THIẾT KẾ MỘT SỐ ĐỒ DÙNG DẠY HỌC ÂM NHẠC CHO HỌC SINH TIỂU HỌC

 Lâm Hoàng Thành

Lý luận và Phương pháp dạy học Âm nhạc

Việc thiết kế đồ dùng dạy học cho học sinh tiểu học có ý nghĩa hết sức quan trọng trong quá trình dạy học. Ở lứa tuổi này, tư duy của các em còn thiên về trực quan hình tượng, vì vậy đồ dùng dạy học giúp các em dễ dàng quan sát, hiểu bài nhanh và ghi nhớ kiến thức bền lâu hơn. Những đồ dùng được thiết kế sáng tạo, đẹp mắt còn khơi gợi hứng thú học tập, tạo cho học sinh tâm thế chủ động và tích cực trong mỗi tiết học. Khi được trực tiếp thao tác, sử dụng đồ dùng, các em có cơ hội phát triển kỹ năng quan sát, phân tích, so sánh và rèn luyện tư duy logic. Đồng thời, đồ dùng dạy học còn góp phần tạo ra không khí lớp học sinh động, giúp bài giảng của giáo viên thêm phần hấp dẫn và dễ tiếp thu. Đối với giáo viên, đây cũng là công cụ hỗ trợ đắc lực, giúp minh họa kiến thức một cách cụ thể, rõ ràng và tiết kiệm thời gian giảng giải. Không chỉ vậy, quá trình thiết kế đồ dùng còn thúc đẩy sự sáng tạo của giáo viên, giúp họ tìm tòi phương pháp dạy học mới mẻ, hiệu quả hơn. Qua đó, đồ dùng dạy học trở thành cầu nối quan trọng giữa tri thức sách vở với thực tiễn cuộc sống, làm cho việc học trở nên gần gũi và ý nghĩa. Chính vì vậy, việc thiết kế và sử dụng đồ dùng dạy học có vai trò to lớn trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, đồng thời góp phần hình thành nhân cách, phát triển toàn diện cho học sinh tiểu học. Bài viết này xin trình bày phương pháp thiết kế đồ dùng dạy học cho học sinh Trường tiểu học Bố Hạ, Huyện Yên Thế, Tỉnh Bắc Giang.

1. Thiết kế đồ dùng dạy học để hình thành kiến thức mới

Để giúp học sinh tiếp thu kiến thức mới, các đồ dùng dạy học cần có tính trực quan, dễ hiểu và kích thích sự tò mò, sáng tạo. Dưới đây là một số thiết kế cụ thể:

– Bộ thẻ kí hiệu âm nhạc:

+ Thiết kế: Bộ thẻ gồm các tấm thẻ nhỏ. Mỗi tấm thẻ có các kí hiệu âm nhạc, hình nốt nhạc.

+ Chức năng: Giúp học sinh học cách nhận biết hình nốt, giá trị hình nốt, ý nghĩa của các kí hiệu âm nhạc.

+ Ứng dụng: Giáo viên sử dụng bộ thẻ này để dạy học sinh về lý thuyết âm nhạc.

• Sơ đồ tư duy:

+ Thiết kế: Các nhánh sơ đồ tư duy được thiết kế từ giấy bìa. Mỗi nhánh có thể ghép lại hoặc tháo ra để học sinh ghép vào tạo thành sơ đồ hoàn chỉnh.

+ Chức năng: Giúp học sinh học hình thành kiến thức âm nhạc thường thức, câu chuyện âm nhạc, nhạc cụ.

+ Ứng dụng: Giáo viên sử dụng sơ đồ tư dạy để khai thác kiến thức từ học sinh.

– Bộ tranh minh họa chủ đề:

+ Thiết kế: Bộ tranh được in thành từng bộ, mỗi bộ minh họa cho một chủ đề như phong cảnh, chân dung tác giả.

+ Chức năng: Giới thiệu cho học sinh về tác giả, tác phẩm, chủ đề nội dung bài hát.

+ Ứng dụng: Giáo viên cho học sinh xem bộ tranh minh họa và giới thiệu cho học sinh chân dung nhạc sĩ, những câu chuyện âm nhạc trong từng bức tranh.

2. Thiết kế đồ dùng dạy học để luyện tập, củng cố

Các đồ dùng dạy học dùng để luyện tập và củng cố kiến thức cần phải hỗ trợ học sinh trong việc củng cố, khắc sâu những gì đã học. Chúng cần đơn giản nhưng hiệu quả, tập trung vào việc rèn luyện kỹ năng và sự sáng tạo.

– Nốt nhạc:

+ Thiết kế: Các nốt nhạc được làm bằng bìa cứng. Mỗi hình nốt nhạc có các màu sắc khác nhau.

+ Chức năng: Giúp học sinh rèn luyện kỹ năng xác định vị trí các nốt nhạc trên khuông.

+ Ứng dụng: Sau khi học sinh đã học về tên nốt nhạc và vị trí các nốt nhạc trên khuông , Giáo viên cho học sinh tham gia trò chơi sắp xếp vị trí các nốt trên khuông nhạc.

• Nhạc cụ gõ:

+ Thiết kế: Mỗi học sinh tận dụng các đồ tái chế như chai nhựa, hộp sữa, hộp bánh…để thiết kế các nhạc cụ gõ.

+ Chức năng: Dùng để học sinh luyện tập gõ đệm cho các bài hát, bài tập đọc nhạc

+ Ứng dụng: Sau khi hoàn thiện bài hát, bài tập đọc nhạc học sinh sử dụng các nhạc cụ tự chế để gõ đệm theo phách, nhịp…

– Bộ mô hình nhạc cụ:

+ Thiết kế: Bộ mô hình gồm các nhạc cụ thiết kế từ bìa cứng

+ Chức năng: Giúp học sinh có thêm kiến thức về đặc điểm các nhạc cụ, tư thế chơi của từng loại nhạc cụ.

+ Ứng dụng: Sử dụng trong các tiết học tìm hiểu về các nhạc cụ

3. Thực hành sử dụng đồ dùng dạy học trong dạy học ở tiểu học

3.1. Thực hành sử dụng các đồ dùng dạy học để hình thành kiến thức mới

Để giúp học sinh tiếp thu kiến thức mới, việc thực hành sử dụng đồ dùng dạy học đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra môi trường học tập sinh động, trực quan. Dưới đây là cách thực hành sử dụng một số đồ dùng dạy học:

– Bộ thẻ kí hiệu âm nhạc:

+ Mục tiêu: Hình thành các kiến thức mới về lý thuyết âm nhạc, nhận biết hình nốt, các kí hiệu âm nhạc.

+ Thực hành: Giáo viên gắn lên bảng cho học sinh nhận diện các kí hiệu âm nhạc.

+ Ví dụ: Trong bài học lí thuyết về giá trị các hình nốt, giáo viên cho học sinh gọi tên các hình nốt và nêu giá trị của mỗi hình nốt. Qua đó sẽ hình thành được khái niệm về hình nốt, phân biệt được giá trị mỗi hình nốt.

-Sơ đồ tư duy:

+ Mục tiêu: hình thành các kiến thức mới về âm nhạc thường thức, câu chuyện âm nhạc, tác giả, tác phẩm ở các chủ đề khác nhau.

+ Thực hành: Giáo viên chia các tổ/nhóm và giao cho mỗi tổ một Sơ đồ tư duy (tách các nhánh) học sinh điền các thông tin theo yêu cầu của giáo viên. Sau đó ghép laị thành sơ đồ chứa lượng kiến thức hoàn chỉnh nhất (theo sự hiểu biết của học sinh).

+ Ví dụ: Trong bài “Hình thức biểu diễn trong ca hát”, giáo viên yêu cầu học sinh điền thông tin kiến thức theo sự hiểu biết của bản thân liên quan đến nội dung bài hoc theo Sơ đồ tư duy đã được tạo sẵn. Qua đó sẽ hình thành được khái niệm, dấu hiệu nhận biết của mỗi hình thức biểu diễn trong ca hát.

– Bộ tranh minh họa chủ đề:

+ Mục tiêu: Hình thành kiến thức mới về nội dung chủ đề các tác phẩm âm nhạc.

+ Thực hành: Giáo viên treo tranh cho học sinh quan sát, sau đó yêu cầu học sinh nhận xét về nội dung bức tranh.

+ Ví dụ: Trong bài học hát “Tết là Tết” giáo viên cho học sinh xem bộ tranh minh họa về khung cảnh Tết. Từ đó gợi cho học sinh liên tưởng về nội dung bài hát mới được học.

3.2. Thực hành sử dụng các đồ dùng dạy học để luyện tập, củng cố

Các hoạt động luyện tập và củng cố giúp học sinh ôn lại những kiến thức đã học và thực hành kỹ năng âm nhạc. Dưới đây là cách thực hành sử dụng một số đồ dùng trong việc luyện tập:

– Nốt nhạc:

+ Mục tiêu: Củng cố khả năng nhận biết hình nốt và vị trí các nốt nhạc trên khuông.

+ Thực hành: Giáo viên viết lên bản tên các nốt nhạc, yêu cầu học sinh lên bảng ghép từng nốt nhạc đúng với vị trí tên hình nốt. Gọi học sinh khác lên gắn các nốt nhạc trên khuông nhạc theo đúng vị trí trên khuông mà giáo viên yêu cầu.

+ Ví dụ: Trong bài “Xác định vị trí nốt nhạc trên khuông”, việc giáo viên cho học sinh thực hành gắn nốt nhạc lên khuông nhạc sẽ giúp học sinh được củng cố tốt hơn khả năng nhận biết nốt nhac trên khuông.

– Nhạc cụ gõ:

+ Mục tiêu: Phát huy tính sáng tạo, rèn luyện khả năng gõ đệm cho học sinh.

+ Thực hành: Dùng các vỏ chai nhựa, hộp sữa…cho các loại hạt vào bên trong để khi lắc sẽ tạo tiếng kêu. Sau đó trang trí các hoạ tiết bằng giấy màu hoặc bút vẽ để đảm bảo tính thẩm mĩ cho sản phẩm.

+ Ví dụ: Trong các bài học hát hoặc tập đọc nhạc. Sau khi dạy hát/đọc nhạc hoàn chỉnh, giáo viên cho học sinh sử dụng các nhạc cụ tự làm để luyện tập kỹ năng hát kết hợp gõ đệm (theo phách/nhịp/tiết tấu).

– Bộ mô hình nhạc cụ:

+ Mục tiêu: Cho học sinh sử dụng làm đạo cụ biểu diễn, sử dụng trong trò chơi âm nhạc củng cố cho học sinh được khả năng nhận diện hình dáng, đặc điểm cấu tao và âm thanh của các nhạc cụ

+ Thực hành:

Học sinh cầm các mô hình nhạc cụ và biểu diễn bài hát, mô phỏng các động tác chơi nhạc cụ.

Giáo viên cho học sinh nghe âm thanh các nhạc cụ, đến âm thanh nhạc cụ nào học sinh sẽ đến đứng vị trí đặt mô hình nhạc cụ đó.

+ Ví dụ:  Trong giờ ôn tập bài hát Dàn nhạc trong vườn, giáo viên cho học sinh lên biểu diễn, mỗi học sinh tay cầm các nhạc cụ khác nhau. Hoặc trong bài tìm hiểu các nhạc cụ, giáo viên cho học sinh tham gia trò chơi “Nghe nhạc hiệu đoán chương trình”- nghe âm thanh để đoán tên nhạc cụ đang được trưng bày trên bàn giáo viên nhằm củng cố kiến thức về đặc điểm các nhạc cụ.

Thực hành sử dụng đồ dùng dạy học trong môn âm nhạc giúp học sinh hình thành và củng cố kiến thức một cách hiệu quả, đồng thời phát triển kỹ năng âm nhạc, giúp học sinh tiến bộ một cách bền vững.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông môn Âm nhạc, Hà Nội.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019), Giới thiệu tóm tắt chương trình giáo dục phổ thông môn âm nhạc, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
3. Hoàng Long, Hoàng Lân (2025), Phương pháp dạy học Âm nhạc, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
4. Lê Anh Tuấn, Nguyễn Phúc Linh (2016), Phương pháp tư duy tích cực và sáng tạo trong giáo dục âm nhạc, Nxb Hồng Đức, Hà Nội.
5. Đặng Thành Hưng (2022), Dạy học “lấy người học làm trung tâm”- Lí luận, biện pháp, kĩ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội.