Gần bốn giờ chiều, một đồng nghiệp gọi điện: NSND Quý Dương mất rồi! Nghe điện, người tôi như trùng xuống, mở vội cuốn sổ danh bạ điện thoại, tôi tìm số liên lạc với NSƯT Chí Trung (con trai NSND Quý Dương). Đến cuộc gọi thứ tư, Chí Trung mới bắt máy, thảng thốt nói anh đang ở TP Hồ Chí Minh, không kịp gặp bố ở những giây phút cuối đời!
Nhớ cách đây hai năm, trong một cuộc phỏng vấn Chí Trung, anh có kể chuyện cha anh - NSND Quý Dương lâm trọng bệnh, thời gian vào viện tính ra nhiều hơn ở nhà. Ông bị bệnh thận, hơn tám năm nay phải thường xuyên vào viện chạy thận. Vậy nhưng, dường như bệnh tật không khuất phục được giọng ca lừng lẫy hơn nửa thế kỉ qua, bởi nhà ông vẫn luôn là điểm đến của những giọng ca trẻ đến thọ giáo ông.
NSND Quý Dương sinh năm Đinh Sửu 1937 tại Thượng Cát - Gia Lâm - Hà Nội. Đương thời, Quý Dương cùng Trần Hiếu, Trung Kiên nhanh chóng tạo thành ba giọng ca vàng sau tam ca'Quốc Hương - Trần Khánh - Trần Thụ'.
Với chất giọng nam trung đầy truyền cảm theo dòng Belcanto, Quý Dương đã là giọng ca cho những vai diễn chính trong các nhạc kịch bằng diễn xuất rất cuốn hút ở thời 'vàng son' của sân khấu Opera Việt Nam những năm 1960-1970 của thế kỉ trước như: “Épghênhi Ônhêghin” của nhạc sĩ vĩ đại người Nga Traicôpxki do các đạo diễn Liên Xô dàn dựng; “Núi rừng hãy lên tiếng” của Triều Tiên, tiếp đó là những vở “Ruồi Trâu”, “ La vie Parisiene” (Đời sống người Pari )…
Ngày đó, lớp nghệ sĩ đầu tiên trong các vở diễn trên như Quý Dương, Trần Chất, Trần Hiếu, Ngọc Dậu… đều là những người chưa được học tập, đào tạo về opera một cách bài bản mà chỉ được truyền thụ trực tiếp qua các chuyên gia Liên Xô, Triều Tiên... Vậy mà, các chuyên gia nghệ thuật nước ngoài đã phải thốt lên trước sự thông minh, tài hoa của các nghệ sĩ Việt Nam khi Quý Dương và các đồng nghiệp của ông thể hiện thành công những vở opera kinh điển của thế giới trên sân khấu Hà Nội.
Nghệ sĩ Quý Dương được nhắc nhiều đến hai tiếng “đầu tiên” đáng tự hào: Ông là giảng viên thanh nhạc đầu tiên của Nhạc viện Hà Nội, là nghệ sĩ hát opera đầu tiên của Việt Nam, người đầu tiên hát trên Đài Tiếng nói Việt Nam,…
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Quý Dương như một người lính xung trận, cất vang lên bao giai điệu hào hùng thúc giục người lính qua: Hành khúc “Mỗi bước ta đi”, “Đàn chim Việt”, “Bắc Sơn”, “Tình ca”, “Đảng đã cho ta sáng mắt sáng lòng”, “Cùng anh tiến quân trên đường dài”,… Trong những ngày giặc Mỹ ném bom Hà Nội, NSND Quý Dương là người thường xuyên túc trực tại Đài Tiếng nói Việt Nam, thậm chí ngay tại trận địa pháo hát phục vụ chiến sĩ và đồng bào. Mỗi khi tiếng bom vừa ngớt, tiếng hát lại vang lên như minh chứng sinh động nhất về sức sống của người Hà Nội.
Từ năm 1979 đến 1983, nghệ sĩ Quý Dương được Nhà nước cho đi học Thanh nhạc ở Bungari. Đây là thời gian giúp ông trang bị phương pháp Bel Canto, tức phương pháp Thanh nhạc cổ điển của thế giới một cách bài bản và hệ thống, ông đã tạo ra một phong cách kết hợp nhuần nhụy giữa kỹ thuật thanh nhạc cổ điển với cách hát dân gian Việt Nam bằng trí tuệ và trái tim của một nghệ sĩ mà cuộc sống luôn gắn bó với nhân dân và dân tộc.
Trở về quê hương, nghệ sĩ Quý Dương đảm trách Phó Giám đốc Nhà hát Nhạc vũ kịch Việt Nam. Ở cương vị này, ông cùng với nghệ sĩ piano Hoàng My và những người bạn âm nhạc đề xướng tổ chức “Đêm nhạc Văn Cao” - giới thiệu những ca khúc cách mạng và trữ tình nổi tiếng của nhạc sĩ Văn Cao tới đông đảo công chúng. Chỉ trong hai năm 1986-1987, hơn 60 đêm nhạc Văn Cao được tổ chức ở khắp các tỉnh, thành phố trong cả nước. Thành công vang dội này đã góp phần khẳng định lại giá trị âm nhạc của Văn Cao qua những tác phẩm sống mãi với thời gian như: Tiến Quân ca, Trường ca sông Lô, Ngày mùa, Đàn chim Việt, Suối mơ, Thiên thai, Trương Chi…
Những nghệ sĩ thế hệ nối tiếp, được công chúng biết đến và ngưỡng mộ như: Trung Đức, Thuỳ Mỵ, Bích Việt...đều là học trò của Quý Dương. Danh hiệu cao quý Nghệ sĩ Nhân dân mà Nhà nước phong tặng cho ông vào đầu những năm 1993, khẳng định những cống hiến nghệ thuật đáng trân trọng của ông.
Là người hát và biểu diễn đầu tiên opera của Việt Nam, ước muốn phục hồi Nhà hát opera, đào tạo lớp nghệ sĩ opera trẻ tuổi, sáng tác những vở opera phù hợp với đời sống và cảm xúc của con người Việt Nam cho hiện tại và tương lai luôn là nỗi đau đáu của NSND Quý Dương và nhiều nghệ sĩ cùng thế hệ với ông.
Cách đây đầy tháng, khi Nhà hát Nhạc vũ kịch Việt Nam dàn dựng và ra mắt khán giả thành công vở nhạc kịch “Carmen Hà Nội”, tôi đã có cuộc trò chuyện với vai nữ chính Carmen - Lê Thị Vành Khuyên, chị là một trong những giọng ca opera trẻ tài năng của loại hình nghệ thuật này ở Việt Nam hiện tại. Trong câu chuyện, Vành Khuyên đã bày tỏ sự ngưỡng mộ với “người anh cả” của opera Việt Nam – NSND Quý Dương. Tuy vậy, Vành Khuyên cũng bày tỏ, sân khấu opera Việt Nam hiện nay mà được như thời của NSND Quý Dương thì mừng quá. Có vở diễn thì mới có nghệ sĩ. Nghệ sĩ hát opera Việt Nam hiện nay chỉ đếm trên đầu ngón tay. Nghệ sĩ hát opera Việt Nam hiện nay đang thiếu thày dạy, thiếu “đất” diễn…
Nỗi đau đáu của một nghệ sĩ opera đầu tiên của Việt Nam – NSND Quý Dương và khát vọng được cống hiến cho nghệ thuật opera nước nhà của một nghệ sĩ trẻ đã chứng tỏ opera Việt Nam đã có thế hệ tiếp nối. Nhưng biết đến khi nào, opera Việt Nam mới được lấp lánh như thời của Quý Dương, để có những giọng ca như NSND Quý Dương?
Giờ đây, ông đã ra đi, ra đi để lại một tấm gương lao động nghệ thuật cho thế hệ nghệ sĩ opera trẻ soi mình. Nhìn lại cuộc đời ông, có lúc gặp trắc trở trong cuộc sống gia đình, khó khăn trong chuyện cơm-áo-gạo-tiền…nhưng trong ông luôn tâm niệm, nghệ thuật chân chính là biết truyền cho người thưởng thức thông điệp về tình yêu, lòng nhân ái, sự cao thượng...
Tôi nghĩ, với tư cách người nghệ sĩ, người thầy, người cha, ông có thể an lòng, hạnh phúc khi nằm xuống, bởi sự thương nhớ, kính trọng của học trò, đồng nghiệp, công chúng; của những người con đã thừa hưởng và được rèn giũa từ chính cuộc đời ông ngọn lửa đam mê, thái độ nghiêm túc với nghệ thuật.