Hồ Hữu Thái [*]
Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội thuộc Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam là trường đại học đa ngành chuyên đào tạo các nghệ sĩ biểu diễn, nhạc sĩ sáng tác, biên đạo múa chuyên nghiệp, cán bộ quản lý văn hóa - nhà văn - sân khấu - điện ảnh cho quân đội và quốc gia. Đồng thời, Trường còn có nhiệm vụ tham gia các hoạt động văn hóa nghệ thuật quan trọng của quân đội và Nhà nước. Nhiệm vụ chính của nhà trường là đào tạo cán bộ, giảng viên, diễn viên các chuyên ngành văn hóa nghệ thuật cho quân đội. Bên cạnh đó đào tạo nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đào tạo cho các tỉnh miền núi vùng sâu, vùng xa, đào tạo cho các nước bạn (Lào và Campuchia). Ngoài ra, liên kết đào tạo với các địa phương, cơ quan, đơn vị trong và ngoài quân đội cũng là nhiệm vụ trọng tâm được Đảng và Nhà Nước giao cho nhà trường trong thời kỳ mới.
Khoa Sư phạm Nhạc Họa của Trường Đại học VHNT quân đội được thành lập năm 2002, ban đầu có tên gọi là Khoa Đào tạo dân sự. Từ năm 2006 đến nay, Trường được nâng cấp thành trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội, Khoa có quyết định chính thức, với tên gọi là Khoa Sư phạm Nhạc - Họa và được giao nhiệm vụ đào tạo các ngành Sư phạm Âm nhạc, Sư phạm Mỹ thuật và Quản lý văn hóa ở bậc Đại học.
Ngoài công tác trung tâm là dạy và học, khoa còn tích cực tham gia các hoạt động theo định hướng và yêu cầu đột xuất của nhà trường như: Xây dựng môi trường Sư phạm; Tham gia các hoạt động biểu diễn nghệ thuật với các chương trình đòi hỏi quân số đông; Thành lập Câu lạc bộ nghệ thuật sinh viên nhằm tạo diễn đàn để sinh viên được thực hành kỹ năng nghệ thuật và kỹ năng sư phạm; Tham gia các hoạt động giao lưu kết bạn với các đơn vị bạn…
Qua thời gian 13 năm đào tạo, Khoa Sư Phạm Nhạc Họa - Trường ĐH VHNT QĐ đã khẳng định được thương hiệu của mình, đào tạo nên những người giáo viên nghệ thuật có đủ đức và tài, đồng thời cũng là những “chiến sĩ - nghệ sĩ”. Khoa đã góp phần cung cấp cho thị trường lao động nói chung nguồn nhân lực có chất lượng tốt. Tuy nhiên, trong tình hình thực tiễn hiện nay, với sự biến chuyển đa chiều về mọi mặt trên toàn xã hội, giáo dục đào tạo sinh viên sư phạm nói chung và sinh viên sư phạm âm nhạc nói riêng cũng đang đứng trước những thách thức mới. Một mặt, nắm vững quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về giáo dục đào tạo là: Đáp ứng ngày càng tốt hơn cho công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của toàn dân. Mặt khác, khoa Sư Phạm Nhạc Họa đang nỗ lực phấn đấu mục tiêu giáo dục đạt trình độ tiên tiến trong khu vực, tạo ra nguồn nhân lực có chất lượng cao cho thị trường lao động trong nước và quốc tế .
Để đạt được những mục tiêu trên, đòi hỏi Khoa phải có sự phát triển mạnh mẽ về cả chất và lượng. Trong đó, việc nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện giáo trình giảng dạy các môn học nói chung và môn Đàn phím điện tử nói riêng cho sinh viên sư phạm âm nhạc là việc làm cần thiết không thể thiếu trong quá trình phát triển và đổi mới giáo dục.
Môn Đàn phím điện tử được đào tạo trong suốt khóa học với 06/126 ĐVHT khối kiến thức giáo dục chuyên nghiệp của toàn bộ chương trình đào tạo. Hai năm đầu (Học kỳ 1, 2, 3, 4), sinh viên được học 01 ĐVHT/kỳ (tương đương 1 tiết/tuần); hai năm sau (Học kỳ 5, 6, 7, 8) học 01 ĐVHT/năm (tương đương 0,5 tiết/tuần). So với một số Trường có đào tạo ngành Sư phạm âm nhạc, số tiết dành cho môn Đàn phím điện tử khá nhiều. Điều đó cho thấy vai trò của môn học rất được chú ý, vì đối với sinh viên sư phạm âm nhạc, khả năng sử dụng nhạc cụ là cần thiết cho công việc sau này.
Môn học nhằm trang bị cho sinh viên thẩm mỹ nghệ thuật và kỹ năng nghệ thuật để đáp ứng yêu cầu của nghề Sư phạm âm nhạc với phương châm đào tạo cơ bản, chuyên sâu, có tính ứng dụng; Phát hiện và bồi dưỡng những tài năng để đào tạo ở bậc học cao hơn.
Sau khi hoàn thành khoá học sinh viên đạt được những yêu cầu sau:
- Nắm được những kỹ thuật cơ bản trên đàn Piano - Đàn phím điện tử.
- Phân biệt và thể hiện được bằng hình thức độc tấu các tác phẩm mang những phong cách âm nhạc khác nhau như: cổ điển, nhạc nhẹ, dân gian…
- Có khả năng thực hiện được yêu cầu của nghề sư phạm âm nhạc về độc tấu và đệm cho hát trên đàn phím điện tử.
Cũng như ở nhiều trường âm nhạc khác, chương trình môn nhạc cụ (Đàn phím điện tử) của Khoa Sư phạm Nhạc Họa gồm các nội dung chính: gam, etude, bài tập đệm, tác phẩm solo… với những yêu cầu thi đa dạng: bài kỹ thuật, tác phẩm trên piano và đàn phím điện tử, thị tấu các bài hát trong chương trình THCS, bài đệm ca khúc…
Khoa Sư phạm Nhạc Họa chỉ có ba giảng viên dạy môn Đàn phím điện tử thuộc biên chế chính thức. Căn cứ theo số lượng sinh viên và số tiết thực hiện Khoa sẽ mời thêm giảng viên ở các Khoa khác tham gia giảng dạy, đôi khi có cả giảng viên ngoài trường. Sự không ổn định về giảng viên giảng dạy cho bộ môn phần nào cũng làm ảnh hưởng đến kết quả học tập của sinh viên trong các khóa.
Về giáo trình/tài liệu dạy học, cũng như nhiều cơ sở đào tạo về âm nhạc khác, Trường ĐH VHNT QĐ chưa có giáo trình dành riêng cho môn nhạc cụ nói chung. Môn Đàn phím điện tử ở Khoa Sư phạm Nhạc Họa cũng dựa trên các tài liệu sử dụng cho chuyên ngành Đàn phím của Khoa Âm nhạc để thực hiện.
Cách tổ chức lớp học của mỗi giảng viên cũng khác nhau, có lớp học theo từng nhóm 10 sinh viên trong một buổi; có lớp học theo nhóm 2-3 sinh viên trong 1 tiết; cũng có lớp học theo từng cá nhân sinh viên trong 1 giờ dạy… Mỗi cách tổ chức dạy học đều có điểm mạnh và yếu, học nhóm nhiều sinh viên trong cả một buổi học có tác dụng giúp sinh viên quan sát, rút kinh nghiệm lẫn nhau; học cá nhân từng sinh viên tạo điều kiện sửa kỹ thuật chi tiết và sinh viên cảm thấy tự tin hơn khi trả bài. Do vậy, các giảng viên thường điều chỉnh hình thức tổ chức dạy học theo từng kỳ học cho phù hợp với nội dung và khả năng của sinh viên.
Bên cạnh những vấn đề giảng viên và tài liệu, yếu tố sinh viên cũng ảnh hưởng không nhỏ. Hàng năm, Khoa tuyển sinh theo chỉ tiêu của nhà trường có khoảng 30 - 40 sinh viên ngành Sư phạm âm nhạc/khóa. Sinh viên nhập học đa số là vừa mới tốt nghiệp phổ thông, số ít chuyển từ các chuyên ngành âm nhạc khác sang. Những năm gần đây, do tình hình chung của xã hội nên số sinh viên nhập học của Khoa có phần giảm. Do vậy, khả năng tiếp thu âm nhạc không đồng đều, chênh lệch về năng khiếu/cảm thụ âm nhạc khá lớn.
Qua thực tế dạy học của bản thân và các đồng nghiệp, tác giả nhận thấy khả năng học đàn phím của sinh viên ĐHSP được bộc lộ rõ nét ở một số điểm: Kỹ thuật cơ bản, khả năng vỡ bài và luyện tập, khả năng cảm nhận, xử lý tác phẩm, khả năng đệm và soạn đệm hát. Sự khác biệt trong đặc điểm năng khiếu, xuất phát điểm về kiến thức, kỹ năng chơi đàn cũng như sự thích ứng với môi trường, điều kiện học tập của mỗi cá nhân là điều tất yếu, sự hạn chế trong kỹ thuật, khả năng soạn bài, xử lý tác phẩm và đệm hát cũng là khó khăn để đảm bảo yêu cầu của môn học. Tuy nhiên, nhìn chung đa số các sinh viên ĐHSP Âm nhạc có điều kiện thuận lợi để có thể đảm bảo nội dung học tập Đàn phím điện tử.
Trên cơ cở nghiên cứu thực trạng, bài viết sẽ đưa ra một số vấn đề cần điều chỉnh để góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn đàn phím điện tử khoa Sư phạm Nhạc – Họa, Trường Đại học Văn hóa nghệ thuật Quân đội.
1. Về vấn đề Chương trình môn học
Trước hết nhằm trang bị cho sinh viên những kỹ thuật cơ bản, khai thác và nắm vững những tính năng của nhạc cụ để thể hiện vào tác phẩm âm nhạc, sau đó ứng dụng vào kỹ năng đệm các bài hát trong chương trình âm nhạc phổ thông, ca khúc Việt Nam, nước ngoài và hình thành phong cách biểu diễn. Như vậy, mục tiêu môn học đặt ra trước hết nhằm hoàn thiện kỹ thuật cho sinh viên và cách thức làm chủ cây đàn để xử lý tác phẩm âm nhạc từ dễ đến khó một cách bài bản, có màu sắc riêng, tiếp đó tập trung vào mảng đệm hát để sinh viên nắm được và thực hiện thuần thục kỹ năng soạn đệm cũng như đệm các ca khúc từ phổ thông đến các thể loại khác (dân ca, nhạc nhẹ, ca khúc cách mạng, trữ tình…)
Nội dung chương trình cần nêu rõ yêu cầu cụ thể với từng loại bài trong mỗi học kỳ. Nội dung dạy học phải gắn liền với yêu cầu thi và phù hợp thực tiễn của giáo dục âm nhạc trong trường phổ thông. Trong mỗi kỳ học, cần cụ thể từng nội dung luyện tập và mức độ cần đạt.
- Với bài tập gam: cần ghi rõ gam nào, yêu cầu về kỹ thuật. Bên cạnh gam trưởng/thứ 7 bậc, có thể bổ sung gam ngũ cung, gam cromatic và gam diatonic cổ.
- Với bài tập kỹ thuật ngón: ghi rõ loại bài, phạm vi trong giáo trình/của tác giả nào (liên quan đến độ khó).
- Với bài Etude: nên nêu rõ theo giáo trình/tài liệu/tác giả nào. Bổ sung các etude theo phong cách nhạc jazz tăng thêm sự hứng thú cho sinh viên trong luyện tập.
- Với bài tập về hợp âm: nêu rõ các dạng hợp âm cần tập luyện, các vòng nối tiếp hòa thanh theo các phong cách khác nhau.
- Với tiểu phẩm/tác phẩm: nêu rõ loại bài (bài chuyển soạn, bài piano...), sử dụng/không sử dụng bộ đệm tự động.
- Với bài tập đệm: nêu rõ loại bài, mức độ cần thực hiện. Bên cạnh những bài đệm cho bài hát trong chương trình THCS, cần bổ sung các bài hát cách mạng và những bài hát dùng trong sinh hoạt tập thể của quân đội.
2. Về vấn đề giáo trình/tài liệu dạy học
Giáo trình là một sản phẩm rất quan trọng trong mỗi chương trình đào tạo. Với những cơ sở đào tạo lớn có nhiều năm hoạt động, mỗi môn học thường được xây dựng giáo trình riêng. Tuy nhiên, trong đào tạo âm nhạc ở Việt Nam hiện nay, đặc biệt với các môn nhạc cụ, giáo trình thường không sử dụng theo một bộ duy nhất mà thường kết hợp nhiều bộ giáo trình với nhau. Nội dung chương trình môn học Đàn phím điện tử của ngành học Sư phạm Âm nhạc không cần đến mức độ chuyên sâu nhưng lại có nhiều nội dung ứng dụng thực tiễn, do đó cần thiết biên tập bộ tài liệu dạy học, tiến tới đề xuất biên soạn giáo trình riêng cho ngành Sư phạm âm nhạc.
Trong khi giáo trình chính thức chưa được biên soạn, có thể làm đổi mới chương trình hiện có bằng cách bổ sung các bài tập nhằm nâng cao khả năng diễn tấu và cảm thụ cho sinh viên. Cụ thể là các dạng bài tập về tiết tấu và nhịp điệu (style); bài tập luân chuyển hợp âm; bài tập thay đổi âm sắc (voice) cho phù hợp với tính chất âm nhạc; bài tập kết hợp 2, 3 hoặc nhiều đàn phím điện tử cùng hòa tấu…
3. Về vấn đề hướng dẫn soạn phần đệm cho ca khúc
Trong phần đệm hát, sinh viên cần nắm vững các kiến thức và kỹ năng cơ bản để có thể soạn đệm và đệm các bài hát THCS, các ca khúc Việt Nam và nước ngoài khác có sử dụng hoặc không sử dụng bộ đệm tự động tùy thuộc vào khả năng của từng em và tính chất của tác phẩm. Đối với việc soạn đệm có dùng bộ đệm tự động, bước đầu sinh viên được hướng dẫn cách chọn tiết tấu, âm sắc, tốc độ phù hợp với tác phẩm, sau đó là cách đặt hòa thanh, phân đoạn, phân câu để sử dụng bộ đệm tự động cho hiệu quả. Cách soạn đoạn nhạc dạo đầu, dạo giữa, câu dẫn (câu nối) và đoạn nhạc kết cho mỗi bài soạn đệm cũng là một kỹ năng rất cần thiết mà các giảng viên cần luôn chú ý hướng dẫn rèn luyện cho sinh viên. Về nội dung soạn đệm, ngoài các bài hát trong chương trình âm nhạc phổ thông nên đưa vào các bài hát truyền thống cách mạng, các bài hát về quân đội phù hợp với hoạt động của sinh viên trong khi học tập và sau khi ra trường.
Cần hướng dẫn cho sinh viên một số bước chính trong soạn đệm:
Bước 1: Xác định các hợp âm thường dùng trong mỗi giọng/bài.
Bước 2: Dựa vào giai điệu để đặt hợp âm sao cho hợp lý..
Bước 3: Lựa chọn tiết điệu và tempo cho phù hợp.
Bước 4: Soạn nhạc dạo và cầu nối.
Bước 5: Lựa chọn âm sắc cho từng phần diễn tấu.
Về các biện pháp hỗ trợ khác
Bên cạnh việc hoàn chỉnh về chương trình, giáo trình/tài liệu dạy học cần chú ý đến cách tổ chức lớp học, hướng dẫn sinh viên tự học. Ngoài ra, cũng nên ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học vì đây là môn học mang tính trực quan cao. Sự phối hợp linh hoạt trong mọi mặt sẽ giúp chất lượng dạy học được cải thiện.
Kết luận
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã khảo sát thực trạng để có cơ sở đánh giá khoa học cho các vấn đề tác động đến chất lượng dạy học. Trên cơ sở đánh giá thực trạng, chúng tôi đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học của môn học. Với phương châm giữ vững mục tiêu đào tạo đồng thời đáp ứng nhu cầu của thực tiễn, chúng tôi đưa ra một số biện pháp thiết thực như: Hoàn thiện nội dung chương trình và tài liệu dạy học; Đổi mới phương pháp dạy học; Hướng dẫn sinh viên chủ động trong học tập; Ứng dụng CNTT trong dạy học.
Những biện pháp đã nêu góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn đàn phím điện tử cho sinh viên khoa Sư phạm Nhạc Họa tại Trường Đại học VHNT Quân đội.
Cụ thể, chúng tôi đưa ra một số đề xuất như sau:
Một: Khoa Sư phạm Nhạc Họa cần chỉnh sửa, hoàn thiện chương trình chi tiết cho môn học sao cho phù hợp với thực tiễn nghề nghiệp hiện nay của ngành đào tạo. Cân đối giữa nội dung phục vụ quân đội và giáo dục âm nhạc phổ thông.
Hai: Đề xuất với Ban giám hiệu cho xây dựng hệ thống tài liệu giáo trình phù hợp đối tượng của ngành học trên cơ sở các tài liệu đã có hiện nay, tiến tới biên soạn giáo trình riêng.
Ba: Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, tăng cường kỹ năng làm việc nhóm cho sinh viên. Hướng dẫn sinh viên có khả năng tự học, tự nghiên cứu để hoàn thiện nghề nghiệp và nâng cao khả năng phục vụ quân đội và xã hội.
Các vấn đề nghiên cứu của chúng tôi dựa trên điều kiện thực tiễn tại đơn vị, trong đó có thể tương đồng với một số cơ sở đào tạo khác. Do vậy, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các Thầy Cô và đồng nghiệp cho đề tài được hoàn thiện hơn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Ngọc Anh (2013), Nâng cao chất lượng giảng dạy đàn phím điện tử cho sinh viên Đại học Sư phạm Âm nhạc tại Hà Nội, Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Âm nhạc, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Hà Nội.
2. Hà Trọng Kiều (2013), Đàn phím điện tử trong chương trình đào tạo chuyên ngành Sư phạm âm nhạc ở trường CĐSP Hà Nội, Luận văn Thạc sĩ Lý luận và Phương pháp dạy học âm nhạc, Trường ĐHSP Nghệ thuật TW, Hà Nội.
3. Ngô Thị Nam (1993), Âm nhạc và phương pháp giáo dục âm nhạc, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
4. Nguyễn Xuân Thủy (2011), Đổi mới nâng cao chất lượng giảng dạy môn hòa tấu tại Trường Đại học VHNT Quân đội, Đề tài KHCN cấp Bộ, Trường ĐH VHNT Quân đội, Hà Nội.
5. Lê Quang Việt (2014), Đưa Jazz vào việc dạy học môn đàn phím điện tử ngành Sư phạm âm nhạc, trường ĐHSP Hà Nội. Luận văn Thạc sĩ Lý luận và Phương pháp dạy học âm nhạc, Trường ĐHSP Nghệ thuật TW, Hà Nội.
____________________________
[*] Lớp Cao học k4– Chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học Âm nhạc