HOA VĂN CHẠM KHẮC GỖ THỜI TRẦN TRONG THIẾT KẾ ĐỒ HỌA SỰ KIỆN “LỄ HỘI ĐỀN TRẦN 2025”

Nguyễn Đăng Việt

Học viên K1 – Mỹ thuật ứng dụng

Mỹ thuật thời Trần (1225-1400) được đánh giá là một trong những giai đoạn rực rỡ về nghệ thuật tạo hình. Bên cạnh kiến trúc, điêu khắc đá, nghệ thuật chạm khắc gỗ thời Trần đã để lại dấu ấn đậm nét thông qua hệ thống họa tiết hoa văn độc đáo. Hoa văn chạm khắc gỗ thời Trần là di sản quý với giá trị tạo hình, thẩm mỹ và biểu tượng văn hóa đặc sắc. Các họa tiết như rồng, phượng, tiên nữ, hoa sen, sóng nước, mây, lá đề… mang đặc trưng khỏe khoắn, hiện thực, giàu nhịp điệu, phản ánh tinh thần thượng võ và khát vọng của thời đại. Đây là nguồn chất liệu giàu tiềm năng để chuyển hóa thành ngôn ngữ thiết kế đồ họa sự kiện hiện đại. Việc đưa các giá trị mỹ thuật truyền thống, trong đó có hoa văn cổ vào ngôn ngữ thiết kế hiện đại là giải pháp chiến lược để làm mới, tái sinh và đưa di sản văn hóa hòa nhập vào đời sống đương đại. Nghiên cứu và ứng dụng hoa văn chạm khắc gỗ thời Trần vào thiết kế đồ họa sự kiện lễ hội Đền Trần năm 2025 là hướng đi cần thiết và có tính khả thi cao, kỳ vọng góp phần bảo tồn và phát huy giá trị mỹ thuật truyền thống, đồng thời đề xuất giải pháp thiết kế giàu bản sắc, phù hợp với bối cảnh hiện đại và nhu cầu truyền thông sự kiện văn hóa hiện nay.

1. Nhận diện hoa văn chạm khắc gỗ tiêu biểu thời Trần

Hoa văn chạm khắc gỗ thời Trần thường được nhận diện theo bốn nhóm chính, gồm: hoa văn đề tài Phật giáo, hoa văn tứ linh, hoa văn đề tài hiện thực và hoa văn đề tài trang trí. Mỗi loại hoa văn đều mang trong mình một tầng lớp biểu đạt sâu sắc: từ vẻ đẹp hình khối đến ý niệm triết học, tôn giáo, nhân văn, góp phần tạo nên bản sắc độc lập và tinh thần thời đại của mỹ thuật Trần. Các hoa văn chủ yếu gồm: tiên nữ, thiên thần, lá đề, rồng, phượng, hoa sen, hoa cúc, mây, nước và các đề tài về con người như vũ công, nhạc công… Bên cạnh đó, hoa văn chạm khắc gỗ thời Trần đa dạng về hình thức, giàu ý nghĩa biểu tượng, phản ánh sự giao thoa giữa Phật giáo, tín ngưỡng bản địa và ảnh hưởng từ Chăm Pa, Trung Hoa. Các dẫn chứng hoa văn chạm khắc từ chùa Phổ Minh (Nam Định – hiện là tỉnh Ninh Bình), chùa Thái Lạc (Hưng Yên), chùa Bối Khê (Hà Nội)… minh chứng cho sự phong phú và tinh xảo của các họa tiết này, khẳng định giá trị thẩm mỹ vượt thời gian của nghệ thuật chạm khắc gỗ thời Trần.

Hình 1. Chạm gỗ rồng chùa Thái Lạc (Nguồn ảnh: Hoa văn Việt Nam, Nguyễn Du Chi, 2019)

Hình 2. Chạm khắc gỗ rồng chầu sen, chùa Thái Lạc (Hưng Yên) (Nguồn: Nguyễn Đăng Việt)

Về mặt tạo hình, hoa văn thời Trần được đặc trưng bởi tính cân đối, hài hòa, tạo hình khối hiện thực, khoẻ khoắn, tiết chế trong chi tiết nhưng vẫn giàu giá trị biểu đạt. Bố cục thường theo nguyên tắc đối xứng hoặc nhấn mạnh sự chuyển động nhịp nhàng, tạo cảm giác khoẻ khoắn, giản dị mà không kém phần tinh tế. Đường nét của hoa văn chạm khắc gỗ thời Trần nổi bật với tính linh hoạt, mang lại cảm giác tự nhiên và giàu biểu cảm. Kỹ thuật chạm khắc hoa văn thời Trần rất phát triển, từ chạm nổi, chạm lộng đến chạm khắc chìm, tạo nên những tác phẩm có chiều sâu và tính nghệ thuật cao. Nghệ thuật chạm khắc gỗ thời Trần đã phản ánh trình độ tay nghề điêu luyện của nghệ nhân và thể hiện thế giới quan, nhân sinh quan, tinh thần văn hóa của thời đại. Màu sắc trong chạm khắc gỗ thời Trần đóng vai trò quan trọng trong việc tăng tính trang trí, biểu đạt ý nghĩa tâm linh và phản ánh kỹ thuật nghệ thuật của triều đại. Gam màu chủ yếu gồm màu nâu, màu vàng, đỏ, màu xanh. Sự hài hòa giữa màu nâu mộc mạc với các sắc thái vàng, đỏ, xanh tạo nên một bảng màu vừa hiện thực vừa biểu tượng, phản ánh tinh thần thượng võ, tín ngưỡng Phật giáo và đời sống văn hóa của triều đại

Giá trị nổi bật của nghệ thuật chạm khắc gỗ thời Trần chính là sự dung hòa giữa thẩm mỹ và tư tưởng. Hoa văn ngoài việc mang tính trang trí đơn thuần, chúng còn chuyển tải triết lý nhân sinh, khẳng định bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh giao thoa với khu vực. Đặc biệt, phong cách giản lược nhưng khoẻ khoắn đã tạo nên dấu ấn riêng, khác biệt với các giai đoạn trước và sau.

2. Ứng dụng hoa văn chạm khắc gỗ thời Trần vào thiết kế đồ hoạ sự kiện Lễ hội Đền Trần năm 2025

Lễ hội Đền Trần ở Nam Định là một sự kiện quan trọng nhằm tưởng nhớ công lao to lớn của các vị vua nhà Trần và Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Đây là dịp để cộng đồng địa phương cùng nhau gìn giữ và tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống, cũng như giáo dục lịch sử cho thế hệ sau. Đây là sự kiện văn hóa lớn, thu hút đông đảo nhân dân địa phương và du khách trên mọi miền đất nước tham gia. Đây không chỉ là lễ hội có quy mô địa phương, nên việc thiết kế đồ họa sự kiện cho lễ hội đền Trần cần được chú trọng theo hướng không chỉ đề cao tính sự kiện, mà còn cần thiết kế sao cho sản phẩm đồ họa mang tính nhận diện về mặt văn hóa, mang tầm vóc quốc gia.

Việc ứng dụng giá giá trị về tạo hình và biểu tượng của các hoa văn chạm khắc gỗ thời Trần vào thiết kế đồ họa sự kiện Lễ hội Đền Trần có ý nghĩa lớn. Bởi, nó không những góp phần nâng cao ấn tượng thị giác và hiệu quả truyền thông văn hóa cho một lễ hội truyền thống tiêu biểu của Việt Nam; mà còn góp phần định hướng phát triển thiết kế mang bản sắc bản địa ở giai đoạn mới. Đồng thời còn cho thấy khả năng và hiệu quả quảng bá di sản văn hóa truyền thống thông qua thiết kế đồ họa sự kiện trong bối cảnh công nghiệp sáng tạo và hội nhập quốc tế hiện nay.

Về nội dung: thiết kế đồ hoạ sự kiện Lễ hội Đền Trần cần thể hiện được tinh thần lịch sử, văn hóa triều Trần một cách sinh động, súc tích thông qua thiết kế. Phải phản ánh được tinh thần lịch sử, văn hóa của triều đại nhà Trần, việc đưa các mô-típ hoa văn chạm khắc thời Trần vào thiết kế phải đảm bảo tính gợi nhắc về quá khứ, nhưng không rơi vào tình trạng lạc hậu hay rập khuôn. Những yếu tố như rồng thời Trần, vân mây, sóng nước, lá đề… mang hàm ý sâu sắc, khi được dịch sang ngôn ngữ thiết kế cần được giản lược, trừu tượng hóa hoặc tổ hợp sáng tạo, nhằm tăng tính thẩm mỹ và hiện đại.

Về hình thức: thiết kế cần đảm bảo tính thống nhất hệ thống nhận diện sự kiện, từ màu sắc, hình ảnh đến phong cách minh họa. Thiết kế cần kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và đương đại, đảm bảo tính ứng dụng và khả năng truyền thông rộng rãi. Đồng thời thiết kế phải phù hợp với bối cảnh sử dụng tại không gian thực tế (ngoại thất lễ hội, đường phố, khuôn viên đền, sân khấu chính). Tính nhất quán thể hiện ở việc sử dụng bộ màu, kiểu chữ, tỷ lệ, họa tiết… một cách đồng bộ trên tất cả các hạng mục (áp phích, biểu ngữ, vé mời, quà lưu niệm…). Việc ứng dụng hoa văn chạm khắc gỗ thời Trần phải có sự lựa chọn có ý đồ: không lạm dụng trang trí mà cần tích hợp hợp lý vào các thành phần thiết kế (mảng nền, viền trang trí, họa tiết minh họa…). Kết hợp với ngôn ngữ đồ họa hiện đại như phối màu phẳng, kỹ thuật vector, bố cục lưới, thiết kế chuyển động… để tạo cảm giác tươi mới, dễ tiếp cận với giới trẻ và khách quốc tế.

Về kỹ thuật: thiết kế có thể được triển khai bao gồm hệ thống biểu trưng, các ấn phẩm truyền thông chủ đạo như áp phích, cụm biểu ngữ, standee, pano, tờ rơi/tờ gấp, vé mời, phông nền, sân khấu, quà tặng ưu niệm, cốc, huy hiệu, vòng đeo tay… Ấn phẩm truyền thông truyền thống (in ấn): áp phích, pa-nô, standee, tờ rơi/tờ gấp. Đảm bảo độ phân giải, màu sắc, bố cục và quy chuẩn thiết kế sự kiện hiện đại, đảm bảo các yếu tố kỹ thuật như: kích thước đúng chuẩn, độ phân giải phù hợp, màu sắc in ấn chính xác và có khả năng triển khai trên nhiều nền tảng khác nhau. Các sản phẩm in ấn ngoài trời (pa-nô, bang rôn/biểu ngữ) cần độ phân giải cao, màu sắc bền ánh sáng, tương phản rõ khi nhìn từ xa.

Thiết kế áp phích	Thiết kế standee
Thiết kế băng rôn, phông nền	Thiết kế băng rôn, phông nền
Thiết kế tờ rơi	Thiết kế thư mời
Thiết kế thẻ đeo	Thiết kế túi vải
Thiết kế bài đăng mạng xã hội	Thiết kế bài đăng mạng xã hội

Hình 5. Một số ứng dụng thiết kế đồ hoạ sự kiện Lễ hội Đền Trần năm 2025

(Nguồn: Nguyễn Đăng Việt)

3. Kết luận

Việc ứng dụng hoa văn chạm khắc thời Trần vào thiết kế đồ họa đã góp phần tạo nên một không gian lễ hội vừa trang nghiêm, vừa gần gũi, nơi truyền thống và hiện đại giao thoa hài hòa. Không dừng lại ở giá trị thẩm mỹ, những thiết kế này còn khơi dậy lòng tự hào dân tộc, giúp người tham dự trải nghiệm sâu sắc hơn về di sản văn hóa triều Trần thông qua các phương tiện thị giác hiện đại. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi nhiều giá trị văn hóa truyền thống có nguy cơ bị lãng quên, việc tái hiện và sáng tạo lại các hoa văn thời Trần trong thiết kế đồ họa sự kiện là một hướng tiếp cận hiệu quả để bảo tồn và lan tỏa di sản. Đây là một việc làm rất có ý nghĩa trong lĩnh vực thiết kế, không chỉ là hoạt động sáng tạo nghệ thuật mà còn góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Đặc biệt, những thiết kế hướng đến công chúng trẻ sẽ tạo cầu nối thế hệ, nâng cao ý thức cộng đồng trong việc gìn giữ và phát huy giá trị truyền thống.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trần Anh (2019), “Rồng trong nghệ thuật tạo hình thời Lý, Trần, Hồ”, Tạp chí Văn nghệ quân đội, (số 1061 tháng 4 năm 2019), Hà Nội.
2. Trần Lâm Biền (2001), Hoa văn trang trí trong Mỹ thuật truyền thống của người Việt, Nxb Văn Hóa – Thể Thao, Hà Nội.
3. Trần Thị Biển (2014), “Mây – biểu tượng tạo hình của mỹ thuật thời Lý – Trần”, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, số 356, tr. 17-23, Hà Nội
4. Nguyễn Du Chi (2019), Hoa văn Việt Nam, Nxb Hồng Đức, Hà Nội
5. Cục Di sản Văn hoá (2018), Chùa Thái Lạc, tỉnh Hưng Yên, Theo hồ sơ tư liệu của Cục Di sản văn hóa.