GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHỀ MO TẠI PHƯỜNG KỲ SƠN, THÀNH PHỐ HÒA BÌNH

Dương Văn Giới

Học viên K16 – Quản lý văn hóa

Nghề Mo là một di sản văn hóa độc đáo, phản ánh tâm linh và tín ngưỡng của người Mường, đặc biệt tại phường Kỳ Sơn, thành phố Hòa Bình. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập quốc tế và những tác động của đô thị hóa, nghề Mo đang đối mặt với nguy cơ mai một nghiêm trọng. Sự thiếu hụt nguồn nhân lực kế thừa, hạn chế về nguồn lực tài chính và những biến đổi nhanh chóng trong đời sống xã hội đã khiến cho việc bảo tồn và phát huy nghề Mo gặp nhiều khó khăn. Mặc dù đã có một số nỗ lực từ các tổ chức, nghệ nhân và cộng đồng trong việc lưu giữ, phục dựng các nghi lễ và truyền dạy nghề, nhưng hiệu quả vẫn chưa đạt được như mong đợi. Bài viết bàn về thực trạng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động nghề Mo tại phường Kỳ Sơn, thành phố Hòa Bình.

1. Thực trạng quản lý hoạt động nghề Mo của người Mường tại phường Kỳ Sơn, thành phố Hòa Bình

Nghề Mo của người Mường tại phường Kỳ Sơn, thành phố Hòa Bình, là một di sản văn hóa quan trọng, gắn bó sâu sắc với đời sống tâm linh và văn hóa của cộng đồng. Để bảo tồn và phát huy giá trị của nghề này, chính quyền địa phương đã triển khai nhiều biện pháp quản lý hiệu quả. Trước tiên, các văn bản pháp luật như Luật Di sản văn hóa, Nghị định 98/2010/NĐ-CP và Quyết định 1230/QĐ-TTg đã được cụ thể hóa thành các kế hoạch và chính sách địa phương, bao gồm việc công nhận nghệ nhân Mo, tổ chức các khóa đào tạo, hỗ trợ kinh tế và phục dựng các nghi lễ Mo.

Công tác tuyên truyền đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng. Các chương trình truyền thông, hội thảo và buổi biểu diễn Mo đã giúp giới thiệu giá trị văn hóa của nghề Mo tới người dân và du khách. Những hoạt động này không chỉ thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng mà còn tạo cơ hội phát triển du lịch văn hóa gắn với nghề Mo.

Công tác tập huấn cho các thầy Mo được tổ chức thường xuyên nhằm nâng cao kỹ năng, kiến thức và khả năng thực hành nghi lễ của họ. Nội dung tập huấn bao gồm cả lý thuyết về lịch sử, giá trị nghề Mo và thực hành các nghi thức truyền thống. Đặc biệt, công nghệ đã được áp dụng để số hóa các nghi lễ Mo, giúp lưu giữ và phổ biến di sản này rộng rãi hơn.

Bên cạnh những kết quả tích cực, nghề Mo cũng đối mặt với nhiều thách thức. Quá trình đô thị hóa và hiện đại hóa đã làm thay đổi không gian và hình thức thực hành các nghi lễ Mo, dẫn đến nguy cơ mai một tính nguyên bản của di sản. Sự thiếu hụt nguồn lực tài chính và nhân lực trẻ kế thừa cũng là rào cản lớn. Để giải quyết, phường Kỳ Sơn đã tăng cường kiểm tra, giám sát và tổ chức các hoạt động thi đua khen thưởng nhằm duy trì chất lượng và thúc đẩy sự tham gia của nghệ nhân và cộng đồng.

Công tác quản lý nghề Mo tại phường Kỳ Sơn đã đạt được nhiều thành tựu, như tăng cường nhận thức cộng đồng, nâng cao chất lượng nghi lễ và phát triển du lịch văn hóa. Tuy nhiên, để đảm bảo sự bền vững, cần tiếp tục cải thiện hệ thống quản lý, tăng cường nguồn lực và ứng dụng công nghệ một cách hiệu quả hơn.

2. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động nghề Mo của người Mường tại phường Kỳ Sơn, thành phố Hòa Bình

2.1. Giải pháp về chủ thể quản lý

Để bảo tồn và phát huy giá trị nghề Mo, cần triển khai các giải pháp đồng bộ, tập trung vào các nhóm chủ thể quản lý và thực hành nghề Mo. Cục Di sản văn hóa cần hoàn thiện chính sách, hỗ trợ tài chính, nghiên cứu và hợp tác quốc tế để định hướng và thúc đẩy bảo tồn di sản. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hòa Bình cần xây dựng kế hoạch hành động, tổ chức sự kiện văn hóa, hỗ trợ nghệ nhân Mo và phối hợp đào tạo thế hệ trẻ. Phòng Văn hóa và Thông tin thành phố Hòa Bình đóng vai trò điều phối, kiểm tra giám sát và tổ chức các hoạt động văn hóa, đảm bảo tính hiệu quả và minh bạch trong công tác quản lý.

UBND phường Kỳ Sơn trực tiếp xây dựng và triển khai kế hoạch bảo tồn, tổ chức họp dân để thu thập ý kiến, hỗ trợ tài chính và y tế cho nghệ nhân, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền về giá trị nghề Mo trong cộng đồng. Cộng đồng dân cư cần tích cực tham gia các hoạt động bảo tồn, truyền dạy nghề và bảo vệ giá trị văn hóa của nghề Mo. Các tổ chức đoàn thể như Hội người cao tuổi, Hội phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Hội cựu chiến binh cần tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục và hỗ trợ nghệ nhân trong các sự kiện bảo tồn di sản.

Ngoài ra, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và chuyên môn thông qua các dự án hợp tác. Việc tham gia vào các chương trình quốc tế sẽ giúp quảng bá và nâng cao nhận thức toàn cầu về giá trị nghề Mo.

Sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, cộng đồng và tổ chức quốc tế là yếu tố then chốt để duy trì và phát huy giá trị di sản nghề Mo, đảm bảo tính bền vững và hiệu quả trong bối cảnh hiện đại.

2.2. Giải pháp về đầu tư nguồn lực

Bảo tồn và phát huy nghề Mo của người Mường tại phường Kỳ Sơn đòi hỏi sự đầu tư nguồn lực hiệu quả, tập trung vào ba yếu tố chính: con người, tài chính và cơ sở vật chất.

Về nguồn lực con người, cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu để thế hệ trẻ nắm vững các nghi thức Mo, đồng thời khuyến khích sự tham gia của họ qua các cuộc thi, sự kiện văn hóa. Các nghệ nhân Mo cần được hỗ trợ tài chính và tôn vinh để duy trì vai trò truyền dạy và thực hành nghề. Xây dựng mạng lưới cộng đồng nghệ nhân Mo sẽ giúp tăng cường sự kết nối, trao đổi kinh nghiệm và cùng nhau phát triển nghề.

Về tài chính, cần thành lập quỹ hỗ trợ riêng cho nghề Mo để đảm bảo nguồn vốn ổn định cho các hoạt động bảo tồn. Công tác quản lý tài chính cần minh bạch, công khai để sử dụng hiệu quả, hỗ trợ trực tiếp cho các nghệ nhân và các hoạt động liên quan. Đồng thời, cần tạo điều kiện huy động vốn từ cộng đồng, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội nhằm tăng cường nguồn lực tài chính.

Về cơ sở vật chất, đầu tư xây dựng các cơ sở đào tạo nghề Mo và nâng cấp cơ sở hạ tầng phục vụ các lễ hội Mo là rất cần thiết. Việc xây dựng không gian văn hóa Mo, như bảo tàng hoặc nhà văn hóa, sẽ tạo điều kiện cho cộng đồng và du khách tìm hiểu giá trị của nghề. Các di tích liên quan đến nghề Mo cũng cần được bảo tồn, tu bổ, vừa giữ gìn di sản văn hóa vừa thúc đẩy phát triển du lịch. Ngoài ra, cần hỗ trợ nghệ nhân Mo các dụng cụ, trang phục và vật liệu cần thiết để thực hiện các nghi lễ truyền thống.

Sự kết hợp chặt chẽ giữa đào tạo con người, quản lý tài chính và nâng cấp cơ sở vật chất sẽ tạo nên một cơ chế quản lý hiệu quả, đảm bảo nghề Mo không chỉ được bảo tồn mà còn phát triển bền vững trong bối cảnh hiện đại. Những giải pháp này không chỉ gìn giữ giá trị văn hóa dân tộc mà còn góp phần nâng cao đời sống cộng đồng người Mường, thúc đẩy sự phát triển văn hóa toàn diện.

2.3. Giải pháp về cơ chế chính sách

Để bảo tồn và phát huy giá trị nghề Mo, cần triển khai các giải pháp chính sách tập trung vào hỗ trợ và nâng cao năng lực cho những người làm nghề Mo. Việc tạo điều kiện hành nghề và cải thiện đời sống là ưu tiên hàng đầu, bao gồm cung cấp hỗ trợ tài chính, cải thiện điều kiện làm việc và đảm bảo quyền lợi y tế, bảo hiểm xã hội cho nghệ nhân. Đào tạo và truyền dạy nghề là yếu tố then chốt, với việc tổ chức các lớp học, xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu và khuyến khích thế hệ trẻ tham gia thông qua các sự kiện văn hóa, cuộc thi.

Nghiên cứu và tư liệu hóa nghề Mo cần được chú trọng nhằm lưu giữ các bài văn Mo, nghi lễ và phong tục tập quán thông qua các dự án ghi chép, lưu trữ hiện đại và các nghiên cứu khoa học chuyên sâu. Kết quả nghiên cứu sẽ làm sáng tỏ giá trị của nghề Mo và hỗ trợ xây dựng chính sách bảo tồn. Xuất bản các tài liệu, sách tham khảo cũng giúp phổ biến kiến thức và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Hỗ trợ và tôn vinh những người làm nghề Mo là giải pháp quan trọng nhằm khuyến khích và động viên nghệ nhân duy trì nghề. Các nghệ nhân cần được vinh danh qua các lễ khen thưởng, hỗ trợ pháp lý và tạo điều kiện để hành nghề thuận lợi, bao gồm tài trợ kinh phí và cải thiện cơ sở vật chất.

Xây dựng mạng lưới liên kết nghề Mo là một cơ chế hỗ trợ bền vững. Thiết lập các tổ chức, câu lạc bộ nghề Mo để kết nối nghệ nhân, cơ quan quản lý và cộng đồng, tổ chức các hoạt động giao lưu, học hỏi và bảo vệ quyền lợi. Phát triển các chương trình hợp tác với tổ chức phi chính phủ và cộng đồng quốc tế, xây dựng các dự án hợp tác cộng đồng về văn hóa, giáo dục, du lịch, tăng cường hiệu quả bảo tồn và phát huy nghề Mo.

Những giải pháp này sẽ đảm bảo nghề Mo không chỉ được bảo tồn mà còn phát triển bền vững trong bối cảnh hiện đại, đóng góp quan trọng vào việc duy trì giá trị văn hóa truyền thống và thúc đẩy sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của cộng đồng người Mường tại phường Kỳ Sơn. Những hoạt động này không chỉ giúp tăng cường hiệu quả bảo tồn mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế, tạo thêm nguồn thu nhập cho nghệ nhân và cộng phát triển bền vững của địa phương.

2.4. Một số giải pháp khác

Để bảo tồn và phát huy giá trị nghề Mo của người Mường tại phường Kỳ Sơn, một số giải pháp quan trọng cần được triển khai bao gồm tuyên truyền nâng cao nhận thức, giáo dục văn hóa truyền thống cho giới trẻ và xây dựng chương trình giáo dục, tập huấn về nghề Mo.

Tuyên truyền nâng cao nhận thức nhằm mục tiêu giúp các ngành chức năng và cộng đồng địa phương nhận thức sâu sắc hơn về giá trị của nghề Mo. Việc tuyên truyền có thể thực hiện qua các phương tiện truyền thông, hệ thống giáo dục, lễ hội văn hóa và các buổi họp dân. Nội dung tập trung vào giá trị văn hóa, thách thức nghề Mo đang đối mặt và các biện pháp bảo tồn. Sự phối hợp giữa các cơ quan như Cục Di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và cộng đồng địa phương là yếu tố then chốt để đạt hiệu quả cao.

Giáo dục văn hóa truyền thống cho giới trẻ là giải pháp lâu dài nhằm truyền dạy và duy trì nghề Mo. Nội dung về nghề Mo nên được tích hợp vào chương trình giáo dục chính quy, tổ chức các hoạt động ngoại khóa như tham quan, lễ hội và thực hành tại các làng nghề Mo. Ngoài ra, việc tận dụng công nghệ thông tin và mạng xã hội để phổ biến kiến thức, câu chuyện và giá trị của nghề Mo giúp thu hút sự quan tâm của giới trẻ.

Xây dựng chương trình giáo dục và tập huấn tập trung vào việc truyền đạt kiến thức và kỹ năng nghề Mo một cách bài bản và hiệu quả. Nội dung chương trình bao gồm kiến thức lý thuyết về lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ và văn tự Mo, cũng như kỹ năng thực hành các nghi lễ. Phương pháp giảng dạy kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tổ chức học tập trải nghiệm tại thực địa và sử dụng công nghệ hiện đại để nâng cao chất lượng giảng dạy. Ngoài ra, các khóa học ngắn hạn và hội thảo chuyên đề với sự tham gia của nghệ nhân giàu kinh nghiệm sẽ cung cấp kiến thức chuyên sâu và tạo cơ hội giao lưu, học hỏi.

KẾT LUẬN

Nghề Mo của người Mường nói chung và của người Mường tại phường Kỳ Sơn, thành phố Hòa Bình nói riêng là một di sản văn hóa phi vật thể độc đáo, phản ánh giá trị tâm linh và bản sắc văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, trước áp lực của hiện đại hóa, nghề Mo đang đối mặt với nguy cơ mai một do thiếu nhân lực kế thừa, hạn chế về tài chính và sự thay đổi nhanh chóng trong đời sống xã hội. Để bảo tồn và phát huy giá trị của nghề Mo, cần triển khai đồng bộ các giải pháp về quản lý, đầu tư nguồn lực, cơ chế chính sách và các hoạt động bổ trợ. Giải pháp về chủ thể quản lý nhấn mạnh vai trò quan trọng của các cơ quan quản lý nhà nước, cộng đồng và các tổ chức liên quan. Sự phối hợp giữa các cấp quản lý, như Cục Di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hòa Bình và UBND phường Kỳ Sơn, cùng sự tham gia tích cực của cộng đồng và các tổ chức quốc tế sẽ tạo nên một hệ thống quản lý hiệu quả.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Đinh Văn Ân (2001), Mo kể chuyện đẻ đất đẻ nước, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. Đinh Văn Ân 2005, Mo kể chuyện đẻ đất đẻ nước, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội).
Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Kỳ Sơn (2010), Lịch sử Đảng bộ huyện Kỳ Sơn, tỉnh Hòa Bình (2010), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
Nguyễn Thị Hằng (2014), Những biến đổi văn hóa và tính cố kết cộng đồng dân tộc Mường hiện nay (nghiên cứu trường hợp dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình), Luận án Tiến sĩ, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
Bùi Văn Nợi (2015), Mo Mường, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.
Bùi Thị Kim Phúc (2004), Nghi lễ trong đời sống tinh thần của người Mường, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.
Quốc hội (2009), Luật Di sản văn hóa năm 2001 được sửa đổi, bổ sung năm 2009, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
Bùi Chí Thanh (2015), “Sự biến đổi trong lễ mo tang của người Mường”, Báo điện tử Hòa Bình ngày 25/1/2015.
Nguyễn Ngọc Thanh (2017), Dân tộc Mường – Các dân tộc Việt Nam, Tập 1, Nxb Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội.
Trần Quốc Thành (2002), Khoa học quản lý đại cương – Giáo trình Cao học Quản lý giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội.
Trần Từ (1996), Người Mường ở Hòa Bình, Nxb Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Hà Nội.
11. Hoàng Vinh (1997), Một số vấn đề về bảo tồn và phát triển di sản văn hóa dân tộc, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
Bùi Huy Vọng (2015), Văn hóa dân gian Mường; một góc nhìn, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.