HỘI THẢO KHOA HỌC
GIÁO DỤC NGHỆ THUẬT VÀ CUỘC SỐNG
TS. Phạm Trọng Toàn
Phó Hiệu trưởng
Trường ĐHSP Nghệ thuật TW
Nhạc hát hay thanh nhạc là khởi thuỷ của nghệ thuật âm nhạc. Thanh nhạc gắn liền với tiếng nói (ngôn ngữ) được hình thành trong lao động và sinh hoạt của con người. Thanh nhạc có nhiều thể loại như: bài hát ru, bài hát lao động, bài hát lễ nghi… Mỗi một dân tộc trên thế giới đều có lối hát riêng. Người phương Tây (như: Ý, Pháp, Đức…) ngoài lối hát dân gian trong sáng, rộn ràng còn có hát cộng minh (vang, khoẻ). Người phương Đông (như: Trung Hoa, Ấn Độ…) có lối hát hoàn toàn bằng giọng óc, cao vút, lảnh lót. Người Việt Nam ngoài các lối hát nảy hạt, luyến láy, uyển chuyển, trữ tình trong Quan họ, Chèo còn có lối hát dùng hơi từ đan điền, hát ngữ khí (hát nói, hát thét) trong nghệ thuật Tuồng.
Trên cơ sở kỹ năng ca hát dân tộc, đồng thời tiếp thu phương pháp thanh nhạc phương Tây, đổi mới giảng dạy thanh nhạc trong công tác đào tạo giáo viên cần theo hướng: Dân tộc - Hiện đại.
I. Vài nét về giảng dạy thanh nhạc ở các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc.
Tìm hiểu ở một số cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc nước ta, chúng tôi có một số ghi chép sau đây:
1. Giảng viên dạy thanh nhạc ở các trường sư phạm và các trường văn hoá - nghệ thuật (có đào tạo giáo viên âm nhạc), hầu hết đều học thanh nhạc chính quy hoặc không chính quy tại các cơ sở đào tạo hoạt động âm nhạc chuyên nghiệp. Giảng dạy thanh nhạc ở các cơ sở đào tạo âm nhạc này, là nhằm đào tạo ra các diễn viên, ca sĩ.
2. Giảng viên dạy thanh nhạc ở các trường sư phạm và các trường văn hoá - nghệ thuật đều áp dụng phương pháp thanh nhạc cổ điển Ý ( hát Belcanto ) mang tính chất khí nhạc trong giọng hát.
3. Phương pháp giảng dạy thanh nhạc của giảng viên thanh nhạc chủ yếu là luyện kỹ năng, kỹ xảo theo hình thức truyền nghề, truyền khẩu.
4. Khối lượng các bài dân ca trong chương trình ít.
5. Không giới thiệu (hoặc hướng dẫn) phương pháp ca hát cổ truyền.
II. Đổi mới giảng dạy thanh nhạc.
Trên cơ sở mục tiêu đào tạo giáo viên dạy âm nhạc cho bậc học phổ thông, chúng tôi có một số ý kiến về đổi mới giảng dạy môn Thanh nhạc sau đây.
1.Về rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo.
Tiếp thu tinh hoa của phương pháp thanh nhạc phương Tây ở một số vấn đề cơ bản của kỹ thuật thanh nhạc:
- Hơi thở thanh nhạc.
- Phương pháp chuyển giọng.
- Kỹ năng hát liền giọng (cantilena).
- Kỹ năng hát lướt nhanh (Passage).
- Kỹ năng hát âm nảy (Staccato).
Đổi mới về giảng dạy thanh nhạc cần chú ý:
- Không giảng dạy quá sâu về hát Ôpêra (nhạc kịch), mà chỉ dạy những kỹ năng cơ bản của nghệ thuật thanh nhạc phương Tây.
- Phương pháp giảng dạy kết hợp lý luận và thực hành song song trong từng tiết học, trong đó phần lý luận (phân tích kỹ năng) chiếm 1/4 thời gian 1 tiết học.
- Giọng hát của từng cá nhân sinh viên có những điểm chung nhưng cũng có những nét riêng, vì thế không áp dụng một phương pháp dạy hát duy nhất cho mọi học sinh, mà phải có phương pháp riêng biệt đối với từng học sinh.
2. Bổ sung thêm nhiều bài dân ca vào chương trình.
Trong sách giáo khoa âm nhạc các bậc học phổ thông ở nước ta, phần dạy các bài hát chiếm gần nửa chương trình. Dạy hát cho học sinh phổ thông chủ yếu là dạy hát ca khúc và một số bài dân ca. Bổ sung thêm những bài dân ca và hát cổ truyền dân tộc vào giảng dạy sinh viên sư phạm âm nhạc, nhằm làm cho sinh viên hiểu biết được đặc trưng của một số lối hát dân tộc, để từ đó vận dụng giữa kỹ thuật thanh nhạc phương Tây với kỹ năng ca hát dân tộc, thực hiện mục tiêu môn học: Dân tộc - Hiện đại.
3.Tăng cường kiến thức về lý luận ca hát.
Để sinh viên thể hiện sâu sắc một tác phẩm thanh nhạc, giảng viên thanh nhạc cần giới thiệu một số các trường phái thanh nhạc phương Tây: Ý, Pháp, Đức, Nga… Giới thiệu các thể loại thanh nhạc: dân ca, ca khúc, tổ khúc, Rômance… Giới thiệu hình thức nghệ thuật ca hát của một số nước phương Đông như: Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản…
4. Bổ sung kiến thức về văn học, ngôn ngữ học.
Hướng dẫn sinh viên đọc thơ và phân tích những bài thơ giàu nhạc điệu để thể hiện cảm xúc sâu sắc trong ca từ (văn học) bài hát. Phân tích luật điệu các thể loại thơ 4 chữ, 5 chữ, thơ lục bát, thơ tự do… trong những bài dân ca và ca khúc có phổ thơ…
Nghệ thuật thanh nhạc có quan hệ mật thiết với ngôn ngữ (tiếng nói). Ngữ điệu tiếng Việt gồm 6 thanh, để hát được chuẩn tiếng Việt, giảng viên thanh nhạc cần phân tích độ cao thấp, của một từ, một ngữ khi có dấu giọng và khi không có dấu giọng, học sinh có thêm được kiến thức về ngôn ngữ học sẽ áp dụng vào việc phát âm, nhả chữ khi ca hát.
Ngoài phần phân tích ngữ điệu tiếng Việt, giảng viên thanh nhạc nên mở rộng phân tích ngôn ngữ một số nước cũng có nhiều thanh điệu như tiếng Hán (4 thanh), tiếng Thái lan (5 thanh)… sinh viên có thể liên hệ so sánh với tiếng Việt, từ đó thấy được sự phong phú, đa dạng, đặc sắc của tiếng Việt, thể hiện sâu sắc hơn khi hát những bài ca tiếng Việt.
Nếu có thể, giảng viên thanh nhạc nên soạn cả tài liệu trình bày về mối quan hệ của triết học trong Kinh dịch, thuyết Âm dương - Ngũ hành với các bài ca, điệu hát dân gian Việt Nam. Học sinh sẽ thấy rõ hơn giá trị của những bài ca, điệu hát dân tộc không chỉ ở góc độ dân gian mà còn ở góc độ bác học, tự hào về trí tuệ của ông cha.
5. Thay đổi và bổ sung một số bài tập, tác phẩm trong chương trình.
Trên cơ sở tham khảo nội dung chương trình môn học thanh nhạc, ở một số trường đào tạo giáo viên âm nhạc Trung ương và địa phương, chúng tôi thấy phần học các bài tập và các tác phẩm chủ yếu vẫn là dành cho việc đào tạo kỹ năng làm diễn viên. Ví dụ: Bài tập, tác phẩm chỉ chú ý đến đối tượng là từng cá nhân. Việc rèn luyện về kỹ thuật đối với từng cá nhân sinh viên là cần thiết và quan trọng, tuy nhiên mục tiêu của việc đào tạo giáo viên ngành Sư phạm Âm nhạc là đào tạo giáo viên dạy môn âm nhạc, chứ không phải là đào tạo diễn viên, ca sĩ. Chính vì thế ngoài các bài tập, tác phẩm để rèn luyện kỹ năng hát cá nhân, giảng viên thanh nhạc cần nghiên cứu để đưa các bài tập, tác phẩm có rèn luyện kỹ năng hát song ca (nam - nữ, nam - nam, nữ - nữ), tam ca (nữ - nữ, nam - nam), tốp ca (nam - nữ, nữ - nữ, nam - nam) hát đồng ca…vào chương trình giảng dạy. Thực tế cho thấy đây là nội dung rất cần thiết cho việc đào tạo giáo viên âm nhạc cho các trường phổ thông ở nước ta.
6. Nghiên cứu và giới thiệu phong cách hát các thể loại nhạc : Pop, Rock, Rap…
Từ những thập kỷ cuối thế kỷ XX đến nay những thể loại nhạc như Pop, Rock, Rap… có sức hấp dẫn lôi cuốn cao với đối tượng thanh, thiếu niên. Dựa trên các phương tiện chuyển tải âm nhạc cực kỳ hiện đại, các loại máy thu, phát từ cỡ khổng lồ cho hàng vạn người nghe, cho đến cỡ nhỏ xíu cho một người nghe với đủ kiểu âm thanh đã nâng vị trí âm nhạc lên hàng đầu của đời sống tinh thần con người hiện đại. Các hoạt động và sinh hoạt ca hát ngày nay rất đa dạng. Nghiên cứu và giới thiệu phong cách hát các loại như: Pop, Rock, Rap… để sinh viên tham khảo, hiểu thêm được xuất xứ, sự hình thành, tính chất của một số thể loại âm nhạc này. Sinh viên sẽ tự liên hệ để thấy được cái hay, cái dở của các phong cách âm nhạc. Cùng với sự liên hệ của sinh viên, người giảng viên dạy thanh nhạc cần phân tích tính đại chúng, tính nhân văn hay nhũng vấn đề khác của phong cách hát nhạc Pop, Rock, Rap… nhằm làm cho sinh viên sau này khi đứng trên bục giảng sẽ hướng tâm hồn, trí tuệ của học sinh các bậc học phổ thông tới chân - thiện - mỹ.
Thực trạng về thẩm mỹ âm nhạc của một bộ phận thanh, thiếu niên ở nước ta, đang có những lệch lạc. Nhận thức rõ được ý nghĩa, vị trí, vai trò và nhiệm vụ của công tác đào tạo giáo viên âm nhạc, đổi mới giảng dạy thanh nhạc cũng như ở tất cả các môn học thuộc chuyên ngành Sư phạm Âm nhạc là cần thiết.
Đổi mới công tác giảng dạy đòi hỏi mỗi cán bộ giảng dạy ở mọi lĩnh vực, mọi ngành nghề đều phải tiến hành nghiên cứu thường xuyên để không bị bất cập trước yêu cầu của xã hội. Cùng với các môn học khác, giảng viên thanh nhạc cần thường xuyên tìm tòi suy nghĩ, nghiên cứu để đổi mới phương pháp, nội dung chương trình giảng dạy, góp phần vào việc giáo dục thẩm mỹ, đào tạo ra những con người toàn diện ở thế kỷ XXI.