KINH NGHIỆM SƯ PHẠM TRONG DẠY HỌC ĐỌC NHẠC CHO HỌC SINH LỚP 6 TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HOÀNG LIỆT, HOÀNG MAI, HÀ NỘI

Nguyễn Thị Thủy

Học viên K16 chuyên ngành LL&PPDH Âm nhạc

Thực tiễn triển khai hoạt động dạy học nội dung Đọc nhạc tại Trường Trung học cơ sở Hoàng Liệt – một đơn vị giáo dục công lập có quy mô lớn tại Hà Nội – bước đầu đã đạt được một số kết quả tích cực. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, vẫn còn tồn tại những vấn đề cần tiếp tục được quan tâm, điều chỉnh để phù hợp hơn với định hướng đổi mới giáo dục theo Chương trình Giáo dục phổ thông năm 2018. Do đó, trong phạm vi bài viết này, tác giả đề cập tới một số kinh nghiệm sư phạm trong dạy học Đọc nhạc cho học sinh lớp 6 Trường Trung học cơ sở Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, đồng thời đáp ứng được các mục tiêu giáo dục toàn diện.

1. Khuyến khích

Trong quá trình dạy học Đọc nhạc cho học sinh lớp 6, một trong những nguyên tắc sư phạm cơ bản mà giáo viên (GV) cần tuyệt đối tuân thủ là luôn tạo ra một không khí học tập tích cực và khuyến khích người học. Đọc nhạc là một kỹ năng khó, đòi hỏi học sinh (HS) phải đồng thời xử lý nhiều yếu tố như đọc nốt đúng cao độ, thực hiện chính xác trường độ, giữ nhịp, tiết tấu và cả kỹ năng phối hợp giữa nghe – nhìn – vận động. Trong quá trình học, việc mắc lỗi là hoàn toàn bình thường, đặc biệt với những HS không có nền tảng âm nhạc từ trước. Do đó, nếu GV có thái độ phê bình quá khắt khe hoặc chê bai trước lớp, điều này sẽ làm ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý của HS, khiến các em e ngại, mất tự tin và dễ bỏ cuộc.

Thay vào đó, GV cần xây dựng một không gian học tập cởi mở, khích lệ, đầy tính hỗ trợ, trong đó mọi nỗ lực của HS đều được ghi nhận, dù kết quả chưa thực sự chính xác. Bên cạnh đó, sự khuyến khích còn có tác dụng nuôi dưỡng động lực trong mỗi HS, giúp HS học tập không phải vì sợ bị chê trách mà vì chính mong muốn được hoàn thiện kỹ năng của bản thân. Đây là một nguyên tắc quan trọng trong lý thuyết giáo dục hiện đại, trong đó giáo viên đóng vai trò như người hỗ trợ và đồng hành thay vì là người áp đặt. Đặc biệt trong Đọc nhạc – một nội dung vốn đòi hỏi kỹ năng cao và dễ gây cảm giác thất bại nếu không được hướng dẫn đúng cách – sự động viên, khen ngợi đúng lúc và thái độ tích cực của GV chính là yếu tố cốt lõi để giữ cho lớp học luôn sôi nổi, hiệu quả và phát triển đúng hướng.

Không chỉ dừng lại ở việc khen ngợi cá nhân, GV còn có thể áp dụng các chiến lược khuyến khích mang tính tập thể như tôn vinh nhóm có sự tiến bộ vượt bậc, tổ chức các hoạt động đọc nhạc theo nhóm để giảm áp lực cho HS yếu, đồng thời lan tỏa tinh thần học tập tích cực trong lớp. Ví dụ, những HS ĐN tốt có thể được giao nhiệm vụ hỗ trợ bạn trong nhóm, từ đó hình thành tinh thần hợp tác và phát triển kỹ năng xã hội bên cạnh kỹ năng âm nhạc.

Tóm lại, nguyên tắc “không bao giờ chê học sinh” trong dạy học đọc nhạc không đơn thuần là một lựa chọn phương pháp sư phạm mà còn là biểu hiện của sự tôn trọng quá trình phát triển cá nhân của mỗi HS. Sự khuyến khích đúng cách, đúng thời điểm chính là chất xúc tác giúp HS vượt qua rào cản tâm lý, phát triển sự tự tin và từng bước hình thành kỹ năng đọc nhạc vững chắc, góp phần nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc ở cấp Trung học cơ sở.

2. Kiên trì

Dạy học Đọc nhạc cho học sinh lớp 6, một trong những thách thức lớn nhất là sự khác biệt rõ rệt giữa dạy học đọc nhạc và dạy học hát. Hát và đọc nhạc, mặc dù đều có sự tham gia của kỹ năng nghe và phát âm âm thanh, nhưng về bản chất là hai kỹ năng hoàn toàn khác nhau, yêu cầu những phương pháp dạy học và kỹ thuật học tập khác biệt.

Đọc nhạc lại đòi hỏi HS phải nhận diện và đọc các nốt nhạc mà không có thước đo cụ thể nào về cao độ hoặc vị trí của chúng trên khuông nhạc. Đây là một yếu tố quan trọng tạo nên sự khó khăn trong việc học đọc nhạc so với việc học hát. Đọc nhạc không chỉ yêu cầu HS phải hiểu và xác định chính xác các nốt nhạc mà còn phải cảm nhận được sự tương quan giữa các nốt đó trong không gian âm nhạc. Điều này bao gồm việc nhận diện các nốt cao, thấp, các nốt gần nhau hoặc xa nhau, từ đó tạo ra một khả năng phối hợp chính xác giữa việc nhận thức âm thanh và chuyển chúng thành những tín hiệu thể hiện đúng trên nhạc cụ hoặc giọng hát.

Một điểm cần lưu ý là học đọc nhạc không chỉ là việc thuộc lòng một giai điệu, mà là việc rèn luyện khả năng xác định chính xác cao độ và trường độ của từng nốt nhạc, đôi khi là những nốt nhạc nằm trong các quãng rất nhỏ hoặc rất lớn. Điều này không thể chỉ dựa vào trí nhớ âm thanh, mà còn cần đến khả năng liên tưởng, cảm nhận không gian âm nhạc và sự tương tác giữa các yếu tố như tiết tấu, nhịp điệu và các mối quan hệ giữa các nốt nhạc trong khuôn nhạc. Do đó, việc học đọc nhạc đòi hỏi sự tập trung cao độ và khả năng xử lý thông tin âm nhạc rất khác biệt so với học hát, vì HS cần phải hiểu sâu sắc hơn về cách các nốt nhạc được tổ chức và biểu diễn trong âm nhạc.

Để có thể đọc nhạc chính xác, HS cần luyện tập không chỉ với các bài học đơn giản mà còn phải thực hành các bài tập khó hơn, yêu cầu tư duy logic và khả năng phát triển cảm nhận âm nhạc qua thời gian. Điều này lý giải tại sao việc học đọc nhạc đòi hỏi kiên trì và thời gian dài hơn, cũng như việc học hát.

Với những đặc thù như vậy, GV cần kiên nhẫn và khéo léo khi hướng dẫn HS, đặc biệt là đối với những em có nền tảng âm nhạc hạn chế. Việc giáo viên động viên và hỗ trợ liên tục trong suốt quá trình học sẽ giúp HS dần dần xây dựng được khả năng đọc nhạc chính xác, không chỉ từ sự ghi nhớ mà còn từ sự cảm nhận âm nhạc qua thời gian. Hơn nữa, GV phải luôn nhấn mạnh rằng việc mắc lỗi trong quá trình học đọc nhạc là điều bình thường, và chỉ qua sự kiên trì rèn luyện, các em mới có thể đạt được kết quả tốt.

3. Thực hiện hoán đổi vị trí học sinh

Trong quá trình dạy học Đọc nhạc, một nguyên tắc quan trọng mà GV cần chú trọng là phân loại đối tượng HS và tổ chức lớp học sao cho phù hợp với năng lực và nhu cầu học tập của từng em. Việc phân loại này không chỉ giúp tối ưu hóa quá trình học tập mà còn giúp giảm áp lực đối với những HS gặp khó khăn, đồng thời giúp GV dung cách hoán đổi vị trí HS theo loại, tạo ra một môi trường học tập hợp lý và hiệu quả cho tất cả các em.

Phân loại đối tượng học sinh trong lớp học đọc nhạc. Đầu tiên, GV cần nhận diện được sự đa dạng trong khả năng tiếp thu và kỹ năng âm nhạc của từng HS trong lớp. Các em có thể được chia thành các nhóm: nhóm có khả năng đọc nhạc tốt, nhóm có khả năng đọc nhạc trung bình và nhóm có khả năng đọc nhạc hạn chế. Việc phân loại này không chỉ dựa vào năng lực của HS mà còn phụ thuộc vào yếu tố như nền tảng âm nhạc cá nhân, sự tập trung và khả năng duy trì động lực học tập.

GV cần tổ chức lớp học sao cho hợp lý. Sau khi phân loại đối tượng HS, GV cần bố trí lớp học một cách hợp lý để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc học Đọc nhạc. Một cách hiệu quả là tổ chức lớp học thành các nhóm nhỏ theo mức độ năng lực của từng HS, và vị trí ngồi của các em cũng cần được sắp xếp sao cho phù hợp với từng nhóm và có sự hoán đổi thường xuyên.

Bên canh đó, GV khuyến khích HS hỗ trợ nhau trong học tập. Ngoài việc phân loại và tổ chức lớp học hợp lý, GV còn có thể khuyến khích việc học nhóm, giúp các em hỗ trợ lẫn nhau. Học sinh giỏi có thể được giao nhiệm vụ hỗ trợ các bạn học kém hơn trong việc luyện đọc nhạc, qua đó không chỉ củng cố kiến thức của mình mà còn phát triển kỹ năng giao tiếp và hợp tác. Những học sinh yếu sẽ cảm thấy tự tin hơn khi nhận sự giúp đỡ và dần dần cải thiện kỹ năng của mình.

Việc phân loại học sinh và tổ chức vị trí HS trong lớp học theo cách hoán đổi hợp lý trong dạy học Đọc nhạc là yếu tố quan trọng giúp tối ưu hóa quá trình học tập. Thông qua việc chia nhóm, bố trí vị trí ngồi hợp lý và khuyến khích sự hỗ trợ lẫn nhau giữa các học sinh, giáo viên có thể tạo ra một môi trường học tập năng động và hiệu quả. Đồng thời, các em sẽ cảm thấy tự tin hơn trong việc phát triển kỹ năng đọc nhạc của mình, đồng thời không gặp phải sự áp lực quá lớn trong quá trình học.

KẾT LUẬN

Việc giảng dạy mạch nội dung ĐN cho HS bậc trung học cơ sở nói chung, và HS khối lớp 6 tại Trường THCS Hoàng Liệt, quận Hoàng Mai, TP. Hà Nội nói riêng, giữ vai trò thiết yếu trong chương trình giáo dục Âm nhạc tại nhà trường. Trong bài viết, đã đề xuất một hệ thống các kinh nghiệp sư phạm: Chỉ khuyến khích không chê trách, Kiên trì, Thực hiện hoán đổi vị trí học sinh để chủ động trong phân hóa đối tượng HS, kịp thời động viên khi các em thực hiện tốt nhiệm vụ, cũng như duy trì thái độ sư phạm tích cực, không khiển trách nặng nề, đã tạo động lực học tập rõ rệt và góp phần nâng cao hiệu quả dạy học đọc nhạc.

TẠI LIỆU THAM KHẢO

1. A. Xô – Khor (1976), Vai trò của âm nhạc (Vũ Tự Lân dịch), Nxb Văn hóa, Hà Nội.
2. Phan Trần Bảng (2003), Âm nhạc với học sinh phổ thông trong cách giáo dục, Viện khoa học Giáo dục, Hà Nội.
3. Nguyễn Ngọc Bảo (1995), Phát triển tính tích cực, tính tự lực của học sinh trong quá trình dạy học, Nxb Hà Nội.
4. Nguyễn Lăng Bình (chủ biên) (2017), Dạy học tích cực một số phương pháp và kĩ thuật dạy học, Nxb Đại học Sư phạm.
5. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012), Âm nhạc 6, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.
6. Đặng Thành Hưng (2002), Dạy học hiện đại – lý luận – biện pháp – kỹ thuật, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội.
7. Ngô Thanh Lâm (2016), Dạy học Tập đọc nhạc cho học sinh lớp 6, Trường Trung học cơ sở Đức Trí, thành phố Đà Nẵng, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học Âm nhạc Trường ĐHSP Nghệ thuật Trung ương.