GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC TẠI THƯ VIỆN QUỐC GIA VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CHUYỂN ĐỔI SỐ

Học viên Trần Minh Hiếu

K17 – Quản lý văn hóa

Đọc sách không chỉ giúp cho con người tích lũy tri thức, bồi dưỡng năng lực  tư duy mà còn mang đến lợi ích nhiều mặt đối với sức khỏe tình thần của con người, từ đó hình thành nền tảng trí tuệ, bồi dưỡng cảm xúc để góp phần phát triển cá nhân. Đọc sách không chỉ được coi là một hoạt động học tập mà là một thói quen tốt và được coi là một hoạt động văn hóa. Do vậy, phát triển văn hóa đọc là vấn đề được nhà trường, gia đình và cả xã hội quan tâm. Tại Thư viện Quốc gia Việt Nam nơi chứa đựng kho sách, kho tư liệu khoa học phục vụ nhu cầu đọc, học tập, nghiên cứu của rất nhiều bạn đọc, từ lâu đã rất trú trọng việc phát triển văn hóa đọc, song do những nguyên nhân khách và chủ quan như: hạn chế về cơ sở vật chất và tài chính, nhân lực, công tác tuyên truyền… dẫn đến hiệu quả hoạt động phát triển văn hóa đọc vẫn còn chưa cao. Từ những thực tế đó, bài viết này trình bày một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phát triển văn hóa đọc tại Thư viện Quốc gia Việt Nam trong bối cảnh văn hóa số hiện nay.

1. Giải pháp về cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ và tài chính

Cần đẩy mạnh đầu tư cơ sở vật chất, phương tiện số hoá cho thư viện, tục tăng cường cơ sở hạ tầng cộng nghệ thông tin, trang bị các máy móc, thiết bị hiện đại; đầu tư thêm về các máy Scan phục vụ số hóa tài liệu đặc biệt là các máy Scan tự động (tự lật trang) để đáp ứng yêu cầu số hóa nhanh các loại tư liệu để phục vụ bạn đọc online một cách đầy đủ nhất.

Xây dựng và hoàn thiện nền tảng thư viện số (Digital Library) tích hợp với các cơ sở dữ liệu học thuật quốc tế. Đồng thời ứng dụng và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để theo dõi xu hướng đọc, tối ưu hóa kho tài nguyên và cải thiện trải nghiệm người dùng. Có thể triển khai chatbot AI để hỗ trợ bạn đọc tra cứu thông tin và hướng dẫn sử dụng thư viện; phát triển không gian đọc ảo, nơi người đọc có thể “bước vào” thư viện thông qua VR; kết hợp sử dụng AR để cung cấp thông tin mở rộng khi quét mã QR trên sách hoặc tài liệu, quan trọng nhất cần xây dựng một mô hình chia sẻ tri thức minh bạch bằng công nghệ số giống các thư viện hiện đại trên thế giới đang áp dụng.

Tích hợp trên trang tìm kiếm opac của TVQG thanh công cụ đề xuất sách bằng AI: Dựa trên hành vi đọc sách, AI có thể gợi ý những cuốn sách phù hợp với sở thích của từng người dung; xây dựng và phát triển ứng dụng thư viện hay còn gọi là app thư viện (trên smartphone dành cho cả 2 hệ điều hành IOS và Android) giúp người dùng dễ dàng tra cứu, dễ thao tác ngay trên điện thoại việc mượn sách và cập nhật sự kiện đọc sách. Triển khai chatbot tư vấn, QR code truy cập nhanh tài liệu để tăng tính tiện lợi.

Cần chú trọng đầu tư vào kinh phí hoạt động để phát triển văn hóa đọc; đầu tư tài chính cho thư viện thường xuyên và đầu tư cho các hoạt động hỗ trợ của thư viện. Các nguồn kinh phí này cần phải liên tục bổ sung bằng nhiều hình thức xin trợ cấp từ Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch hoặc xã hội hóa. Trong tương lai, Thư viện Quốc gia Việt Nam cần kêu gọi đầu tư từ Nhà nước cũng như các tổ chức quốc tế nhằm xây dựng một quỹ riêng để phát triển văn hóa đọc cũng như phục vụ các hoạt động về văn hóa đọc.

2. Giải pháp về nguồn lực con người

Để thực hiện mục tiêu hiện đại hóa thư viện, chuyển đổi hình thức tổ chức phục vụ, kết hợp hoạt động giữa thư viện số và thư viện truyền thống thì đi liền với việc xây dựng tổ chức bộ máy quản lý nhân sự phù hợp có đủ trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, tin học, ngoại ngữ và kỹ năng quản lý, vận hành thư viện hiện đại. Đồng thời tăng cường tập huấn cho đội ngũ thủ thư của Thư viện Quốc gia để tăng phần chuyên nghiệp, khéo léo khi phục vụ độc giả cũng như trau dồi kỹ năng tra cứu tài liệu, thành thạo công nghệ thông tin và ngoại ngữ.

Để phát triển văn hóa đọc bền vững, người làm công tác thư viện cần phải tận dụng các kênh truyền thông số như website, mạng xã hội để quảng bá văn hóa đọc. Đặc biệt đội ngũ Marketting của trang Fanpage Thư viện Quốc gia Việt Nam cần tận dụng tối đa tiềm năng thông qua các bài viết, video, podcast phù hợp với xu thế của giới trẻ nhằm tiếp cận với đông đảo các độc giả sử dụng Facebook để đẩy mạnh công tác tuyên truyền cho bạn đọc về về vai trò của văn hoá đọc.

3. Giải pháp về tuyên truyền giáo dục

Tổ chức nhiều hơn nữa các hoạt động tuyên truyền giáo dục và hướng dẫn kỹ năng đọc cho độc giả. Kết hợp với tuyên truyền các hoạt động của thư viện qua nhiều hình thức như: phát hành các bản tin, tờ rơi, áp phích, livesteam… Phối hợp với các KOL, nhà văn, nhà báo, giáo viên để lan tỏa tinh thần đọc sách trên mạng xã hội và các cơ quan báo chí, truyền hình để đưa tin về các hoạt động khuyến đọc. Đẩy mạnh hoàn thiện và phát triển mô hình thư viện mở, thư viện số cũng như triển khai thư viện lưu động, đưa sách đến các trường học, bệnh viện, khu công nghiệp để mở rộng phạm vi phục vụ.

Tuyên truyền để nâng cao nhận thức về văn hóa đọc đối với người làm công tác thư viện và bạn đọc; nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc tổ chức ngày hội sách, ngày sách và bản quyền thế giới. Xây dựng môi trường đọc sách hấp dẫn, khuyến khích đọc sách qua các công cụ hiện đại, tạo ra những không gian đọc sách thân thiện, thoải mái như thư viện, phòng đọc sách ở trường học, công viên, trung tâm cộng đồng. Đẩy mạnh sử dụng sách điện tử và ứng dụng đọc sách.

4. Giải pháp về tổ chức các hoạt động, dịch vụ

Tăng cường tổ chức phục vụ, đẩy mạnh quảng bá các sản phẩm dịch vụ tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, tăng cường chất lượng các sản phẩm, dịch vụ thông tin đã có; tạo lập mới các sản phẩm, dịch vụ thông tin theo hướng ứng dụng công nghệ thông tin.

Về dịch vụ, tạo lập thêm các dịch vụ phục vụ các nhà lãnh đạo, chuyên môn: Dịch vụ phân phối thông tin có chọn lọc; dịch vụ cung cấp thông tín theo yêu cầu đặt trước; dịch vụ hỗ trợ, giải đập thông tín; dịch vụ cung cấp tài liệu tại nơi làm việc qua email; dịch vụ cung cấp thông tin theo chuyên đề; dịch vụ đào tạo từ xa, tổ chức khai thác tôt các tiện ích của S-hub.

Về sản phẩm: Biên soạn tổng luận; Tăng cường và mở rộng cơ sở dữ liệu trích báo; tạo lập các cơ sở dữ liệu toàn văn chuyên đề bên cạnh việc vẫn đầy mạnh việc xây dựng cơ sở dữ liệu tổng hợp v.v…

Tiếp tục đẩy mạnh quá trình đưa nội dung văn hóa thành văn Việt Nam lên mạng toàn cầu và hoàn thiện cùng với giao diện thân thiện hơn kết hợp với công cụ tìm tài liệu nhanh hơn; đẩy mạnh phát triển về quan hệ quốc tế và liên kết với các thư viện trên cả nước nhằm tối ưu công tác phục vụ bạn đọc. Thực hiện tốt vai trò, vị trí là Thư viện Trung tâm của cả nước, Thư viện Quốc gia Việt Nam tiếp tục triển khai các thỏa thuận trao đổi sách báo, tài liệu; khai thác có hiệu quả các dự án quốc tế về tài trợ sách, báo, cơ sở dữ liệu; về đào tạo nhân lực, trao đổi chuyên gia.

Cần có thêm những hoạt động nhằm đổi mới tổ chức ngày hội sách. Có thể đa dạng hơn các hình thức tổ chức ngày hội sách vừa kết hợp trực tiếp vừa online để thu hút hơn nữa những độc giả ở xa.

Đẩy mạnh hợp tác với trường học, doanh nghiệp, hội sách tư nhân để mở rộng quy mô tổ chức ngày hội sách, đưa Ngày hội Sách thành một sự kiện đa ngành, đa kênh, thu hút cả người làm giáo dục, kinh doanh sách, công nghệ… Đồng thời khuyến mọi người tham gia vào tổ chức ngày hội sách tại Thư viện Quốc gia, đặc biệt là các tình nguyện viên, các sinh viên ngành Thông tin – Thư viện hay đơn giản chỉ là những người có đam mê với sách. Ngoài ra, Thư viện Quốc gia Việt Nam nên mở rộng đối tượng tham gia ngày hội sách, đó là những bạn đọc khiếm thị – đây là những độc giả vô cùng đặc biệt. Xây dựng riêng một không gian sách cho những người khiếm thị giúp ngày hội sách tại Thư viện Quốc gia thêm phần toàn diện và nhân văn, thiết lập sự bình đẳng trong tiếp cận tri thức, phá bỏ mọi rào cản để lan tỏa văn hóa đọc sâu rộng hơn trọng cộng đồng.

KẾT LUẬN

Dựa trên cơ sở những hạn chế còn tồn đọng tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, tác giả đã đề xuất một số giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác phát triển văn hóa đọc tại Thư viện Quốc gia bao gồm: Nhóm giải pháp đối với cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ và tài chính; nhóm giải pháp về nguồn lực con người, nhóm giải pháp về tuyên truyền giáo dục; nhóm giải pháp về tổ chức các hoạt động, dịch vụ. Những nhóm giải pháp này đã khắc phục được cơ bản những khó khăn trong bối cảnh hiện tại đồng thời các giải pháp này góp tạo điều kiện tốt để phát triển văn hóa đọc tại Thư viện Quốc gia Việt Nam trong kỷ nguyên số của dân tộc.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Vũ Thị Thu Hà (2013), “Văn hoá đọc ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và phát triển”, Tạp chí Thư viện Việt Nam (Số 2), tr.20-27.
2. Vũ Thị Thành Minh và Đinh Thị Thanh Huyền (2023), Phát triển văn hoá đọc trong kỷ nguyên số, Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc (Số 1 – Tháng 12), tr.85-90.
3. Trần Thị Minh Nguyệt (2009), “Văn hoá đọc trong xã hội thông tin”, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, tr.10-14.
4. Vũ Dương Thúy Ngà (2021), Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, Tạp chí Văn hoá Nghệ thuật (Số 458 – Tháng 4), tr.83-84.