ỨNG DỤNG HÌNH TƯỢNG CON RỒNG TRONG NGHỆ THUẬT KHẢM SÀNH SỨ LĂNG KHẢI ĐỊNH VÀO THIẾT KẾ BAO BÌ RƯỢU NGỰ TỬU

Từ Thị Hiền Giang

Học viên K3 – Mỹ thuật Ứng dụng

Khảm sành sứ là một hình thức nghệ thuật trang trí, trong đó các mảnh vỡ từ đồ gốm sứ, thủy tinh màu hoặc vật liệu tương tự được ghép lại để tạo thành các họa tiết hoặc hình ảnh trên bề mặt kiến trúc hoặc đồ vật. Nghệ thuật này trong quá khứ thường được sử dụng để trang trí các công trình kiến trúc như đình, chùa, lăng tẩm, cung điện, tạo nên những hình tượng nghệ thuật như tứ linh, bát bửu, hoặc các hoa văn phức tạp. Theo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch: “Quá trình khảm sành sứ đòi hỏi sự tỉ mỉ và kỹ thuật cao, khi các nghệ nhân phải lựa chọn và sắp xếp các mảnh vỡ sao cho hài hòa về màu sắc và hình dáng, đồng thời đảm bảo độ bền vững cho tác phẩm”. Tại Việt Nam, nghệ thuật khảm sành sứ phát triển mạnh mẽ trong kiến trúc cung đình Huế thời Nguyễn, với những công trình tiêu biểu như lăng Khải Định, cung An Định, chùa Từ Hiếu…

1. Biểu tượng rồng trong nghệ thuật khảm sành sứ Lăng Khải Định

Rồng, trong mỹ thuật thời Nguyễn, mang một biểu tượng quyền lực tối cao, uy nghiêm và linh thiêng, gắn liền với hoàng đế. Hình tượng này phản ánh sự áp chế, quyền uy của nhà vua trong xã hội phong kiến, nơi mà rồng là biểu tượng của hoàng tộc. Tuy nhiên, rồng cũng mang trong mình những tầng nghĩa sâu sắc, không chỉ tượng trưng cho quyền lực mà còn đại diện cho sự thịnh vượng, bảo vệ và cai trị. Hình ảnh rồng trong các công trình như Cửu đỉnh, ngai vàng, hay các ấn tín, phục trang của vua quan cho thấy sự gắn kết chặt chẽ giữa quyền lực chính trị và tinh thần linh thiêng của triều Nguyễn. Cũng như ở lăng Khải Định, rồng xuất hiện rất nhiều, ví dụ dưới đây, hình ảnh rồng dưới chân tượng thờ vua Khải Định.

Hình ảnh 1. Đề Án hình rồng trong lăng Khải Định

(Nguồn: https://www.flickr.com/search/?text=khaidinh

Ngoài ra, rồng còn có sự hiện diện trong không gian tín ngưỡng dân gian, không chỉ giới hạn trong cung đình. Điều này cho thấy sự kết hợp linh hoạt giữa văn hóa cung đình và tâm linh dân gian. Các hình ảnh rồng xuất hiện trong đình chùa, miếu thờ, không còn chỉ là biểu tượng quyền lực của vua chúa mà còn là hình ảnh thiêng liêng trong đời sống tín ngưỡng của người dân, thể hiện sự bảo vệ và phát triển của cộng đồng.

Trong lăng Khải Định, rồng vẫn giữ được đặc điểm quyền lực với năm móng, nhưng được thể hiện mềm mại và linh hoạt hơn so với các hình thức điêu khắc cứng nhắc trước đó. Biến cách của hình tượng con rồng trong nghệ thuật khảm sành sứ thời Nguyễn tại lăng Khải Định vô cùng đa dạng và phong phú, phản ánh sự sáng tạo không ngừng của các nghệ nhân. Rồng không chỉ xuất hiện với hình dạng nguyên vẹn như một con rồng truyền thống, mà còn có thể biến hóa thành các hình thức khác nhau, đôi khi tinh tế và phức tạp hơn, để phù hợp với các mô-típ trang trí trong các công trình kiến trúc cung đình.

Hình ảnh 2. Đề Án hình rồng trong lăng Khải Định

(Nguồn:https://www.facebook.com/rgb.vn/posts/nh%E1%BB% AFng-ki%E1%BB%87t-t%C3%A1c-ngh%E1%BB832713913/

Trên phương diện tạo hình, rồng được khảm bằng hàng nghìn mảnh sành sứ đủ màu sắc – trong đó tông vàng được sử dụng chủ đạo nhằm tôn lên vẻ vương giả, kết hợp cùng xanh cobalt, đỏ son và trắng ngà để tạo nên hiệu ứng thị giác sống động và rực rỡ. Bố cục ba con rồng được sắp đặt theo một trục ngang đối xứng, với rồng trung tâm chiếm vị trí chủ đạo – vừa tạo nên nhịp điệu thị giác, vừa thể hiện rõ vai trò của trật tự quyền lực trong mỹ thuật cung đình. Đáng chú ý, dù là hình tượng truyền thống phương Đông, nhưng cách thể hiện rồng tại lăng Khải Định lại phảng phất ảnh hưởng mỹ thuật phương Tây thông qua kỹ thuật phối màu tương phản mạnh, bố cục có chiều sâu và xu hướng đề cao tính trang trí. Sự giao thoa này không làm phai mờ bản sắc mà còn khiến hình tượng rồng thời Nguyễn, đặc biệt là tại lăng Khải Định, trở nên sống động, độc đáo và mang dấu ấn riêng – vừa thể hiện tinh thần cung đình, vừa phản ánh thị hiếu thẩm mỹ thời đại.

2. Ứng dụng biểu tượng rồng trong nghệ thuật khảm sành sứ Lăng Khải Định vào thiết kế bao bì rượu Ngự Tửu

Cách điệu lại hình tượng tiêu biểu trong lăng Khải Định theo hướng hiện đại

Trong bộ rượu Tam Đa – Phúc, Lộc, Thọ, hình tượng rồng được khai thác từ nghệ thuật khảm sành sứ tại Lăng Khải Định, nổi bật với dáng uốn lượn linh hoạt, vảy khảm cầu kỳ và hiệu ứng lập thể độc đáo.

Hình ảnh 3. Tranh phác thảo nét hình ảnh rồng

Hình ảnh rồng được cách điệu thành họa tiết chính trên bao bì, mỗi dáng rồng gắn với một phẩm chất Phúc – Lộc – Thọ, vừa thống nhất về phong cách, vừa khác biệt về biểu tượng. Ngoài thân rồng, vận dụng hình tượng mặt rồng ngậm chữ Thọ – biểu trưng đặc biệt của thời Nguyễn – cùng các mô-típ mây trời, sóng nước đặc trưng trong khảm sành sứ điện Khải Thành. Sự kết hợp này không chỉ tăng tính nhận diện di sản, gợi liên tưởng cung đình, mà còn truyền tải thông điệp cát tường, gắn rượu Ngự Tửu với các giá trị cao quý về sức mạnh, thịnh vượng và trường tồn.

Tái hiện màu sắc, số hóa trong nghệ thuật khảm sành sứ

Màu sắc được khai thác từ gam men sứ truyền thống: lam sẫm, vàng son, xanh ngọc, trắng ngà, kết hợp sắc cam đỏ và tím Huế. Hình tượng rồng – biểu tượng quyền lực và vương quyền – được phối xanh sẫm, vàng và cam, tạo cảm giác sang trọng, cao quý. Trong thiết kế, các gam màu được số hóa mềm mại hơn, giảm độ gắt và khúc xạ ánh sáng so với chất liệu gốc, nhờ đó phù hợp với thị hiếu hiện đại nhưng vẫn giữ được tinh thần cung đình.

Hình ảnh 4. Tranh phác thảo màu hình ảnh rồng

Việc vận dụng màu sắc và đường nét từ khảm sành sứ đã góp phần làm nổi bật bản sắc văn hóa Huế, nâng cao giá trị thẩm mỹ và tính khác biệt cho bao bì rượu Ngự Tửu. Thiết kế bao bì lấy cảm hứng từ khảm sành sứ giúp sản phẩm rượu Ngự Tửu nổi bật trên thị trường, đồng thời thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa mỹ thuật truyền thống và công nghệ hiện đại, tạo dấu ấn riêng biệt. Bên cạnh đó, bao bì rượu không chỉ là vật chứa đựng mà còn là một tác phẩm nghệ thuật có thể trưng bày, mang lại cảm giác hoàng gia, sang trọng, phù hợp với những dịp đặc biệt và làm quà biếu cao cấp. Sự kết hợp giữa nghệ thuật thủ công tinh xảo và công nghệ hiện đại sẽ tạo nên một sản phẩm độc đáo, góp phần khẳng định vị thế thương hiệu rượu Ngự Tửu trên thị trường trong và ngoài nước.

Bộ sản phẩm bao bì rượu Ngự Tửu

Không chỉ đơn thuần là một sản phẩm có hình thức đẹp mắt, bao bì rượu Ngự Tửu đã trở thành một phương tiện trung gian đặc biệt giúp gìn giữ, tái hiện và truyền tải những giá trị văn hóa phi vật thể quý báu đến với công chúng đương thời. Nhờ vào hình thức trực quan và gần gũi, bao bì lúc này vượt ra khỏi vai trò của một lớp vỏ bảo vệ sản phẩm, mà thực sự trở thành một “kênh truyền thông văn hóa sống động”, tạo điều kiện để nghệ thuật truyền thống được lan tỏa rộng rãi hơn, đặc biệt là đến thế hệ trẻ và người tiêu dùng quốc tế – những đối tượng thường xuyên tiếp xúc với các sản phẩm tiêu dùng có thiết kế bắt mắt, mang thông điệp rõ ràng.

Hình ảnh 5. Bộ bao bì hoàn thiện

Tính ứng dụng của nghệ thuật khảm sành sứ trong thiết kế bao bì rượu Ngự Tửu không chỉ dừng lại ở việc làm đẹp và tăng giá trị thẩm mỹ cho sản phẩm. Sâu xa hơn, đó là sự kết tinh giữa nghệ thuật cổ truyền và tiêu chuẩn thiết kế đương đại nhằm tạo ra một sản phẩm toàn diện về cả hình thức lẫn nội dung.

Những họa tiết, màu sắc và bố cục mang đậm dấu ấn truyền thống khi được “dịch chuyển” sang bối cảnh hiện đại đã tạo ra hiệu ứng thị giác độc đáo, dễ nhận diện và khó bị hòa lẫn trên thị trường. Đồng thời, sự kết hợp này còn góp phần xây dựng một hình ảnh thương hiệu đặc trưng cho rượu Ngự Tửu – một sản phẩm không chỉ mang chất lượng cao mà còn có chiều sâu văn hóa, khơi gợi niềm tự hào dân tộc.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Nguyễn Tiến Cảnh (chủ biên) (1992), Mỹ thuật Huế, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế và Viện Mỹ thuật xuất bản, Huế.
Nguyễn Thị Lại Giang (2013), Giáo trình Thiết kế và Sản xuất Bao bì, Nxb Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh.
Nguyễn Thị Hợp (2008), Bao bì: Hồn của sản phẩm, Nxb Mỹ thuật.
Trần Đức Anh Sơn (2018), Huế – Triều Nguyễn một cái nhìn, Nxb Dân trí, Hà Nội.
Phan Tấn Tộ (1992), Đệ nhất xảo thủ, Tạp chí Mỹ thuật thời nay (số 20), tr. 5.
Nguyễn Bá Vân (1988), Nghệ thuật khảm sành sứ Huế, Tạp chí Mỹ thuật (số 3), tr.20.