NGHIÊN CỨU PHƯƠNG PHÁP KẾT HỢP CHẤT LIỆU IN KHẮC GỖ TRONG DẠY HỌC MĨ THUẬT CHO HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ FPT CẦU GIẤY

Hoàng Phương Thảo

Học viên K11 – Lí luận và PPDH bộ môn Mĩ thuật

 Hiện nay, việc đổi mới giáo dục là một vấn đề then chốt để hoàn thiện nhân cách học sinh một cách toàn diện. Học sinh được phát triển về mọi mặt từ kĩ năng cho tới thái độ, là một trong những điều cấp thiết để các em đảm bảo yêu cầu đi lên của xã hội trong tương lai. Một trong những môn học góp phần không nhỏ đến việc thay đổi phương pháp dạy học truyền thống, vận dụng sự kết hợp hội họa tổng hợp vào các môn học ở nhà trường phổ thông đó là môn Mĩ thuật. Bởi môn học góp phần quan trọng trong việc giáo dục thẩm mỹ, định hướng năng lực và hướng nghiệp cho người học, góp phần hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu, các năng lực chung và phát triển năng lực mĩ thuật.

Qua những tiết học Mĩ thuật có kết hợp những kiến thức và chất liệu mới sẽ tạo được hứng thú cho học sinh, từ đó học sinh được phát triển tư duy một cách đầy đủ nhất. Giáo viên được đổi mới giáo dục và cũng có thể được hoàn thiện thêm vốn kiến thức của bản thân trong quá trình làm việc. Bên cạnh đó, việc kết hợp các chất liệu mới vào giảng dạy Mĩ thuật sẽ giúp các em nâng cao tính thẩm mĩ của bản thân mình và có thêm nhiều kiến thức mới về các chất liệu. Từ đó các em sẽ có thêm tự tin về việc lựa chọn hướng đi cho tương lai của mình.

1. Hoạt động trải nghiệm cho học sinh THCS FPT Cầu Giấy với chủ đề “Khám phá nét đẹp trong tranh in khắc gỗ”

Tranh in khắc gỗ luôn giữ một vai trò rất quan trọng, thông qua đó giúp học sinh học tập những nét tinh hoa, sự sáng tạo trong cách sắp xếp bố cục, cách tạo hình thẩm mĩ trong bài vẽ. Từ đó, các em có thể học hỏi và kế thừa, vận dụng vào các bài tập cụ thể, áp dụng vào thực tế cuộc sống trong tương lai. Một trong những phương pháp dạy học hiệu quả tối ưu nhất nhằm tăng khả năng của học sinh và tiếp thu những nét đặc sắc của tranh in khắc gỗ là phương pháp cho học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm thực tế.

Tổ chức cho học sinh tham quan trực tiếp về quy trình làm tranh in khắc gỗ, thực tế cảm nhận vẻ đẹp và sự tài tình khéo léo, tỉ mỉ qua mỗi bức chạm khắc các đề tài phong phú như tĩnh vật, trang trí bố cục, cảnh sinh hoạt của con người gần gũi trong các bức tranh in khắc gỗ. Việc này giúp cho học sinh tìm hiểu vấn đề, tương tác, cảm nhận cái hay, cái đẹp từ những đường nét, đề tài tác phẩm khi các em được quan sát, học chạm và cảm nhận trực tiếp, không gian thực hành sinh động. Học sinh sẽ hiểu rõ hơn về nội dung và hình thức biểu đạt của tác phẩm tranh in khắc gỗ một cách thấu đáo. Mỗi trải nghiệm thực tế quý giá này sẽ giúp bồi dưỡng và phát triển kỹ năng học tập, sự tiếp thu kiến thức đồng thời góp phần phát triển trí tuệ và nhân cách của các em thêm ngày một phong phú. Đó là những bước tiếp cận mới, học cách thực hành ngay, tiếp cận vấn đề tự nhiên, không lý thuyết, khô khan.

Sau khi được tham quan trải nghiệm thực tế về nghệ thuật tranh in khắc gỗ, trong dự án ứng dụng kết hợp khắc gỗ vào chương trình Mĩ thuật lớp 7 trường Trung học cơ sở FPT Cầu Giấy, các em học sinh được làm việc theo nhóm từ 5-6 bạn. Dưới sự hướng dẫn của bản thân học viên – giáo viên mĩ thuật của trường, các em được lần lượt trải nghiệm các bước để hoàn thiện một bức tranh in khắc gỗ.

Đầu tiên học viên cho học sinh tìm hiểu về nguồn gốc cũng như lịch sử phát triển của tranh in khắc gỗ ở đất nước ta để các em hiểu rõ hơn về nghệ thuật tranh in khắc gỗ. Tiếp theo, các con được hướng dẫn cách sử dụng bộ dao khắc, các bước làm tranh in khắc gỗ, cách pha màu và sử dụng cọ vẽ để tạo nên những mảng màu và những sản phẩm mĩ thuật tranh in khắc gỗ như ý. Đặc biệt, cần cho học sinh học kỹ thuật khắc cơ bản. Bởi nét khắc cũng là một  yếu tố nghệ thuật quan trọng. Những nét khắc hay bề mặt khắc đẹp chính là đặc trưng của tranh in khắc gỗ.

Sau khi các em đã nắm vững lý thuyết, học sinh tiến hành lên ý tưởng và vẽ phác thảo trên giấy về một chủ đề tự chọn. Khi hoàn thành bản thảo, các em dùng giấy than in các đường nét lên mặt gỗ. Bước tiếp theo là khắc trên gỗ, mỗi nhóm sẽ được cung cấp 1 bộ dao chuyên dụng để khắc, công đoạn này đòi hỏi sự khéo léo, kiên trì, tỉ mỉ và cẩn thận. Bước cuối cùng là in tranh trên giấy bìa đen bằng màu gouche. Hoàn thiện trên bản gỗ sẽ được tô bằng màu trước khi đặt giấy lên in, các nét màu phải đảm bảo đều để khi in lên giấy các chi tiết không bị nhòe.

Hình ảnh học sinh trường FPT Cầu Giấy

tham gia trải nghiệm thực tế về tranh in khắc gỗ

 (Nguồn ảnh: Hoàng Phương Thảo)

2. Kết hợp chất liệu in khắc gỗ với đồ họa máy tính vào dạy học mĩ thuật trong Trường trung học cơ sở FPT Cầu Giấy

Việc kết hợp chất liệu in khắc gỗ với đồ họa máy tính trong dạy học mĩ thuật mang lại nhiều cơ hội sáng tạo và trải nghiệm mới cho học sinh. Học sinh có thể sử dụng các phần mềm đồ họa để thiết kế hình ảnh, sau đó chuyển đổi chúng thành các bản in khắc gỗ, tạo ra các tác phẩm độc đáo mang dấu ấn cá nhân. Hoặc sau khi khắc gỗ, học sinh sẽ in trên giấy, rồi chuyển thể bản in lên kỹ thuật số. Điều này không chỉ giúp học sinh hiểu rõ hơn về quy trình sáng tạo, kỹ thuật in ấn, mà còn phát triển khả năng tư duy hình ảnh, thẩm mỹ và kỹ năng thực hành.

Việc kết hợp in khắc gỗ và đồ họa máy tính trong dạy học mĩ thuật đã đem lại nhiều lợi ích gồm: Phát triển tư duy sáng tạo: Học sinh có thể tự do thiết kế hình ảnh trên máy tính, sau đó khám phá và thử nghiệm với các kỹ thuật in khắc gỗ, tạo ra những tác phẩm mang phong cách riêng của bản thân mình; Hiểu sâu hơn về quy trình sáng tạo: Học sinh được trải nghiệm toàn bộ quá trình từ ý tưởng, thiết kế, tạo bản in đến in ấn, giúp các em hiểu rõ hơn về nghệ thuật tranh in nói chung và tranh khắc gỗ nói riêng; Phát triển kỹ năng thực hành: Học sinh rèn luyện các kỹ năng như sử dụng công cụ đồ họa, khắc gỗ, in ấn, giúp các em làm quen với các kỹ thuật truyền thống và hiện đại; Tạo ra các tác phẩm đa dạng: Sự kết hợp này tạo ra những tác phẩm độc đáo, kết hợp giữa vẻ đẹp truyền thống của khắc gỗ và sự sáng tạo của đồ họa máy tính.

Việc kết hợp in khắc gỗ và đồ họa máy tính không chỉ là một phương pháp dạy học mới mẻ mà còn là một cơ hội tuyệt vời để học sinh khám phá, sáng tạo và phát triển toàn diện các kỹ năng nghệ thuật. Kết hợp in khắc gỗ và đồ họa máy tính trong dạy học mĩ thuật có thể tạo ra những trải nghiệm học tập độc đáo và sáng tạo. Học sinh có thể học các kỹ thuật in truyền thống, sau đó sử dụng chúng để tạo ra các tác phẩm kết hợp với đồ họa kỹ thuật số, giúp phát triển tư duy nghệ thuật đa dạng và kỹ năng sử dụng công nghệ. Bằng cách kết hợp in khắc gỗ và đồ họa máy tính, giáo viên có thể tạo ra một môi trường học tập thú vị và mang tính ứng dụng cao, giúp học sinh phát triển toàn diện về tư duy nghệ thuật và kỹ năng sử dụng công nghệ. 

3. Kết hợp chất liệu in khắc gỗ với bài dạy học thiết kế bìa sách, bao bì và các sản phẩm thời trang

Sự kết hợp giữa nghệ thuật tạo hình tranh in khắc gỗ với nghệ thuật trang trí ứng dụng học thiết kế bìa sách, bao bì và các sản phẩm thời trang, đem lại cho người học một trải nghiệm thích thú và bất ngờ. Có thể thực hành kỹ thuật tranh in khắc gỗ và ứng dụng tạo mẫu sản phẩm trong các lĩnh vực thiết kế qua việc sử dụng các vật liệu đơn giản hoặc tái sử dụng vật liệu sẵn để tạo nên một tác phẩm tranh in theo ý thích.

Bất kỳ ai sẵn sàng với cách tiếp cận mới đều có thể trải nghiệm hiệu quả của những phương pháp và kỹ thuật kết hợp giữa tranh in khắc gỗ vào thực hành thiết kế bìa sách, bao bì và các sản phẩm thời trang này. Người học sẽ tìm thấy các kỹ thuật phù hợp để mở rộng kỹ năng và khả năng tư duy của bản thân khi thực hiện sản phẩm mĩ thuật hoặc môn học tại trường, đặc biệt các em có thể được áp dụng cho các công việc thiết kế sau này. Kết hợp chất liệu in khắc gỗ vào thiết kế thời trang có thể tạo ra những sản phẩm độc đáo và mang tính nghệ thuật cao. Bài dạy học có thể hướng dẫn học sinh cách tạo ra các mẫu tranh in khắc gỗ sau đó ứng dụng vào thực hành các sản phẩm thiệp chúc mừng, bao bì hay các sản phẩm trang trí thời trang quần áo, phụ kiện, hoặc trang trí nội thất.

Về cơ bản, sau khi được trải nghiệm nhiều học sinh đã yêu thích và lựa chọn tranh in khắc gỗ để khám phá, sáng tác những sản phẩm mĩ thuật của riêng mình.           Học viên đã nghiên cứu cho học sinh ứng dụng tranh in khắc gỗ vào các bài học như thiết kế thiệp chúc mừng, các sản phẩm túi xách hay trang phục thời trang. Đây chính là cơ sở nền móng quan trọng để phát triển các thiết kế trong thời kỳ mới. Được xây dựng từ sự đa dạng của môn học mĩ thuật, các bài học sáng tác thiết kế được sắp xếp theo trình tự từ dạng cơ bản, đơn giản đến dạng phối hợp phức tạp có tính tư duy mĩ thuật cao. Như vậy, không phải ngẫu nhiên mà học viên có những bài dạy, cho thấy là sự cần thiết tạo nên những giá trị về ứng dụng thẩm mỹ và đưa nó đến với học sinh tạo ra những sản phẩm tranh in khắc gỗ ứng dụng vào tạo các sản phẩm mĩ thuật ứng dụng. Điều này khẳng định sự cần thiết và ý nghĩa của in khắc gỗ với quá trình đổi mới, phát triển nghệ thuật, mĩ thuật ứng dụng. Qua đó tạo ra những xu hướng thiết kế phù hợp với khả năng và sự sáng tạo của bản thân các em.

Bằng cách kết hợp chất liệu in khắc gỗ vào dạy học bài thiết kế sản phẩm thời trang, các em học sinh sẽ có cơ hội khám phá một lĩnh vực nghệ thuật truyền thống, đồng thời phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng thực hành mĩ thuật, tạo ra những sản phẩm độc đáo và mang tính ứng dụng cao.

Học sinh ứng dụng tranh in khắc gỗ vào sản phẩm thời trang

(Nguồn ảnh: Hoàng Phương Thảo)

4. Kết luận

Việc tìm hiểu đúc rút những đặc điểm và nét đặc sắc trong nghệ thuật tranh khắc gỗ để vận dụng vào dạy học mĩ thuật nhằm nâng cao chất lượng dạy và học là một việc làm cần thiết. Đây là môn học cung cấp kiến thức theo những quy định chung, nhưng trong quá trình vận dụng mỗi thầy cô giáo không nên đòi hỏi hoặc bắt buộc các em học sinh phải làm bài như nhau, tuân thủ một cách máy móc, rập khuôn theo cái chung. Cùng một yêu cầu mục tiêu bài học, nhưng sản phẩm mĩ thuật của mỗi thành viên trong lớp sẽ có sự khác nhau về hình dáng, đường nét, màu sắc, bố cục. Thông qua cách nhìn, cách hiểu, cách cảm nhận của mỗi học sinh khác nhau sẽ tạo ra những sản phẩm mang tính thẩm mỹ khác nhau. Kết quả học tập của học sinh phụ thuộc vào kiến thức, vào “nghệ thuật truyền đạt” của giáo viên. Quan trọng hơn cả là khả năng cảm nhận của học sinh. Bởi lẽ, học sinh có hứng thú thì mới chịu khó suy nghĩ, tìm tòi và thể hiện bài vẽ bằng cảm xúc của mình để đạt hiệu quả cao nhất và tạo ra những sản phẩm mĩ thuật tranh in khắc gỗ đẹp mắt, có giá trị thẩm mỹ cao.

Trước sự phát triển công nghiệp hóa hiện nay, những giá trị truyền thống bị lãng quên. Việc khai thác các giá trị nghệ thuật tranh khắc gỗ là điều cần thiết, cấp bách, nhằm giúp thế hệ trẻ được tiếp cận, gìn giữ, học hỏi, tiếp thu những tinh hoa nghệ thuật tạo hình truyền thống của cha ông để lại. Quá trình nghiên cứu, học viên đã tìm ra các giải pháp giúp học sinh nâng cao khả năng tư duy tạo hình trong mĩ thuật và kĩ năng ứng dụng vào sản phẩm thực tế. Sau khi áp dụng dạy thực nghiệm tại trường học học viên đang công tác, đã cho kết quả thành công.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Ngọc Bảo (1995), Phát triển tính tích cực, tính tự lực của học sinh trong quá trình dạy học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
2. Nguyễn Du Chi (2000), Trên đường tìm về các đẹp của cha ông, Viện mĩ thuật, Nxb Mĩ thuật, Hà Nội.
3.  Đặng Thị Bích Ngân (2025), Nghệ thuật tranh in Việt Nam, Nxb Mĩ thuật.
4.  Nhiều tác giả (1996), Tranh khắc gỗ Việt Nam, Nxb Mĩ thuật, Hà Nội.
5. Hoàng Minh Phúc (2018), Giáo trình sáng tác tranh khắc gỗ màu, Trường Đại học Mở Hà Nội.
6. Phan Cẩm Thượng, Lê Quốc Việt, Cung Khắc Lược (1999), Đồ hoạ cổ Việt Nam, Nxb. Mĩ thuật, Hà Nội.