện nay, trường có hai giáo viên đảm nhiệm giảng dạy Âm nhạc. Phần lớn hoạt động dạy học hát ca khúc nước ngoài vẫn mang tính truyền thống, tập trung vào việc dạy hát theo mẫu và luyện tập giai điệu. Các phương pháp tích cực như dạy học hợp tác, trải nghiệm hay trò chơi âm nhạc còn ít được áp dụng, dẫn đến việc học sinh chưa thật sự chủ động, sáng tạo trong quá trình học hát.

Kết quả khảo sát cho thấy, đa số học sinh lớp 5 có khả năng hát ở mức trung bình, tỷ lệ hát đúng giai điệu và phát âm chuẩn tiếng Anh còn thấp. Dù phần lớn học sinh yêu thích môn âm nhạc, nhưng số em thích hát ca khúc nước ngoài chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ. Nguyên nhân chủ yếu do khó phát âm, không hiểu lời ca, thiếu tự tin và ít cơ hội thực hành.

Những hạn chế trên cho thấy, để nâng cao hiệu quả dạy học hát ca khúc nước ngoài, giáo viên cần đổi mới phương pháp, tăng cường ứng dụng công nghệ, kết hợp các hình thức học tập trải nghiệm, hợp tác nhóm và vận động theo nhạc. Đây cũng là cơ sở để đề xuất các biện pháp đổi mới trong hoạt động dạy học hát cho học sinh lớp 5 tại trường.

2.2. Đổi mới phương pháp dạy học trong hoạt động dạy học hát ca khúc của nước ngoài cho học sinh lớp 5

Để nâng cao hiệu quả dạy học hát tiếng Anh, việc áp dụng linh hoạt, sáng tạo các PPDH tích cực là cần thiết. Những phương pháp này cần đáp ứng yêu cầu phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi, từ đó khơi gợi hứng thú học tập, tăng cường trải nghiệm và phát triển năng lực âm nhạc cho HS. Trong đó, các phương pháp như dạy học hợp tác và dạy học phát hiện đã và đang được ứng dụng hiệu quả trong thực tiễn.

2.2.1. Phương pháp dạy học hợp tác

            Dạy học hợp tác là phương pháp nhằm phát triển kỹ năng làm việc nhóm, giao tiếp và giải quyết vấn đề của HS thông qua các hoạt động có tính tương tác cao. Trong dạy học hát ca khúc nước ngoài, phương pháp này có thể triển khai theo ba hình thức tiêu biểu sau:

            Dạy học theo góc

            Phương pháp này tổ chức lớp học thành các góc hoạt động, mỗi góc đảm nhận một nội dung khác nhau liên quan đến bài học nhưng cùng hướng tới mục tiêu chung. GV cần chuẩn bị kế hoạch chi tiết, phân công nhóm HS phù hợp cho từng góc, cung cấp học liệu phù hợp, dự kiến thời gian hoạt động và hướng dẫn HS cách luân chuyển giữa các góc sao cho nhịp nhàng. Cuối cùng, GV tổ chức trình bày, nhận xét và đánh giá kết quả của từng nhóm tại mỗi góc hoạt động.

            Ví dụ khi dạy bài hát “Clap Clap Clap Your Hands”, GV chia cả lớp ra thành 4 góc: góc luyện tập hát, góc luyện tiết tấu, góc sáng tạo phụ họa, góc chơi nhạc cụ. Sau đó GV chia đều số HS trong lớp ra thành các nhóm nhỏ. Ví dụ lớp có 20 HS, GV chia ra làm 4 nhóm, mỗi nhóm có 5 bạn. Ban đầu mỗi nhóm sẽ học tại một góc cụ thể, sau 5 phút sẽ xoay góc sang góc khác, cứ như vậy đến khi cả 4 nhóm HS đó đều được học đủ ở 4 nhóm. Cuối cùng GV sẽ cho từng HS hoặc mỗi nhóm đã chia đó trình bày kết quả và đánh giá.

            Dạy học theo nhóm

            GV chia lớp thành các nhóm nhỏ với thành viên có khả năng, sở thích âm nhạc khác nhau để đảm bảo sự đa dạng và hỗ trợ lẫn nhau. Mỗi nhóm sẽ được giao nhiệm vụ như luyện tập, biểu diễn một bài hát theo chủ đề, sáng tạo phần trình bày, thiết kế động tác phụ họa,… GV hướng dẫn HS lên kế hoạch, phân vai, ôn luyện và trình bày kết quả. Sau phần biểu diễn, GV đánh giá kết quả của từng nhóm dựa trên các tiêu chí như tính sáng tạo, sự phối hợp, chất lượng biểu diễn,…

2.2.2. Phương pháp dạy học phát hiện

Phương pháp dạy học phát hiện khuyến khích học sinh tự khám phá và lĩnh hội tri thức âm nhạc thông qua nghe, quan sát và phân tích. Giáo viên tổ chức cho học sinh nghe bài hát tiếng Anh, đặt câu hỏi gợi mở về cấu trúc, tiết tấu, giai điệu hoặc nội dung lời ca. Ví dụ, với bài Clap Clap Clap Your Hands, giáo viên hướng dẫn học sinh nhận biết sự lặp lại của giai điệu để dễ ghi nhớ, đồng thời phân tích mối liên hệ giữa ca từ và động tác.

Việc kết hợp linh hoạt các phương pháp trên với công nghệ hỗ trợ, trò chơi âm nhạc và hoạt động trải nghiệm sẽ giúp nâng cao hiệu quả dạy học hát ca khúc nước ngoài. Đây là hướng đổi mới cần thiết nhằm phát triển năng lực âm nhạc, kỹ năng ngôn ngữ và phẩm chất thẩm mỹ cho học sinh tiểu học trong bối cảnh hội nhập hiện nay.

3. 3. Kết luận

Kết quả nghiên cứu cho thấy, việc đổi mới phương pháp dạy học hát ca khúc thiếu nhi nước ngoài cho học sinh lớp 5 tại Trường Liên cấp Quốc tế IQ là yêu cầu cấp thiết, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học âm nhạc trong bối cảnh hội nhập. Việc vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là dạy học hợp tác và dạy học phát hiện, không chỉ giúp học sinh phát triển năng lực ca hát và cảm thụ âm nhạc mà còn tăng cường kỹ năng ngôn ngữ, khả năng giao tiếp và sự tự tin. Các biện pháp đề xuất có thể được áp dụng rộng rãi trong giảng dạy âm nhạc ở tiểu học, đặc biệt tại các trường có yếu tố song ngữ, góp phần thực hiện hiệu quả mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện cho học sinh theo định hướng Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018. Nghiên cứu này cũng mở ra hướng tiếp cận mới trong việc giảng dạy và học hát ca khúc nước ngoài cho HS tiểu học, nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập và đổi mới giáo dục hiện nay.

Tài liệu tham khảo

1. Hoàng Long, Hoàng Lân (2005), Phương pháp dạy học âm nhạc, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
2. Nguyễn Thị Tố Mai (2024), giáo trình Phương pháp dạy học âm nhạc theo phát triển năng lực, Giáo trình nội bộ trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật TW, Hà Nội.
3. Nguyễn Thị Nhung (2005), Hình thức thể loại âm nhạc, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội.
4. Nguyễn Thị Nhung (2016), Phương pháp dạy học Âm nhạc ở Tiểu học, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội.
5. Trần Thị Tuyết Oanh (2016) , Giáo dục học tập 1, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội.