Một ngôi làng cổ hàng trăm năm bỗng dưng bị “tàn sát hàng loạt”. Điều đáng nói, chính những người dân đã từng gắn bó, sinh sống trong những ngôi làng hàng trăm năm tuổi ấy, cực chẳng đã phải tự mình “ra tay hạ sát”…
Nổi tiếng khắp Việt Nam bởi sự tồn tại của hàng trăm ngôi nhà cổ, Cự Đà (xã Cự Khê, Thanh Oai, Hà Nội) còn được biết đến là làng nghề truyền thống làm tương, miến…; “làng doanh nhân” – nơi ra đời và phát tích rất nhiều cự phú đất Kẻ Chợ, và là ngôi làng duy nhất được đánh số nhà, tên ngõ… như đất thành thị, dù Cự Đà vẫn chỉ là một ngôi làng bé nhỏ của một xã thuần nông.
Tuy nhiên, sau Tết Âm lịch, bộ mặt làng cổ Cự Đà đã thay đổi chóng mặt: người dân đua nhau phá nhà cổ xây nhà tầng. “Mùi vị” đô thị hoá hầm hập hâm nóng cả ngôi làng thuần nông hiền lành.
 |
| Một ngõ xóm hiếm hoi của Cự Đà còn sót lại hình bóng những ngôi nhà cổ êm đềm - Ảnh: Kiên Trung |
Nằm trải dọc theo con sông Nhuệ, những ngôi nhà cổ tại Cự Đà bám dọc theo trục đường xương cá, với khoảng chục con ngõ hướng thẳng ra phía bờ sông, và nhập với con đường chính chạy dọc qua ba làng Khúc Thuỷ, Khe Tang và Cự Đà của xã Cự Khê.
Theo đó, mỗi một ngõ xóm có chừng ba chục ngôi nhà cổ, theo kiến trúc nhà mái ngói chỉ, sân gạch, tường hoa… Cả làng cũng có chừng chục ngôi nhà cổ xây theo kiến trúc Pháp – đó là nhà của những “cự phú máu mặt” trong làng thời kỳ đó.
Trên những chiếc cổng cổ kính dẫn vào từng xóm, hay trên mặt tiền của nhiều nhà vẫn còn ghi rõ thời gian ngôi nhà được xây dựng. Phổ biến nhất là các khoảng thời gian đầu thế kỷ XX: 1925; 1929; 1913… Nhiều ngôi nhà có tuổi đời vài ba trăm năm và vẫn còn giữ nguyên kiến trúc.
 |
| Hình ảnh bình yên hiếm hoi còn sót lại... - Ảnh: Kiên Trung |
Theo thống kê, Cự Đà có hơn 400 nóc nhà được đánh số thứ tự. Việc đánh số nhà tại làng Cự Đà được thực hiện từ năm 1993 và cũng là cách quản lý khá đặc biệt so với hầu hết các làng cổ, làng nghề khác của đồng bằng Bắc Bộ.
Mỗi xóm, ngõ tại làng Cự cổ đều bắt đầu bằng một chiếc cổng vòm cổ kính. Tuy nhiên, trong lịch sử của làng, việc đánh số nhà tại Cự Đà có từ năm 1929. Khi đó, làng có 290 nóc. Đến nay, việc đánh số nhà chỉ là việc giữ nguyên nếp cũ, chỉ gắn thêm biển cho những ngôi nhà mới.
Chỉ những nhà làm trên đất thổ cư, hợp pháp mới được làng ghi số, treo biển. Còn những nhà mới phát sinh trên đất trồng trọt, lấn chiếm, bất hợp pháp, cơi nới… đều không được gắn biển. Từ năm 2003, hai làng còn lại của Cự Khê là Khúc Thuỷ, Khe Tang cũng được gắn số, tuy chưa đồng bộ.
Vì sự “khác biệt” đầy đặc trưng này, cùng với kiến trúc cổ kính của hàng trăm ngôi nhà cổ, Cự Đà đã trở thành điểm du lịch và thu hút hàng ngàn lượt khách tới thăm. Những ngôi nhà cổ được khách du lịch tìm đến đã trở nên nổi tiếng như nhà số 11 của cụ Trịnh Thế Sủng thôn Đồng Nhân Cát, nhà ông Lai ngõ Ba Gang…
 |
| Xóm Đồng Nhân Cát. |
Ngôi nhà của gia đình cụ Sủng ước ngót hai trăm tuổi và là gần như là ngôi nhà cổ duy nhất còn lại của làng. Nó được dựng bằng gỗ xoan đào theo kiểu “7 tiền 7 hậu, cửa võng bức bàn” (cửa trước cửa sau đều có 7 cây cột) từ năm 1864.
Trước, tổ tiên các cụ có cả một khu nhà rộng liền thành một khối, nhà trên, nhà dưới, nhà chái, nhà ngang… Mỗi khu cách nhau bằng một chiếc cổng vòm có cánh. Ông cụ thân sinh cũng là một tay cự phú, có hàng trăm mẫu ruộng bạt ngàn trải khắp xuống Đa sỹ, Văn Phú, Tó…
Nhưng, sản nghiệp ấy cũng theo những thú chơi cô đầu, ả đào, hút xách mà tan tành hết. Những gì cụ để lại cho con cháu là ngôi nhà “đại khoa” 5 gian với 35 cây cột gỗ xoan với lối kiến trúc mang đậm phong cách thời Nguyễn. Những nét khắc chạm tinh vi trên xà, cột, vách gỗ dường như càng trải qua thời gian mưa nắng, cái tinh tuý của kiến trúc thuần Việt càng được “cô” lại!
 |
| Làng lên phố, những trung tâm nhà đất bắt đầu xuất hiện. |
Bà cụ Sủng cho biết: Từ khi làm đến nay, ngôi nhà mới chỉ vài lần đảo ngói, còn chưa phải động chạm đến bất cứ kiến trúc gì, vì ngôi nhà gần như chưa có biểu hiện xuống cấp.
Những ngôi nhà “đồng niên” như nhà cụ ước chừng còn hơn chục nóc. Còn nếu kể đến những nhà còn nguyên kiến trúc nhà cổ thì Cự Đà còn ngót trăm cái. Bên cạnh những ngôi nhà Việt cổ, Cự Đà có 30-40 nhà tây hai tầng theo kiến trúc Pháp. Ngôi nhà của ông Đinh Văn Tường mua lại 25 năm trước, nguyên là dinh thự của cụ Tư Bàng, cũng là một cự phú lúc bấy giờ.
Biệt thự hai tầng này đã ngót 100 tuổi đứng ở vị trí khá đẹp: nhà đứng đầu ngõ An Lạc, hai mặt giáp đường làng và ngõ xóm, lại quay ra mặt sông Nhuệ hứng gió trời. Tường hoa, bậu cửa… đều đã lên màu rêu xám. Những phù điêu, hoạ tiết phương Tây đắp nổi vẫn còn nguyên ở tầng một. Năm 1947, tại biệt thự này, tự vệ chiến đấu Hà Nội đã quyết tử chống lại 200 lính lê dương Pháp.
 |
| Kiến trúc Đông - Tây - Kim - Cổ giao thời. |
Thế nhưng, những nét tinh túy và hồn túy của làng cổ Cự Đà đã không còn giữ được.
Bà Hồng, chủ quán nước ngay đầu ngõ Ba Gang thở dài: dọc ngõ Ba Gang dài hơn trăm mét nơi gia đình bà ở có chừng hơn hai chục nóc nhà, thế nhưng, từ độ sau tết, hơn 20 nhà đã phá đi làm lại, chỉ còn duy nhất ngôi nhà của gia đình bà và của một nhà dân đầu ngõ là chưa bị đập. Cả làng đều đua nhau phá nhà ngói xây nhà tầng…
Men theo gần một cây số đường xương cá, Cự Đà có khoảng chục ngõ xóm với những cái tên hiền lành, cổ kính: An Lạc, Hiếu Nghĩa, Xóm Chùa 1, xóm Quang Trung, Đồng Nhân Cát, Xóm Con Cóc… Những ngôi nhà cổ phân bổ dọc theo các ngõ xóm này, mỗi xóm chừng vài ba chục nóc nhà, và tất thảy đều trông ra sườn con sông Nhuệ.
 |
| Ngõ xóm Hiếu Nghĩa hầm hập không khí phá nhà cổ xây nhà tầng. |
Ngoài hơn hai chục nóc ngà tại xóm Ba Gang đang “lên cơn sốt” phá cũ – xây mới, các xóm Chùa 1, xóm Con Cóc…, cơn lốc xây dựng đều ngập tràn khắp làng. Cả làng biến thành một công trường xây dựng khổng lồ: xe ba bánh chở vật liệu xây dựng chạy rầm rập cả ngày đêm, len lỏi khắp các ngóc ngách để đáp ứng nhu cầu xây dựng; các cửa hàng, đại lý cung cấp vật liệu xây dựng mọc lên như nấm sau mưa…
Cự Đà đã chật chội, nay càng thêm chật chội và… rối tinh bởi không khí khẩn trương, hỗn độn khắp các ngõ xóm, và nhao nhác những tốp thợ xây tứ chiếng tìm về xây dựng.
 |
| Khu sinh hoạt tạm bợ của nhà dân khi phá nhà cũ xây nhà mới. |
Thời điểm hiện tại, ước tính Cự Đà có tới cả trăm tốp thợ xây đang làm thuê tại đây.
Ông Nguyễn Văn Th., chủ của một ngôi nhà cổ ngay sát mé đường, đầu xóm Đình, cho hay: trước, nhà ông nguyên là một ngôi nhà cổ năm gian, mái ngói di, đui kèo rường mè đều là gỗ tốt. Thế hệ ông thừa hưởng lại ngôi nhà này là thế hệ thứ ba.
Tuy nhiên, khi số khẩu mỗi ngày một tăng, ngôi nhà trở nên chật hẹp, và quan trọng nhất là có một món tiền – đó cũng là cơ hội để đầu tư, thay đổi chỗ ở.
“Cũng tiếc lắm, nhưng mấy thế hệ cùng chia nhau chung sống trong một cái nhà chật chội, không đừng được. Với lại, cả làng cùng phá thì mình cũng làm, đỡ tiếc hơn…”.
Cự Đà không... "cự" lại được trước xu thế bị "ép" đô thị hoá bị! |
Với khoản tiền đền bù từ “nhà nước”, ông Th. dự định làm một ngôi nhà rộng rãi 4 tầng theo kiểu hiện đại, thay thế ngôi nhà cũ. Phần tường ngôi nhà của ông tiếp giáp với nhà láng giềng, lớp tường vữa phô ra đỏ au bởi thứ gạch cổ, cùng những rêu phong, dương xỉ…
Cũng như ông Th., hàng trăm hộ dân khác cũng có tiền đền bù, và cũng đập nhà cổ xây nhà tầng...
Theo vietnamnet.vn