Nhận thức về bảo hộ quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc cho sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc, Thanh nhạc Trường Đại học sư phạm Nghệ thuật Trung ương

Lê Thị Nguyên

Khoa Giáo dục Đại cương

Trong những năm gần đây, đi cùng với sự bùng nổ của internet đó là sự phát triển mạnh mẽ của nền công nghiệp âm nhạc, thị trường âm nhạc trở nên sôi động hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, các hành vi vi phạm pháp luật trong bảo hộ quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc lại chính là mặt trái của sự bùng nổ của nền công nghiệp âm nhạc, nó đã gây ra những thiệt hại rất lớn cho tác giả, ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sáng tạo, môi trường đầu tư, phát triển kinh tế – văn hóa – xã hội của đất nước. Do đó việc bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc trong bối cảnh hội nhập kinh tế, cạnh tranh toàn cầu trở nên cần thiết. Vì vậy việc nâng cao nhận thức, kiến thức pháp luật, phổ biến các quy định của pháp luật về bảo hộ quyền tác giả với các tác phẩm âm nhạc cho sinh viên Sư phạm âm nhạc, Thanh nhạc Trường ĐHSP Nghệ thuật TW là điều vô cùng quan trọng để tạo hành trang cho các em trên con đường hoạt động liên quan đến âm nhạc hiện tại và tương lai sau này.

Bảo hộ quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc

Bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc là việc Nhà nước ban hành các quy phạm pháp luật tạo cơ sở pháp lý cho việc xác lập, công nhận và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho các tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm âm nhạc do họ sáng tạo ra. Trong đó, bao gồm các nội dung về xác lập, công nhân quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc, quản lý, sử dụng, khai thác quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc và bảo vệ quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc chống lại các hành vi xâm phạm.

*Đặc điểm về bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc

Thứ nhất, bảo hộ quyền tác giả là sự bảo hộ dành cho tác giả, tức là người sáng tạo ra sản phẩm. Chủ thể của quyền tác giả bao gồm cá nhân, tổ chức sở hữu quyền tác giả đối với các tác phẩm âm nhạc do mình trực tiếp sáng tạo hoặc sở hữu.

Thứ hai, quyền tác giả thiên về việc bảo hộ hình thức thể hiện tác phẩm, pháp luật về quyền tác giả chỉ bảo hộ hình thức chứa đựng tác phẩm khi nó được tạo ra và thể hiện dưới hình thức nhất định mà không bảo hộ nội dung sáng tạo tác phẩm.

Thứ ba, để bảo hộ quyền tác giả đối với một tác phẩm âm nhạc, tác giả của tác phẩm âm nhạc đó không phải đăng ký với bất kỳ cơ quan nhà nước nào. Sự bảo hộ của một quốc gia đối với tác giả của một tác phẩm âm nhạc mang tính đương nhiên, tự động, miễn là tác phẩm được công bố trên lãnh thổ của quốc gia đó.

Thứ tư, bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc mang tính chất lãnh thổ. Việc bảo hộ quyền tác giả là một sự cam kết của một nhà nước bảo vệ các quyền của một người đã sáng tạo ra tác phẩm. Sự bảo hộ đó được quy định trong hệ thống pháp luật của quốc gia và được hiện thực hóa thông qua các thiết chế pháp lý của quốc gia.

Nhận thức về bảo hộ quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc của sinh viên Sư phạm âm nhạc, Thanh nhạc trường ĐHSP Nghệ thuật TW

2.1. Hiểu biết của sinh viên SPAN, Thanh nhạc về bảo hộ quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc

Hiện nay, trong bối cảnh phát triển của công nghệ thông tin, internet toàn cầu nên việc tiếp cận thông tin dễ dàng và nhanh chóng hơn. Tuy nhiên, việc các em quan tâm và tìm hiểu về quyền tác giả và quyền liên quan còn rất hạn chế và chưa được các em quan tâm đúng mức. Phần lớn sinh viên còn thiếu kiến thức cơ bản về quyền này, mức độ hiểu biết về quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc còn hạn chế, nếu có thì dừng ở những mức rất cơ bản. Nhiều sinh viên không hiểu rõ những quy định pháp lý liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt là trong việc sử dụng âm nhạc để giải trí, học tập hay làm việc. Do đó, khi khảo sát về việc nhận diện các hành vi xâm phạm quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc tỉ lệ giữa đúng (có), sai (không) chênh lệch còn rất lớn. Ví dụ tình huống: “Dùng bài hát nổi tiếng làm nhạc nền cho video TikTok, Instagram Reels, hoặc YouTube Shorts có cần mua giấy phép sử dụng hoặc xin phép chủ sở hữu không?” thì có 76,8% sinh viên chọn có (đúng), 23,2% chọn không (sai) hay như tình huống “Dùng đoạn nhạc trong thư viện nhạc của Facebook để làm video đăng lên Facebook cá nhân có cần trả phí bản quyền không?” vẫn có 17,5% sinh viên chọn có (sai). Nguyên nhân của việc nhận diện việc xâm phạm quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc bị sai một mặt xuất phát từ thiếu kiến thức mặt khác với sự phát triển như vũ bão của công nghệ số và internet hiện nay sinh viên có cơ hội tiếp cận cực kì dễ dàng với các tác phẩm âm nhạc mà không cần thiết phải đi mua đĩa nhạc, băng nhạc hay cất công sao chép vào usb,… dẫn đến việc sinh viên tùy tiện sử dụng hình ảnh, video, âm nhạc để phục vụ cho các bài thuyết trình, dự án học tập hoặc sản phẩm sáng tạo để giải trí hay vì công việc của mình mà không xin phép hoặc không ghi rõ nguồn. Họ thường cho rằng vì những tài liệu này có sẵn trên mạng nên họ có quyền sử dụng mà không phải lo lắng về các vấn đề bản quyền. Điều này không chỉ vi phạm quyền tác giả mà còn làm giảm giá trị của việc bảo vệ tài sản trí tuệ.

2.2. Việc tuân thủ quy định pháp luật về bảo hộ quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc của sinh viên SPAN, Thanh nhạc

Từ bảng khảo sát có thể thấy một thực tế đó là sinh viên chưa thực sự tuân thủ pháp luật về bảo hộ quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc một cách nghiêm túc. Các em thích sử dụng nhạc miễn phí hơn là bỏ tiền ra mua nhạc và cũng chưa có thói quen xin phép và trích nguồn. Đơn cử như tình huống thứ 8: “Bạn chỉnh sửa một bài hát có bản quyền (thay đổi giai điệu một chút) và đăng lên mạng xã hội dưới tên mình mà không xin phép” chỉ có 23,1% sinh viên là tuân thủ pháp luật, tức trích nguồn, xin phép tác giả, tận 66,2% không trích nguồn hay xin phép tác giả.

Tuy nhiên, song song với những mặt tiêu cực thì thông qua bảng khảo sát có thể thấy nhiều sinh viên cũng đã có ý thức chấp hành pháp luật và tuân thủ một cách nghiêm túc, các em sẵn sàng bỏ tiền ra để được thưởng thức âm nhạc thực sự hoặc để phục vụ cho nhu cầu học tập và làm việc của bản thân hoặc khi triển khai xây dựng một chương trình biểu diễn, các em cũng sẽ xin phép tác giả bài hát mà các em sử dụng trong chương trình.

*Nguyên nhân sâu xa của việc thiếu hiểu biết và thiếu tuân thủ pháp luật về bảo hộ quyền tác giả với tác phẩm âm nhạc của sinh viên có thể thấy chủ yếu xuất phát từ:

Thứ nhất, sự thiếu giáo dục và nhận thức về quyền tác giả.

Thứ hai, thói quen sử dụng nội dung miễn phí.

Thứ ba, do thiếu sự hướng dẫn từ các bên liên quan.

Thứ tư, do thiếu biện pháp thực thi hiệu quả.

Thứ năm, do thiếu hiểu biết về pháp luật, nhiều sinh viên chưa được trang bị kiến thức về quyền tác giả, dẫn đến việc vô tình vi phạm.

Thông qua việc tìm hiểu nhận thức về bảo hộ quyền tác giả của sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc, Thanh nhạc. Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù sinh viên có nhận thức cơ bản về bản quyền, nhưng kiến thức chuyên sâu và kỹ năng áp dụng thực tiễn còn hạn chế. Những lỗ hổng này xuất phát từ việc thiếu nội dung giáo dục pháp luật bản quyền trong chương trình đào tạo, cũng như chưa đa dạng trong các phương pháp giảng dạy, các chế tài, cơ chế thực thi còn lỏng lẻo hay tâm lí thích “free” của đại đa số các bạn sinh viên. Vì vậy đòi hỏi các giải pháp đổi mới để nâng cao ý thức và trách nhiệm của sinh viên đối với quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực âm nhạc có như vậy mới tạo ra được hiệu ứng tôn trọng vấn đề bảo hộ quyền tác giả trong ngành âm nhạc cho thế hệ trẻ ngày nay.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Trần Thị Thùy Dương (2016), Pháp luật quốc tế và kinh nghiệm một số nước về bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc, Luận văn Thạc sĩ Luật học – Đại học Quốc gia Hà Nội;
Phạm Hồng Hải (2013), Bảo hộ quyền tác giả trong môi trường kĩ thuật số theo pháp luật Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ Luật học – Đại học Quốc gia Hà Nội;
Nguyễn Hồ Bích Hằng (chủ biên) (2019), Sách tình huống Luật SHTT Việt Nam, Nxb. Hồng Đức;
Mạch Văn Hoàn (2023), Hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo hộ quyền tác giả trong bối cảnh thực thi các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội;
TS. Nguyễn Văn Thăng Long, Nguyễn Trần Mai Chi, Đặng Nguyễn Song Ngọc (2024), Tổng quan ngành công nghiệp âm nhạc kĩ thuật số việt nam 2024, Đại học RMIT Việt Nam;
PGS.TS Trần Văn Nam (2014), Quyền tác giả ở Việt Nam: Pháp luật và thực thi, Nxb. Tư pháp;
TS. Nguyễn Bích Thảo – Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội (2017), Hoàn thiện pháp luật sở hữu trí tuệ trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế và tham gia các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, Nghiên cứu lập pháp số 3 (331) – tháng 2/2017;
TS.Nguyễn Bích Thảo (2023), Pháp luật sở hữu trí tuệ trước thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư;
Nguyễn Ngọc Xuân Thảo (2013), Luật SHTT- Án lệ, lý thuyết và bài tập vận dụng, Nxb. Đại học quốc gia Tp.HCM;
Nguyễn Thị Tuyết (2010), ―Chia sẻ dữ liệu trong môi trường Internet và vấn đề liên quan đến quyền tác giả‖, Tạp chí Luật học số 1/2010, tr. 51-57;
Trường Đại học Luật Hà Nội (2017), Giáo trình Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, Nxb Tư pháp;
Trung tâm từ điển học – Viện ngôn ngữ học (2003), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng;
Trần Hữu Quang (2019), Xã hội học báo chí – Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh;
Đỗ Huỳnh Yến Vi (2020), Hành vi xâm phạm quyền tác giả trong môi trường kĩ thuật số theo pháp luật Hoa Kỳ, Pháp và kinh nghiệm đối với Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ Luật học – Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh.