KHAI THÁC GIÁ TRỊ HÌNH TƯỢNG TỨ LINH TRONG THIẾT KẾ BAO BÌ BÁNH KẸO CÔNG TY BẢO MINH

Nguyễn Thị Dung

Lớp K1- Mĩ thuật Ứng dụng

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự cạnh tranh khốc liệt trên thị trường hiện nay, thiết kế bao bì không chỉ đơn thuần là lớp vỏ bảo vệ sản phẩm, mà còn là cầu nối quan trọng giữa thương hiệu và người tiêu dùng. Bao bì đóng vai trò truyền tải thông điệp, giá trị văn hóa và bản sắc thương hiệu một cách trực quan và ấn tượng. Đặc biệt, trong ngành thực phẩm – bánh kẹo, nơi sản phẩm thường gắn liền với các dịp lễ tết, truyền thống và văn hóa tiêu dùng bản địa, việc thiết kế bao bì mang yếu tố văn hóa dân tộc càng trở nên thiết yếu.

1. Tứ linh trong văn hóa Việt Nam

Tứ Linh gồm Long, Lân, Quy, Phụng – là bốn linh vật biểu tượng cho quyền uy, may mắn, trường thọ và thịnh vượng trong văn hóa phương Đông, đặc biệt là trong mỹ thuật và tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Việc khai thác hình tượng Tứ Linh trong thiết kế không chỉ giúp tạo nên điểm nhấn thẩm mỹ mà còn góp phần tái hiện chiều sâu văn hóa, đồng thời khơi gợi cảm xúc và niềm tự hào dân tộc nơi người tiêu dùng. Tuy nhiên, thách thức đặt ra là làm sao để chuyển hóa những giá trị truyền thống ấy thành ngôn ngữ thị giác hiện đại, phù hợp với xu hướng thẩm mỹ và thị hiếu tiêu dùng ngày nay.

Khi chiêm ngưỡng hệ thống biểu tượng tứ linh tại các đình, đền, chùa, ta có thể cảm nhận rõ nét tài năng nghệ thuật tinh tế và sâu sắc của cha ông ta. Qua thời gian, những hình tượng này đã trở thành di sản văn hóa quý báu, được kế thừa và phát huy qua nhiều thế hệ, góp phần làm nên bản sắc và chiều sâu tinh thần của văn hóa dân tộc Việt Nam.

Trong văn hóa Việt Nam, Long (rồng) tượng trưng cho sự cao quý linh thiêng, là con vật đứng đầu bốn con vật linh (tứ linh). Rồng thường được chạm những nơi trang trọng nhằm tượng trưng cho quyền lực của nhà vua và nó cũng là tượng trưng cho điểm lành, cho sự phồn thịnh. Rồng còn thể hiện khát vọng vươn lên, sức mạnh và tinh thần đoàn kết dân tộc.

Hình ảnh Ly (Lân) thường ít xuất hiện trước mắt con người, vì vậy, sự hiện diện của Kỳ Lân mang đậm tính huyền bí và chỉ xuất hiện trong những không gian linh thiêng như cung đình hay các đền, chùa, miếu mạo. Lân thường mang vẻ oai nghiêm, với chiếc bờm lớn, tạo nên một ấn tượng sâu sắc về sự trang nghiêm và quyền lực. Lân xuất hiện nhiều trong các nghi lễ cổ truyền, đặc biệt trong múa lân – một nét đẹp văn hóa dân gian phổ biến. Rùa (Quy) là con vật đứng vào vị trí thứ tư trong bộ tứ linh và khác với ba con vật linh trên, rùa là hình tượng lấy từ sinh vật có thật trong tự nhiên. Vì tuổi thọ của rùa kéo dài nên rùa là biểu tượng của sự bất tử, cũng biểu tượng cho sự bền vững lâu dài, sự trường tồn vĩnh viễn.

Theo các nghiên cứu tín ngưỡng dân gian Việt Nam, Phượng hoàng là một linh vật xuất hiện từ rất sớm, có thể nói là cùng giai đoạn với loài Rồng. Tại Việt Nam, từ thời kỳ Bắc thuộc, các quan niệm về chim Phượng, cùng với nhiều quan niệm khác, đã được du nhập vào nước ta qua quá trình phát triển của nền văn hóa thống trị. Theo thời gian, những quan niệm này dần trở thành những giá trị chung của văn hóa phương Đông.

Tứ linh không chỉ tồn tại trong huyền thoại hay tín ngưỡng mà còn hiện diện phong phú trong kiến trúc, điêu khắc, trang trí, trang phục, gốm sứ và cả nghệ thuật đương đại, góp phần làm nên một lớp trầm tích văn hóa độc đáo. Tứ linh vì vậy vừa là di sản biểu tượng cổ truyền, vừa là nguồn cảm hứng sáng tạo trong thiết kế hiện đại, tạo nên một ngôn ngữ thị giác giàu bản sắc dân tộc.

2. Ý nghĩa của tứ linh trong thiết kế bao bì

Giá trị thẩm mỹ

Sử dụng hình tượng Tứ linh trong thiết kế bao bì đã tạo nên một giá trị thẩm mỹ cho sản phẩm thiết kế. Xã hội trong thời cơ chế bao cấp, hàng hóa khan hiếm, cung không đủ cầu, chưa thực quan tâm đến thẩm mỹ. Thậm chí, đội khi, không cần lưu ý màu sắc, hình ảnh, chữ chỉ cần đủ để đọc hiểu thông tin. Tuy nhiên, thời đại ngày nay, nền kinh tế thị trường hàng hóa cạnh tranh khốc liệt, một sản phẩm nếu không có giá trị thẩm mỹ sẽ không có chỗ đứng, mất lợi thế cạnh tranh với các đối thủ. Câu tục ngữ “Tốt gỗ hơn tốt nước sơn” đã không còn đúng với bao bì nữa.

Quan hệ thẩm mỹ là mối quan hệ hai chiều. Việc quá đề cao chủ thể thẩm mỹ hay khách thể thẩm mỹ đều là chủ quan, phiến diện. Một sản phẩm bao bì bánh kẹo Tết cần được đầu tư về thẩm mỹ cho bao bì, cần được đánh giá từ cả chủ thể thẩm mỹ và khách thể thẩm mỹ, bởi nó là yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của sản phẩm.

Giá trị kinh tế – ứng dụng

Giá trị kinh tế – ứng dụng của bao bì nằm ở chỗ nó giúp quảng bá thương hiệu và tăng doanh số, đem lại nguồn lợi nhuận cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó, khi doanh nghiệp sử dụng hình tượng Tứ linh trong thiết kế bao bì giúp làm tăng giá trị sản phẩm, bao bì càng đầu tư chỉnh chu giá trị sản phẩm càng cao. Hơn nữa, bao bì còn có chức năng bảo quản, an toàn trong quá trình vận chuyển, chống lại các tác động vật lý và các tác nhân hóa học, đồng thời nó như một người hướng dẫn giúp người tiêu dùng sử dụng sản phẩm.

Giá trị quảng bá văn hóa

Sự phát triển của xã hội luôn song hành với sự phát triển của văn hóa. Văn hóa không chỉ là sự tổng hòa mà còn là nền tảng vững chắc của các nền văn minh, liên kết chặt chẽ với sự tiến hóa sinh học của loài người. Nghệ thuật thiết kế bao bì sản phẩm cũng không nằm ngoài quy luật sáng tạo và phát triển những giá trị văn hóa đó.

Cụ thể, đưa hình tượng Tứ linh vào trong sản phẩm thiết kế bao bì cũng chính là đang quảng bá giá trị văn hóa thông qua hình ảnh. Văn hoá có khả năng bao quát một cách trực tiếp, đảm bảo tính bền vững xã hội, tính kế thừa lịch sử và không bị trộn lẫn ngay cả khi hội nhập vào những cộng đồng lớn hơn. Tính độc đáo của mỗi nền văn hoá dân tộc, hay là sự khác nhau của các nền văn hoá không những chỉ bị quy định bởi những điều kiện môi trường, lịch sử xã hội khác nhau, mà còn vì con người.

3. Khai thác giá trị hình tượng Tứ Linh trong thiết kế bao bì bánh kẹo Công ty Bảo Minh

Thiết kế bao bì mứt Tết của Công ty cổ phẩn bánh kẹo Bảo Minh ứng dụng hình tượng Tứ linh hướng tới giá trị thẩm mỹ nghệ thuật của thời đại công nghiệp – sản phẩm công nghiệp gắn liền với đời sống vật chất và sự giải thiêng của nghệ thuật hàn lâm cổ điển truyền thống nhiều nghìn năm, sự lên ngôi của nghệ thuật thiết kế sáng tạo thế giới vật chất và tinh thần cho con người. Đồ vật cũng có giá trị thẩm mỹ và ý nghĩa của thẩm mỹ đồ vật được thiết kế đã bao trùm lên thẩm mỹ nghệ thuật thuần túy, bởi tác phẩm nghệ thuật hiện đại ngày nay cũng chịu sự chi phối của “tam giác: tác phẩm – sản phẩm – hàng hóa” như bất kỳ đồ vật nào do con người sáng tạo cho mục đích cuộc sống.

Dẫu hình tượng Tứ linh có nguồn gốc lâu đời từ Trung Hoa và có ảnh hưởng lan tỏa tới các nước Đông Á, nhưng phải đến thời Nguyễn, với trung tâm văn hóa nghệ thuật Huế, thì hình tượng này mới xuất hiện phong phú, hoàn chỉnh và có cá tính riêng tại Việt Nam. Chình vì vậy, lựa chọn sử dụng hình tượng Tứ linh trên đồ đồng Triều Nguyễn để đưa vào thiết kế bao bì mứt tết Bảo Minh là lựa chọn phù hợp.

Minh họa hình tượng Rồng – Nguồn: Tác giả

Thiết kế đã đưa được hết những đặc điểm đặc trưng của Rồng thời Nguyễn vào trong phần minh họa như: mắt Rồng to, mũi giống sư tử, miệng há rộng để lộ những chiếc răng nanh dũng mãnh, vây trên lưng rồng có tia, thân quấn hoa văn hình mây, phân bố đều về chiều dài và chiều rộng. Bộ râu rồng trên mắt và nhô ra đối xứng hai bên, đuôi xoáy. Thể hiện được thần thái của Rồng và khí chất của mặt trăng, 2 chủ thể đại diện sức mạnh của thiên nhiên vũ trụ. Bên cạnh đó, thiết kế cũng đã cách điệu một vài chi tiết trên sừng, tai và mõm để tạo ra một biến thể đơn giản hơn phù hợp sử dụng trong thiết kế bao bì, đi kèm với những màu sắc tươi sáng như: vàng, xanh lá, tím, đỏ để trông phần thiết kế được bắt mắt hơn và phù hợp với thương hiệu cũng như sản phẩm là bánh kẹo.

Minh họa hình tượng Lân – Nguồn: Tác giả

Ở phần minh họa Kỳ Lân vẫn giữ nguyên phần mũi, mắt và râu của Rồng nhưng phần trán và sừng có sự thay đổi, trán cao, họa tiết xoắn, sừng nhỏ; Kỳ Lân có thân ngựa, phản ánh đúng đặc điểm của Kỳ Lân thời kì này.

Minh họa hình tượng Rùa – Nguồn: Tác giả

Minh họa hình tượng Phượng – Nguồn: Tác giả

Ở phần minh họa về Rùa và Phượng thông qua những hình ảnh đã có mặt trên các sản phẩm đồng thời Nguyễn đã thay đổi về màu sắc để cho tươi vui phù hợp với bao bì bánh kẹo. Còn về tạo hình, nó vẫn dữ nguyên dáng vẻ vốn có.

Tổng thể bộ bao bì mứt Tết công ty bánh kẹo Bảo Minh – Nguồn: Tác giả

Kết luận

Việc sử dụng hình tượng Tứ linh trong thiết kế bao bì công ty bánh kẹo Bảo Minh không chỉ góp phần tạo nên vẻ đẹp thị giác ấn tượng, mà còn mang lại giá trị văn hóa sâu sắc. Tứ linh là biểu trưng cho những phẩm chất tốt đẹp như quyền lực, thịnh vượng, trường thọ và cao quý – những điều mà người tiêu dùng luôn mong muốn gửi gắm trong mỗi sản phẩm. Khi được vận dụng một cách sáng tạo và tinh tế, hình tượng Tứ linh giúp nâng tầm giá trị sản phẩm, tạo sự khác biệt trên thị trường, đồng thời quảng bá và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc trong môi trường thương mại hiện đại.

Tài liệu tham khảo

1. Joe Grimalde Et Al (2005), “Nghệ thuật quảng cáo – Bí mật của sự thành công”, Kiều Anh Tuấn biên soạn, Nxb Lao động – Xã hội, Hà Nội.
2. Nguyễn Ngọc Thơ (2016), Hình tượng Rồng trong văn hóa phương Đông, Nxb chính trị Quốc gia, Hà Nội.
3. Nguyễn Du Chi (2003), Hoa văn Việt Nam từ thời Tiền sử đến nửa đầu thời kỳ Phong kiến, Nxb Hồng Đức, Hà Nội.
4. Thái Dịch An (2003), Tổng tập hoa văn rồng phượng, Giang Linh dịch, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội.
5. Trần Lâm Biền (2001), “Trang trí trong mỹ thuật truyền thống của người Việt, Nxb Văn hóa Dân tộc” – Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, Hà Nội.
6. Phan Thanh Hải, “Rồng – Phượng trong nghệ thuật thời Nguyễn”, Báo điện tử, Nghiên cứu di sản Triều Nguyễn, 05/09/2018