XÂY DỰNG QUY TRÌNH THIẾT KẾ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC THẨM MĨ CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC TRONG DẠY HỌC MĨ THUẬT

Nguyễn Thị Thu Trang

Học viên K15- LL&PP dạy học bộ môn Mỹ thuật

Trong Chương trình Giáo dục phổ thông (CTGDPT) 2018 đã xác định mục tiêu cốt lõi là phát triển phẩm chất và năng lực người học, trong đó năng lực thẩm mĩ (NLTM) là một trong mười năng lực chung cần hình thành. Môn Mĩ thuật thuộc lĩnh vực nghệ thuật, giúp hình thành và phát triển năng lực (NL) Mĩ thuật – biểu hiện của NLTM. Đánh giá (ĐG) NLTM thông qua dạy học Mĩ thuật ở cấp Tiểu học có vai trò quan trọng trong việc đo lường sự tiến bộ, cung cấp những phản hồi, thông tin xác thực về NLTM của HS để có những định hướng giảng dạy, ĐG phù hợp, nâng cao chất lượng giáo dục theo CTGDPT mới. Trước những định hướng đổi mới về ĐG và mục tiêu, yêu cầu cần đạt của chương trình Mĩ thuật cấp Tiểu học, việc xây dựng một quy trình thiết kế tiêu chí ĐG NLTM một cách khoa học là yêu cầu cần thiết. Từ đó, giáo viên có công cụ đo lường kết quả dạy học, đồng thời làm căn cứ để điều chỉnh phương pháp dạy học, giúp HS tiến bộ hơn trong học tập và nâng cao chất lượng giáo dục môn Mĩ thuật. Bài báo này đề xuất xây dựng quy trình thiết kế tiêu chí ĐG NLTM của HS Tiểu học trong dạy học Mĩ thuật

Sự cần thiết xây dựng quy trình thiết kế tiêu chí đánh giá năng lực thẩm mĩ của học sinh Tiểu học

Giáo dục hiện đại chuyển từ kiểm tra kiến thức sang ĐG năng lực người học và NLTM là một trong những NL quan trọng được để cao trong CTGDPT mới. Việc xây dựng một quy trình rõ ràng để thiết kế tiêu chí ĐG sẽ giúp nhà trường và GV thực hiện được đúng định hướng của chương trình đã đề ra, đảm bảo việc ĐG không chỉ dùng lại ở sản phẩm mà đi sâu vào quá trình hình thành, phát triển phẩm chất và NL chung, NLTM nói riêng của HS.

Một quy trình thiết kế khoa học sẽ đảm bảo các tiêu chí được xây dựng một cách nhất quán, rõ ràng, có căn cứ lí luận và thực tiễn, nâng cao giá trị khách quan, công bằng, mình bạch của hoạt động ĐG.

GV là người trực tiếp thực hiện quá trình ĐG vậy nên một quy trình thiết kế tiêu chí rõ ràng sẽ giúp GV dễ dàng hơn trong việc xây dựng và lựa chọn các tiêu chí phù hợp với từng bài học, từng chủ đề và từng đối tượng HS.

Đối với HS, khi có tiêu chí rõ ràng, các em sẽ biết mình đã làm được gì, đạt được gì và cần làm gì để đạt được yêu cầu cần đạt của môn học. Điều này khuyến khích HS có thể định hướng, tự điều chỉnh và phát huy tính chủ động, sáng tạo trong học tập và thực tiễn cuộc sống.

Khi có quy trình và tiêu chí được thiết lập, việc xây dựng các công cụ ĐG đi kèm như rubric, bảng kiểm, phiếu quan sát, phiếu tự đánh giá, các bài tập thực hành… sẽ trở nên thuận tiện và hiệu quả hơn. Điều nay giúp đa dạng hóa hình thức ĐG, phù hợp với đặc thù của môn Mĩ thuật và tâm lí lứa tuổi HS Tiểu học.

Quy trình thiết kế tiêu chí đánh giá năng lực thẩm mĩ

Việc xây dựng tiêu chí ĐG NLTM cần phải xác định mục tiêu, dựa trên cơ sở lí luận đã có, cơ sở thực tiễn đã khảo sát và phù hợp với đối tượng HS Tiểu học gồm 5 bước ở hình 1 dưới đây:

Mục tiêu ĐG nhằm dự đoán, kiểm tra, khẳng định NL lĩnh hội tri thức của HS phù hợp với yêu cầu cần đạt được đề ra trong chương trình GDPT mới. Căn cứ cơ sở lí luận và mục tiêu, nội dung và yêu cầu cần đạt của môn Mĩ thuật, đề tài xác định các thành phần NLTM, cần ĐG, liên kết với mục tiêu bài học và đảm bảo mục tiêu tích hợp NL chung và phẩm chất HS.

Bước 2: Xây dựng chỉ số hành vi, hệ thống tiêu chuẩn ĐG NLTM

Xác định hệ thống tiêu chuẩn ĐG NLTM dựa trên yêu cầu cần đạt trong môn Mĩ thuật, HS nhận biết được các yếu tố tạo hình, vận dụng nguyên lí tạo hình để sáng tạo, ứng dụng và ĐG sản phẩm/tác phẩm. Việc xác định hệ thống tiêu chuẩn ĐG, xây dựng các chỉ số hành vi, tiêu chí cụ thể và đo lường được để ĐG từng thành phần NLTM theo nội dung chủ đề bài học, đảm bảo tính khách quan và phù hợp với trình độ HS. Dựa trên thang Bloom phân chia các mức độ nhận thức từ dễ đến khó, từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp [3] làm cơ sở thiết kế tiêu chí ĐG NLTM như hình 2.2.

Từ hình 2 thấy rằng để xây dựng tiêu chí ĐG NLTM cần phải dựa trên các đơn vị tri thức, bao gồm:

– Biết: là mức độ cơ bản, yêu cầu người học nhớ được những kiến thức cơ bản mà chưa cần hiểu sâu.

– Hiểu: là mức độ yêu cầu HS không chỉ nhớ mà còn phải hiểu để có thể diễn giải được, tóm tắt được, giải thích được bằng lời, bằng viết hoặc bằng thực hành.

– Vận dụng: yêu cầu HS khả năng áp dụng các kiến thức đã học vào giải quyết vấn đề, vào các bài tập (chủ đề) thực hành.

– Phân tích và tổng hợp: là khả năng làm chủ tri thức, thao tác hoạt động một cách linh hoạt. Mức độ này yêu cầu HS khả năng biết phân tích, phân chia kiến thức, thông tin thành những phần nhỏ và tổng hợp với cái nhìn bao quát, hoàn chỉnh kiến thức (sau khi đã phân tích). Hai hoạt động này luôn đi kèm với nhau để tìm hiểu, nghiên cứu có mục đích về sự việc, hiện tượng hoàn chỉnh nhất.

– Đánh giá: là khả năng nhận định dựa trên các tiêu chí, tiêu chuẩn có sẵn trong quá trình tiếp thu tri thức, thuần thục các hoạt động tư duy từ các mức độ ở bậc thấp hơn. Có thể phân tách các NL ĐG như sau: ĐG nội dung là HS xem lại, trao đổi và trình bày phần hoạt động thực hành của mình, của bạn (nhóm bạn) có đạt chuẩn (tự mình đặt ra) hay không để hoàn thiện hơn; ĐG hình thức bao gồm hình thức trình bày, hình thức văn chương và hình thức logic trong cách trình bày nói hoặc viết; ĐG tư tưởng theo mục đích giáo dục tư tưởng nhất định như bảo vệ môi trường, yêu thiên nhiên…; ĐG mức độ là khả năng biết phân chia mức độ đạt được thành điểm số hợp lí, yêu cầu người ĐG cần biết lượng hóa từng tiêu chí, biết so sánh, phân loại… để quá trình ĐG mang tính khách quan, công bằng nhất.

– Sáng tạo: là mức độ nhận thức cao nhất, là khả năng đưa ra các sáng kiến, cấu trúc, định lí mới hay những sáng tác thẩm mĩ theo NL của HS trong quá trình lĩnh hội tri thức.

Bước 3: Xây dựng tiêu chí ĐG

Trên cơ sở các chỉ báo về biểu hiện của từng NL thành phần, cụ thể hóa thành các mức độ khác nhau với yêu cầu từ thấp đến cao theo thang đo nhận thức: Nhận thức – Thông hiểu – Vận dụng thấp – Vận dụng cao, tương ứng với nội dung yêu cầu cần đạt, nội dung bài học của từng khối lớp, phù hợp với trình độ HS. Sau đó, chuyển hóa các chỉ số hành vi thành các tiêu chí ĐG cụ thể, rõ ràng, đo lường được và phải công bố tiêu chí trước khi HS thực hiện nhiệm vụ để định hướng rõ ràng.

Mục đích xác định hình thức ĐG là sự lựa chọn phương pháp ĐG (quan sát, hỏi, đề kiểm tra, sản phẩm học tập, hồ sơ học tập) và công cụ ĐG (Phiếu quan sát, Rubric, câu hỏi, bảng kiểm) phù hợp để thu thập, ghi nhận NLTM của HS trong môn MT, đảm bảo tính đa dạng và khả thi.

Bước 4: Thiết kế công cụ ĐG

Thiết kế bộ công cụ ĐG để thu thập thông tin, minh chứng về NLTM của HS dựa trên các tiêu chí đã đề xuất. Các công cụ phổ biến như rubric, bảng kiểm, phiếu quan sát, câu hỏi, hồ sơ học tập phù hợp để thu thập, ghi nhận NLTM của HS trong môn MT, đảm bảo tính đa dạng và khả thi.

Bước 5: Thực nghiệm, điều chỉnh và hoàn thiện

Đây là bước cuối cùng của quy trình xây dựng tiêu chí ĐG NLTM, bao gồm:

– ĐG thực nghiệm để kiểm tra tính khả thi của các tiêu chí.

– Thu thập thông tin, phân tích, tổng hợp kết quả.

– Điều chỉnh và hoàn thiện (nếu cần)

Việc thực hiện ĐG NLTM của HS dựa trên tiêu chí, công cụ đã thiết kế để đối chiếu dữ liệu để xác định mức độ đạt được của HS, khẳng định độ tin cậy và giá trị của các tiêu chí. Thu thập thông tin, phân tích, tổng hợp kết quả sẽ cung cấp phản hồi cụ thể, chỉ ra điểm mạnh yếu để hỗ trợ HS tiến bộ, khuyến khích HS tự ĐG và ĐG đồng đẳng để phát triển tư duy thẩm mĩ. Từ các kết quả thực nghiệm, tiến hành điều chỉnh và hoàn thiện (nếu cần).

Kết luận

Quy trình được đề xuất bao gồm các bước (1) Xác định mục tiêu và cơ sở nền tảng ĐG NLTM, (2) Xây dựng chỉ số hành vi, hệ thống tiêu chuẩn ĐG NLTM, (3) Xây dựng tiêu chí ĐG, (4) Thiết kế công cụ ĐG, (5) Thực nghiệm, điều chỉnh và hoàn thiện. Mỗi bước đều được trình bày rõ ràng, có căn cứ cụ thể, giúp GV Mĩ thuật áp dụng một cách dễ dàng vào thực tiễn giảng dạy. Các tiêu chí ĐG được xây dựng không chỉ tập trung vào sản phẩm mà còn chú trọng đến quá trình hình thành và phát triển NLTM của HS, bao gồm: Quan sát và nhận thức thẩm mĩ, sáng tạo và ứng dụng thẩm mĩ, phân tích và đánh giá thẩm mĩ. Việc xây dựng quy trình thiết kế tiêu chí ĐG NLTM không chỉ là một yêu cầu mang tính lí luận mà còn mang tính thực tiễn rõ rệt, có vai trò hoàn thiện hệ thống ĐG trong giáo dục Mĩ thuật. Từ đó góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện ở cấp Tiểu học và đáp ứng được mục tiêu phát triển con người Việt Nam trong thời đại mới.

Tài liệu tham khảo

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông môn Mĩ thuật (Ban hành kèm theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo), Hà Nội.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2020), Quy định đánh giá học sinh tiểu học, (Ban hành theo Thông tư số 27/2020/TT-BGDĐT ngày 4/9/2020), Hà Nội.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2020), Kiểm tra, đánh giá học sinh tiểu học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực, chương trình ETEP.
Lý Quốc Biên (2024), Nghiên cứu xây dựng Chuẩn đánh giá năng lực và phẩm chất của học sinh trong môn Giáo dục Thể chất và Nghệ thuật cấp Tiểu học trong Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam.
Nguyễn Công Khanh & Đào Thị Oanh (2015), Giáo trình kiểm tra đánh giá trong giáo dục, NXB Đại học Sư phạm.